تربیت کودک از نظر بیشتر والدین چیزی جز تنبیه نیست؛ اما درواقع، تربیت به معنای تعلیم و پرورش دادن است که شامل روش‌های مثبت و منفی از جانب والدین می‌باشد. در واقع این والدین هستند که برای کودکان خویش قالب‌های رفتاری به وجود می‌آورند.
- اما ممکن است برای بسیاری از والدین سؤال باشد که چه رفتاری از جانب کودک، قابل‌تحسین است؟
- چه زمانی و در قبال کدام رفتار از سمت کودک، باید به او پاداش بدهیم؟
- تنبیه کودک چه زمانی صحیح است؟
- چه رفتارهایی از جانب کودک خوب است تا تحسین شود و چه رفتارهایی باید نادیده گرفته شوند؟
برای والدین آسان است که فقط به رفتارهای نادرست کودکان خود توجه کنند و اعمال درست آن‌ها را در نظر نگیرند. برای مثال، ممکن است پدر و مادری، از اینکه کودکانشان بی‌سروصدا باهم بازی می‌کنند و اسباب‌بازی‌هایشان را باهم تقسیم می‌کنند، آن‌ها را تحسین نکنند اما به‌محض آنکه بر سر اسباب‌بازی دعوایشان شد، سر آن‌ها داد می‌زنند و آن‌ها را سرزنش می‌کنند.
کودک از شما می‌خواهد که به او توجه کنید و برای به‌دست‌آوردن این توجه از هر طریقی تلاش می‌کند. در این حال اگر دیدگاه شما به کودکتان منفی باشد و مدام رفتارهای منفی او را سرزنش کنید، او یاد می‌گیرد که با انجام کارهای اشتباه به هدف خود خواهد رسید و می‌تواند توجه شمارا جلب کند. اما اگر شما روی نکات مثبت او توجه کنید، در مقابل، رفتارهای خوب بیشتری از جانب کودک خود دریافت می‌کنید؛ زیرا در این حالت کودک با رفتارهای مثبت خود، سعی در جلب‌توجه شما خواهد داشت.
اگر راهکارهای بیشتری در مورد تربیت کودک خود می‌خواهید مقاله چگونه کودک خود را تنبیه کنم؟ را مطالعه کنید.
بعضی از پدر و مادرها از اینکه کودکشان به تحسین‌کردن وابسته شوند، نگران‌اند. برای کودکی که بسیار کم مورد توجه والدین قرار می‌گیرد و یا همیشه در کانون توجه آن‌ها بوده است، هر نوعی از تحسین می‌تواند به وابستگی منجر شود؛ اما تجربه نشان داده است کودکانی که مابین دو وضعیت ذکرشده قرار دارند، تحسین مختصر روی آن‌ها اثر مطلوبی خواهد داشت.
به هنگام تحسین کودکتان دقت داشته باشید که رفتار کودک را تحسین کنید، نه شخصیت او را؛ مثلاً اگر کودک شما با دوستش برخورد درستی داشت، به او نگویید «چه دختر خوبی» یا «چه پسر خوبی». به او بگویید «من از طرز حرف زدنت با دوستت خوشم اومد».
از تحسین ویژه استفاده کنید؛ هدف از تحسین‌کردن، افزایش رفتارهای شایسته است. پس باید بر رفتار خاصی که مورد قبولتان هستند تأکید کنید. این‌گونه احتمال تکرار آن رفتارها در کودک بیشتر خواهد شد. به‌طور مثال، صبح متوجه می‌شوید که فرزندتان رختخوابش را مرتب کرده و در همان حال مشغول شانه‌زدن موهایش است. برای تحسین باید به او بگویید «از اینکه امروز صبح رخت خوابت رو جمع کردی خیلی خوشم اومد، ممنونم»؛ اما اگر به او بگویید «آفرین عزیزم» او نمی‌فهمد که منظور شما رختخواب است یا شانه‌زدن موهایش!
هر پیشرفتی در کودکتان را تحسین کنید؛ مثلاً اگر به فرزندتان گفته‌اید که اتاقش را بعد از بازی مرتب کند، طبیعتاً از همان بار اول نمی‌تواند این کار را انجام دهد. دفعات اول ممکن است فقط یک اسباب‌بازی را سر جایش بگذارد. تحسین همین عمل از سوی والدین باعث پیشرفت این عمل در کودک می‌شود.
