خواب کودکان

خواب کودکان و نوزادان بسیار مهم و حیاتی تلقی می‌شود چرا که موجب رشد کودک و حتی رشد مغز کودک می‌شود. تحقیقات نشان داده است اگر کودکان به‌اندازه کافی نخوابند رشد جسمی و تکامل روانی آن‌ها دچار اختلال می‌شود و هوشیاری و توانایی آن‌ها برای یادگیری کاهش می‌یابد.

خواب کودکان را می‌توان به دو مرحله قسمت کرد:

1. اولین مرحله، خواب سبک است که در ابتدای خوابیدن است توأم با حرکات سریع چشم‌هاست. در طی خواب سبک ممکن است تنفس نوزادان نامرتب باشد و ماهیچه‌های بدن تکان بخورد یا حتی نوزاد ممکن است بخندد و یا چهره‌اش را در هم بکشد.
2. دوم، خواب‌سنگین است که در این زمان چشم‌ها حرکتی ندارند. تنفس نوزاد در این مرحله از خواب آهسته و منظم می‌گردد و هیچ‌گونه حرکتی در چشم‌ها وجود ندارد. در این مرحله از خواب است که کودک تکامل ذهنی و جسمی پیدا می‌کند.

اگر کودک به‌اندازه‌ی کافی نخوابد، بدخلق می‌شود، اشتهایش کم می‌شود و سیستم دفاعی بدن او مختل می‌شود درنتیجه احتمال این‌که دچار بیماری مخصوصاً عفونت‌های ویروسی و میکروبی گردد، وجود دارد.

از طرفی خواب کودکان برای رشد بدنی کودک مهم است زیرا کودک در هنگام خواب میزان هورمون رشد بیشتری را ترشح می‌کند و درنتیجه سلول‌های بدن با سرعت زیادتری تکثیر می‌یابند. خواب برای رشد مغزی کودک نیز ضرورت دارد.

تحقیقات نشان داده که نیاز شیرخواران به خواب در سال اول تولد، 50 درصد بیشتر از بزرگ‌سالان است. بدن شیرخواران در مرحله‌ی خواب سبک آرام است ولی مغز آن‌ها به‌طور قابل‌توجهی فعال می‌باشد؛ زیرا در خواب سبک، مغز کودک اطلاعاتی را که در بیداری به دست آورده است، در مغز خود مرور و ذخیره می‌کند.

جالب است بدانیم شرایط محل خواباندن کودک بر روی خواب آن اهمیت دارد. برای خواباندن کودک چه در روز چه در شب، یک محل را باید انتخاب کنید و همیشه کودک را در همان‌جا بخوابانید تا کودک به همان محل و شرایط عادت کند و با آرامش بخوابد.

بعضی از مادران کودکشان را یک روز روی زانو، روز دیگر روی تختخواب خود و روز دیگر در گهواره می‌خوابانند درصورتی‌که این شیوه‌ی اشتباهی است.

دمای اتاق‌خواب کودک از دیگر مواردی است که روی خواب آن اهمیت دارد. دمای استاندارد برای اتاق‌خواب کودک در حدود 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.

 بالا بودن دمای اتاق موجب خشک شدن مخاط بینی و دهان می‌گردد و کودک را بیدار می‌کند و درواقع او را برای ابتلا به بیماری‌ها آماده می‌سازد.

 مادران باید بدانند هر تعداد لباسی که برای خودشان در هوای گرم یا سرد به تن می‌کنند، همان تعداد لباس نیز برای کودک مناسب می‌باشد. هیچ‌گاه دست‌های کودک را در هنگام خواب زیر پارچه‌ای که دور او پیچیده‌اید قرار ندهید و اجازه دهید دست‌های نوزاد، آزاد باشد.

برای بررسی آن‌که بدن نوزاد خیلی گرم یا سرد نباشد، پشت گردن او را لمس کنید و تعداد لباس‌های او را کم‌وزیاد نمایید. لباس‌هایی که به تن کودک می‌کنیم نباید از جنس پلی‌استر باشد، بلکه باید از جنس کتان تهیه‌شده باشد.

نور اتاق نیز بر خواب کودکان مؤثر است. اتاق‌خواب کودک چه در روز چه در شب باید نسبتاً تاریک باشد تا نور در صبح زود موجب بیدار شدن کودک نگردد.

خاموشی و تاریکی سبب ترشح مواد شیمیایی مغز کودک می‌گردد که به خواب کودکان کمک خواهد کرد؛ اما اگر کودک از تاریکی می‌ترسد، چراغ کم نوری در اتاق او روشن نگه‌دارید و یا به کودک چراغ‌دستی بدهید تا هر موقع خواست آن را روشن کند. این اقدامات به کودک اعتماد و اطمینان می‌دهد، گرچه ممکن است هیچ‌وقت آن را روشن نکند.

خواب کودکان توأم با ترس و وحشت است. اگر این اصل را بپذیریم قبول خواهیم کرد که کودکان دچار مشکل خواب می‌گردند. مشکل خواب به‌طور دائم یا به شکل عودکننده در کودکان در سنین قبل از دبستان وجود دارد و شایع است که این مشکلات بیشتر شامل حال کودکان زیر 5 سال می‌باشد.

شیرخواران آمادگی دارند که بیشتر از بزرگ‌سالان از خواب بیدار شوند زیرا حد متوسط خواب آن‌ها 50 دقیقه طول می‌کشد درصورتی‌که در بزرگ‌سالان 90 دقیقه طول می‌کشد.

کودکانی که هیچ‌گاه کنار مادر نخوابیده‌اند، ممکن است دچار خشم‌های غیرقابل‌کنترل گردند

تحقیقات نشان داده است که کودکانی که هیچ‌گاه در کنار مادرشان نخوابیده‌اند، نمی‌توانند در محلی تنها بمانند و امکان دارد دچار خشم‌های غیرقابل‌کنترل و گریه‌های شدید شوند.

این کودکان ازنظر روحی و روانی ضعیف هستند، زیرا مواد شیمیایی اوکسی‌توسین و اوپیوئید­ها (که آرامش‌دهنده‌ی مغز است) هیچ‌گاه در مغزشان ترشح نشده است.

آیا خوابیدن کودک کنار مادر در شب، خطری برای کودک به وجود می‌آورد؟

بعضی از پدر و مادرها می‌ترسند و نگران هستند که در شب روی کودک خود بغلتند و او را خفه کنند؛ اما چنین اتفاقی نمی‌افتند. علاوه بر این اگر والدین سیگار نمی‌کشند و مواد مخدر و یا مشروبات الکلی مصرف نمی‌کنند، خوابیدن کودک کنار آن‌ها هیچ خطری نخواهد داشت؛ اما بیشتر از این نگرانی‌ها خوابیدن کودک در کنار مادر پیامدهای مثبت دارد.

خوابیدن کودک در کنار والدین سبب می‌شود که حرکات کودک و مادر، صدای آن‌ها و بوی آن‌ها، هم به کودک و هم به مادر آرامش می‌دهد. نکته‌ی قابل‌توجه این است که تماس پوست بدن کودک باپوست بدن مادر و پدر، باعث می‌شود که رابطه عاطفی عمیقی بین آن‌ها به وجود آید که موجب سلامت جسم و روان کودک می‌گردد.

از دیگر پیامدهای مثبت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اعمال حیاتی و ضربان قلب و تنفس کودک تنظیم گردد.
• بیداری و خواب کودکان مرتب گردد.
• حرارت بدن طبیعی شود.
• سوخت‌وساز بدن طبیعی گردد.
• مقدار و میزان هورمون‌های بدن تنظیم گردد.
• ترشح آنزیم‌های بدن متعادل شود.
• سطح آنتی‌کورهای بدن برای مقابله با بیماری‌های عفونی افزایش یابد.
• مدت‌زمان شیردهی مادر به نوزاد شیرخوار بیشتر شود.