به‌طور مناسب و مقتضی تحسین کنید؛ نوع تحسین را با سن و اخلاق کودک متناسب کنید. مثلاً رفتارهایی نظیر در آغوش‌گرفتن و بوسیدن برای کودکان خردسال مؤثر است. پیام‌های سری نظیر چشمک‌زدن برای کودکان بزرگ‌تر و برای یک کودک ده دوازده‌ساله به‌کار بردن عباراتی طنزآمیز مثل «عجب مستخدم باسلیقه‌ای اینجا بوده» مناسب‌تر است. در این مورد می‌توانید از واکنش کودکتان نسبت به تحسین اکتفا کنید. اگر تعریف شما را نادیده می‌گیرد اما مجدد آن رفتار را تکرار می‌کند این بدان معناست که تحسین شما مؤثر بوده است.
بلافاصله تحسین کنید؛ تحسین‌کردن به‌خصوص در کودکان خردسال زمانی مؤثر است که بدون معطلی و بدون فاصله زمانی بین رفتار مثبت و پاسخ والدین صورت گیرد.
تحسین را باعلاقه‌ی بی‌قیدوشرط بیامیزید؛ به کودک خود نشان دهید وقتی در حال بررسی رفتارش نیستید هم برای او ارزش قائلید و او را بدون هیچ قید و شرطی دوست دارید.
برخی از والدین نگران آن‌اند که مبادا کودکانشان فقط هنگامی‌که موردتوجه قرار می‌گیرند و تشویق می‌شوند، خوب رفتار می‌کنند. برای رفع این مشکل بهترین کار این است که پس از جا افتادن یک رفتار جدید رفته‌رفته از تعریف و تحسین بکاهیم تا آن را به‌طور مودی انجام دهند.
در کل توجه داشته باشید هنگام تحسین کودکان خود، استفاده از جمله‌ها و عبارت‌های تکراری پاسخ از جانب کودک را کاهش می‌دهد یا به‌عبارت‌دیگر تلاش خود را از دست می‌دهد. خوب است هنگام ارتباط با کودکان، خلاقیت داشته باشیم.
اما گاهی لازم است در مقابل تحسین، برخی رفتارها نادیده گرفته شود. درواقع نادیده گرفتن برخی رفتارها، روشی مناسب برای کاهش رفتارهای اشتباه یا آزاردهنده کودک است. همان‌طور که گفتیم، کودک همواره در تلاش برای جلب‌توجه شماست که ممکن است گاهی در رفتارهای اشتباه، خود را نشان دهد. مثلاً زمانی که با تلفن صحبت می‌کنید یا زمانی که پای صندوق فروشگاه اجناس خریداری‌شده را حساب می‌کنید، اگر کمی تحمل به خرج دهید و رفتار آن‌ها را نادیده بگیرید، کودک دست از تلاش برمی‌دارد. چرا که به هدف خود نرسیده و نتوانسته توجه شما را جلب کند.
اما برخی رفتارها وجود دارد که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت مثل دویدن وسط خیابان یا گاز گرفتن؛ یا ممکن است تحمل شخص والد در برابر برخی رفتارها کم باشد.
باید تصمیم بگیرید که چه چیزهایی را می‌توانید نادیده بگیرید و چه چیزهایی را نمی‌توانید؟ آیا نادیده گرفتن این رفتار کودک، برای خود کودک یا افراد دیگر خطرناک است؟
اگر فکر می‌کنید نمی‌توانید رفتاری را نادیده بگیرید، اصلاً آن کار را شروع نکنید. قبل از تصمیم‌گیری از خود بپرسید «بدترین چیزی که ممکن است اتفاق بیفتد چیست؟» «آیا می‌توانم آن را تحمل‌کنم؟»
آیا می‌توانید نسبت به گریه فرزندتان هنگامی‌که پای صندوق فروشگاه هستید و دیگران سرشان را به نشانه سنگدلی شما تکان می‌دهند، بی‌تفاوت باشید؟
یا می‌توانید هنگامی‌که کودک شما به بزرگ‌ترش بی‌احترامی می‌کند، نسبت به او بی‌تفاوت باشید؟
اگر نمی‌توانید، بهتر است از راه‌ها و روش‌های دیگری به‌جای نادیده گرفتن استفاده کنید؛ اما اگر تصمیم گرفتید از روش نادیده گرفتن استفاده کنید، به‌هیچ‌وجه به آن واکنش نشان ندهید، چه زبانی، چه غیرزبانی. حتی نگاهش هم نکنید. وانمود کنید مشغول انجام کاری هستید و حتی در صورت امکان محیط را ترک کنید. حتی به او لبخند هم نزنید چراکه این کار کودک را جسورتر خواهد کرد. این رفتارها به این معنا نیست که با او به سردی رفتار کنید و برای اینکه کودک نیز چنین برداشتی از رفتار شما نداشته باشد، آن‌قدر به کارتان مشغول شوید که به نظر آید به هیچ‌چیزی در اطرافتان توجه ندارید.