در کل تحقیقات متعدد نشان داده است که هر چه کودک تماس بدنی بیشتری با والدین خود در دوران کودکی داشته باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که در بزرگ‌سالی آرام‌تر باشد و کمتر دچار فشارهای روانی (استرس) گردد چرا که تماس بدنی سبب می‌شود سیستم کنترل استرس در بدن کامل گردد. خوابیدن مادر در کنار کودک یعنی دور بودن کودک از استرس در تمام شب.

حمام کردن کودک قبل از خواب

• شیرخواران بیشتر از کودکان هنگام حمام کردن احساس سرما می‌کنند. والدین هنگام حمام کردن کودک باید دقت کنند که دمای محیط زیاد سرد یا گرم نشود. هنگام حمام کردن دو دست کودک را روی قفسه سینه او نگه‌دارید. هیچ‌گاه کودک را در کف حمام نخوابانید، زیرا موجب ترس و وحشت او می‌شود.
• حمام کردن کودک هر شب، سبب می‌شود که کودک آرامش پیدا کند و از جست‌وخیز کردن و حتی لول خوردن او هنگام خواب جلوگیری می‌کند.

خوابیدن در روز و عادت دادن کودک به خوابیدن در روز

نوزاد یا کودک شیرخوار هنوز درک نکرده است که تشخیص دهد شب برای خوابیدن و روز برای بیدار ماندن است؛ بنابراین والدین باید برنامه‌ای برای کودک خود تنظیم کنند و به آن برنامه پای بند باشند و کودک را به آن عادت دهند تا کودک، هم در روز هم در شب خواب مناسب داشته باشد.

نخوابیدن در روز یا زیاد خوابیدن در روز نیز صحیح نیست. اگر کودک در روز زیاد بخوابد، شب نمی‌خوابد و اگر روز نخوابد زور خسته می‌شود و گریه می‌کند و بدخلق می‌شود. بهترین ساعت برای خواباندن کودک، ساعت 12 تا 2 بعدازظهر می‌باشد.

بسیاری از کودکان تا سن 2 سالگی به خواب ظهر نیاز دارند تا به‌تدریج با بالا رفتن سن، مدت خوابشان کم می‌شود و بین دو تا سه‌سالگی خواب روز را کنار می‌گذارند.

خوابیدن در شب؛ عادت دادن کودک

بیشتر کارشناسان معتقدند که یک برنامه منظم خواب کودکان در روز متناسب با سن کودک و نیز خوابیدن کافی در شب بسیار مهم است؛ زیرا اگر کودک در ساعات معینی غذا بخورد، بازی کند و در ساعات مشخصی به خواب برود و قبل از خوابیدن حمام شود، خواب او آرام و بعد از خواب نیز سرحال و شاد خواهد بود؛ اما بعضی مادران چون خود به هر دلیلی می‌خواهند شب‌ها تا دیروقت بیدار باشند، بنابراین کودک خود را دیر می‌خوابانند و صبح نیز با کودک خود دیر بیدار می‌شوند.

چنین عادتی برای کودکان نوپا مشکلی به وجود نمی‌آورد ولی برای کودکی که می‌خواند به کودکستان یا به مدرسه بروند، مناسب نیست زیرا سبب می‌شود کودک سرحال نباشد. در ادامه می‌خواهیم مجموعه خواب کودکان در روز از ساعت 7 صبح تا 7 بعدازظهر را بررسی کنیم:

• ماه اول تولد، 5 ساعت در سه نوبت صبح و ظهر و عصر
• ماه دوم، 4 تا 5/4 ساعت
• از دوماهگی تا سه‌ماهگی، 5/3 ساعت
• سه تا شش‌ماهگی، 3 ساعت
• شش‌ماهگی تا یک‌سالگی، 3 ساعت
• 12 تا 15 ماهگی، 5/2 ساعت
• 18 تا 24 ماهگی، 2 ساعت
• 5/2 تا سه‌سالگی، 0 تا 1 ساعت

شیرخواران نیز در سنین 6 تا 7 هفتگی به بعد اگر در روز خوب تغذیه شوند، در شب پس از آخرین نوبت تغذیه، از ساعت 10 بعدازظهر تا 6 صبح کاملاً می‌خوابند.

قبل از خواب غذاهایی که مغز کودک را فعال می‌کند به او ندهید

دادن مواد غذایی پروتئینی (گوشت و ماهی) در خلال دو ساعت قبل از خوابیدن، سبب می‌شود تا ماده شیمیایی دوپامین که ماده شیمیایی محرک مغز است افزایش یابد.

همچنین دادن شکلات که دارای کافئین است سبب می‌شود که از خوابیدن کودک جلوگیری کند. اگر کودک قبل از خواب گرسنه است و می‌خواهد چیزی بخورد، مواد کربوهیدرات مانند تکه‌ای موز به او بدهید.

آرام کردن مغز کودک هنگام خواباندن

والدین باید سعی کنند فعالیت مغزی کودک را هنگام خواباندن کاهش دهند. بهترین راه برای موفقیت در این کار، آرامش بخشیدن به کودک در هنگام خواب است. موقعی که می‌خواهید کودک را بخوابانید، خود باید آرامش داشته باشید.

اگر مادر هنگام خواباندن کودک خشمگین، ناراحت و عصبانی باشند این حالت به کودک منتقل می‌گردد و کودک احساس ناامنی می­کند و به خواب نمی­رود.

تأثیر قصه در خواب کودک

زمانی که کودک در کنار مادر می­خوابد تماس بدنی برقرار می­شود. حال اگر برای او قصه بگوید یا آواز بخواند، سبب می‌شود مغز کودک از تحریکات حرکتی او جلوگیری کند و کودک به خواب رود. مادران باید بدانند نواختن موزیک ملایم و آرام در هنگام خواباندن کودک کمک می‌کند.

کودکان نوپا و بزرگ‌تر ممکن است درنتیجه‌ی ترس و وحشت دچار اختلال خواب شوند. کودک از اینکه ممکن است فرد ناشناسی به سراغ او بیاید، یا دزدی به خانه بیاید، یا از صداهای مختلف مثل صدای باد و باران یا صدای هواپیما و غیره می­ترسد.

بعضی از کودکان ترس خود را اظهار می‌کنند، بعضی دیگر ترسشان را پنهان می‌کنند و به حیله‌های مختلف متوسل می‌شوند تا زمان خوابیدن خود را به تأخیر بیندازند و دیرتر بخوابند، زیرا از خوابیدن می‌ترسند.

• جدا شدن کودک از والدین در موقع خواب نیز علت دیگری در به وجود آمدن اختلال خواب می‌باشد؛ زیرا کودکان به‌طور ناخودآگاه چنین تصور می‌کنند که موقع خوابیدن، زمانی است که از محبت و علاقه مادر دور می‌شوند.
• موقعی که کودک موضوع مردن را درک می‌کند (مثلاً به‌طور اتفاقی یکی از افراد خانواده فوت نماید و یا از طریق تلویزیون معنای مردن را بفهمد) دچار ترس می‌شود؛ زیرا کودک از این می‌ترسد که هنگام خوابیدن بمیرد و درنتیجه دچار اختلال خواب کودکان می‌شود.
• اگر کودک از موضوع‌های مختلف نگران گردد و یا برای او اتفاق ناگواری بیفتد (مانند برخوردهای نامطلوب بین معلم و کودک و یا عدم موفقیت او در انجام تکالیف و یا حتی مسائل یا مشکلاتی که با دوستان یا خانواده خود دارند) ممکن است سبب اختلال خواب او گردد.
• والدین باید بدانند که کودک تا سن شش‌سالگی باید به حد کافی بخوابند ولی بعضی از مادران به اشتباه تصور می‌کنند اگر کودک در خلال روز کاملاً خسته شود، بهتر می‌خوابد. درصورتی‌که این تصور صحیح نیست. کودکی که زیاد خسته می‌شود ممکن است راحت نخوابد و در خواب بیدار شود و دچار اختلال در خواب کودکان گردد به همین دلیل زمان خوابیدن او باید منظم و مشخص باشد.