نکته‌ی جالب‌توجه این است که نادیده گرفتن رفتارهایی که قبلاً به سبب توجه شما، تقویت‌شده‌اند مؤثرتر است. مثلاً هنگامی‌که کودک از شما شکلات می‌خواهد، بار اول به او می‌گویید «نه حالا نه!». کودک گریه می‌کند، فریاد می‌زند و دست‌آخر شما به او شکلات می‌دهید؛ اما دفعات بعد به‌جای شکلات دادن به وی، سعی کنید رفتارش را نادیده بگیرید یا خودتان را مشغول کنید تا تحمل شرایط برای خود شما راحت‌تر باشد. در این صورت خواهید دید که گریه کودک شما زودتر تمام می‌شود.
انتظار داشته باشید که رفتارها قبل از بهتر شدن، بدتر شوند؛ وقتی برای اولین بار اقدام به نادیده‌گرفتن یک رفتار ناشایست می‌کنید، کودک شما تمام سعی‌اش را می‌کند تا توجهی را که قبلاً جلب می‌کرده، دوباره به دست آورد. او از هر لحاظ تلاشش مضاعف می‌شود اما شما نباید تسلیم شوید. اجازه ندهید احساس کند می‌تواند با رفتارهایش شما را به تسلیم وا‌دارد.
رفتارهای مطلوب را تقویت کنید؛ برای سرعت بخشیدن در اصلاح رفتار ناشایست، می‌توانید با مشاهده هر رفتار مطلوب، آن را تقویت کنید. مثلاً اگر گریه کودک به علت شکلات ندادن به او قطع شد و یا سعی‌کرد خود را سرگرم کند، بدون معطلی به خاطر این رفتارش او را تحسین کنید و به او نشان دهید که مجذوب کارش شده‌اید.
بعضی مواقع، می‌توانید در حضور کودک، از رفتار مثبت کودک دیگری ستایش کنید. این کار می‌تواند منجر به تقلید رفتار درست از جانب کودکتان شود. برای مثال ۲ کودکی که در حال بازی گوشی هستند را در نظر بگیرید که یکی از آن‌ها در حال بالا و پایین پریدن و اذیت کردن است. در این هنگام می‌توانید با نادیده گرفتن شیطنت‌های کودکی که بالا و پایین می‌پرد و تحسین کودک دیگری که بازیگوشی‌اش موجب آزار و اذیت دیگران نمی‌شود، کودک بازیگوش را از کارش بازدارید.
با کودک لجباز خود چه کنم؟
تربیت کودک – سعی نکنید همیشه برای کودکانی که جواب منفی شمارا نمی‌پذیرند، دلیل بیاورید؛ زیرا این کودک آموخته است با سماجت و لجبازی می‌تواند به خواسته‌ی خویش برسد؛ بنابراین آن‌قدر به تلاش خود ادامه می‌دهد تا به نتیجه‌ی دلخواه برسد (اگر کودک لجباز دارید پیشنهاد می‌کنیم کتاب با کودک بدقلق و ناآرام چه کنیم؟ را مطالعه کنید).
از این رفتار کودک خود عصبی نشوید. به‌علاوه هیچ‌گاه تسلیم نشوید.
اگر روش نادیده گرفتن را دوست ندارید یا در استفاده کردن از آن گیرکرده‌اید، از روش «سوزن گرامافون گیرکرده» استفاده کنید. اساس این روش آن است که در برابر خواست‌های کودک، رفتاری مانند خودش ولی از نوع بزرگ‌سالان داشته باشید. به‌طور مثال، اگر فرزند شما قبل از شام تقاضای خوراکی کرد، برای بار اول به‌درستی دلیلتان را برای نه گفتن به او توضیح دهید؛ اما فقط یک‌بار. اگر به دلایل شما توجه نکرد، همان توضیح را منتهی به‌طور خلاصه‌تر تکرار کنید «قبل از شام خوراکی نمیشه». اهمیتی ندارد که بهانه‌های کودک شما چقدر تکرار می‌شود. فقط بگویید «قبل از شام خوراکی نمیشه». این کار را ادامه دهید و این جمله را پس از هر بار درخواست با آواز زمزمه کنید.
این روش زمانی بیشترین تأثیر را دارد که به نظر بیاید کم‌ترین توجهی به بهانه‌های کودک ندارید.
مطمئناً با این روش به نتیجه‌های جالبی می‌رسید. در ابتدا ممکن است کودک از خود واکنش نشان دهد؛ اما در نهایت بهانه‌هایش کمتر خواهد شد؛ زیرا رفته‌رفته از شنیدن جواب تکراری خسته می‌شود.
اما اگر در مواقعی استثنا، احساس کردید یک واکنش اضافی لازم است، از تنبیه مثل محروم کردن موقت استفاده کنید، اما هیچ‌گاه در تربیت کودک خونسردی خود را از دست ندهید.
[kkstarratings]