اگر کودک در هر سنی دچار اختلال خواب شود پدر و مادر باید بدانند کودک مشکل دارد و او را درک کنند و مشکل او را برطرف کنند. داد و قال، عصبانیت، تندخویی، تنبیه کودک و یا با عصبانیت و فشار کودک را به رختخواب فرستادن و چراغ را خاموش کردن و رفتارهای مشابه این رفتارها، موجب اختلال بیشتر در خواب کودکان می‌شود.

بعضی از کودکان در سنین سه تا چهارسالگی در موقع خوابیدن به مادر می‌گویند مادر، من از تاریکی می‌ترسم، کسی در زیر راه‌پله یا زیر تخت خودش را مخفی کرده است و یا در رختخواب من حیوانات کوچک و حشراتی هستند که راه می‌روند.

کودکان در سنین سه‌سالگی از حشره و سوسک در رختخواب خود و در چهارسالگی از حیوانات وحشی و در پنج‌سالگی از فردی که زیر تخت مخفی‌شده است و در سن هفت‌سالگی از دیوار و ارواح می‌ترسند.

اگر کودک شما در هنگام خواب ترسی دارد، او را مسخره نکنید، به او نخندید، گفته‌های او را با حالت تمسخر برای دیگران و در مقابل کودک بازگو نکنید.

کودکان بزرگ‌تر، از سایه‌هایی که روی دیوار و یا سقف اتاق حس می‌کنند می‌ترسند. در چنین مواردی تخت کودک را در اتاق جابه‌جا کنید و یا چراغی را در اتاق او روشن نگه‌دارید. نگه‌داشتن چراغی کوچک در اتاق کودک و باز نگه‌داشتن در اتاق به کودک آرامش و اطمینان می‌دهد.

والدین باید به این دو نکته در خواب کودکان توجه کنند:

• اول اینکه ترس کودک تا زمانی که کودک از آن شکایت دارد برای او و در نظر او حقیقت دارد.
• دوم اینکه با کمی شکیبایی و رفتار منطقی با کودک، ترس او در مدت کوتاهی از بین خواهد رفت.

چرا کودکان دچار چنین اختلالاتی در خواب می‌شنود و والدین در برابر مشکلات خواب کودکان چه باید بکنند؟

مشکلات خواب کودکان به سن کودک و همچنین عواملی که کودک را تحت تأثیر قرار داده است و یا او را دچار هیجان کرده است بستگی دارد.

در بعضی از موارد عوامل خارجی سبب می‌شود که کودک دچار مشکل خواب گردد؛ یعنی اگر کودک در مرحله‌ای است که آمادگی دارد، یک صدای بلند، زنگ تلفن و حتی انداختن پتویی روی کودک ممکن است موجب اختلال وی گردد؛ اما نکته‌ی قابل‌توجه این است که برخی از این مشکلات خواب کودکان جز مراحل رشد کودک است و کمتر مسائل هیجانی در پیدایش آن‌ها دخالت دارد.

پیدایش این مشکلات تا سن پنج‌سالگی، اهمیت چندانی ندارد؛ اما اگر این مشکلات بعد از 5 سالگی اتفاق افتد و مخصوصاً ادامه پیدا کند، از نظر جسمی و روانی اهمیت دارد؛ یعنی مسائل زندگی روزانه، کودک را تحت تأثیر قرار داده و موجب اختلال خواب کودکان به‌صورت راه رفتن در خواب یا پیدایش خواب‌های ترسناک و کابوس می‌گردد.

گریه کردن و پا کوبیدن در خواب، راه رفتن و صحبت کردن در خواب از علائم اختلالات خواب کودکان است. والدین باید بدانند که در این موارد، مشکل جدی برای کودک مطرح نیست. گرچه والدین بسیار نگران می‌شوند، ولی اگر آن‌ها در چنین موقعیتی به‌طرف کودک بروند و بخواهند او را بغل کنند، کودک آن‌ها را از خود دور می‌کند.

بهتر است که در چنین مواقعی به کودک نزدیک نشوند و او را با صدا کردن بیدار نکنند و یا تکان ندهند تا بیدار شود. همچنین از او سؤال نکنند که چه شده است و اجازه دهد این مرحله، سیر معمولی خود را طی کند و اگر کودک خود خواستار ارتباط بود، والدین با او ارتباط برقرار کنند در غیر این صورت صبر کنند تا کودک آرام بگیرد. وقتی آرام گرفت او را بخوابانند و صبح روز بعد درباره‌ی واقعه‌ی دیشب از او سؤالی نکنند.

1. راه رفتن در خواب به‌آرامی و بی‌سروصدا: کودک ممکن است از موقعی که یاد می‌گیرد راه برود، دچار مشکل راه رفتن در خواب شود. اگر کودک به‌آرامی در خواب راه می‌رود، والدین باید به‌آرامی و بی‌سروصدا با او رفتار کنند. اگر در حال راه رفتن به صحبت والدین جواب نمی‌دهد و با گرفتن دست او، ناراحت نمی‌شود او را به‌آرامی به محل خوابش برگردانید. اگر کودک خودبه‌خود بیدار شد او را با سؤال‌های متعدد ناراحت نکنید و اجازه دهید که او به رختخواب خود برود و بخوابد. در بعضی از مواقع لازم است در محل خروجی در اتاق کودک، زنگی نصب نمایند تا موقعی که کودک از اتاق خارج شد به صدا درآید و والدین را بیدار کند.
2. راه رفتن در خواب با حالت اضطراب و تشویش: کودکان ممکن است در اواسط دوران کودکی یا در سن بلوغ، با حالت اضطراب و تشویش در خواب راه بروند. در چنین حالتی والدین نباید به آن‌ها نزدیک شوند و آن‌ها را بگیرند مگر اینکه کودک در معرض خطر قرار گیرد. اگر کودک هر شب و به‌دفعات زیاد در خواب راه می‌رود و خطر نقص عضو و جانی برای کودک وجود دارد، او را نزد پزشک متخصص ببرند. پزشک معمولاً به آن‌ها داروهای خواب‌آور می‌دهد تا کودک راحت‌تر بخوابد.

خواب دیدن در کودکان به دو شکل وجود دارد:

1. رؤیاهای بد و ترسناک: این نوع رؤیا در کودکان زیاد دیده می‌شود. اگر کودک کوچک است، گریه می‌کند و به آغوش مادر می‌رود. اگر به حد کافی بزرگ است، مادر را صدا می‌کند و یا نزد مادر می‌رود. کودک بعد از رؤیا کاملاً هوشیار است، مادر را می‌شناسد و آنچه را که دیده به خاطر می‌آورد.
2. کابوس یا رؤیای وحشتناک: کودک ناگهان از خواب بیدار می‌شود و به محیط خودآگاهی ندارد. در هر سنی که هست، گریه می‌کند و جیغ می‌کشد، تنفس‌های نامرتب دارد و یا تنفس او تند و سریع است، پیشانی‌اش عرق می‌کند و حدقه چشم او ممکن است گشاد شده و کلمات عجیب غریبی که به نظر او می‌رسد بیان می‌کند. کودک در این حالت مادر خود را نمی‌شناسد و اگر مادر بخواهد او را بغل کند، مادر را از خود دور می‌کند؛ اما این مراحل چند دقیقه بیشتر طول نخواهد کشید و کودک بیدار می‌شود و به محیط خودآگاهی پیدا می‌کند؛ اما موقع بیدار شدن، آن کابوس را به خاطر ندارد و ممکن است مجدداً به خواب رود و صبح روز بعد از کابوس شب گذشته چیزی به یاد نیاورد.

• اطلاعاتی که در مورد خواب کودکان در بالا مطرح شد صرفاً جهت آگاهی والدین است. در بعضی از مواقع ممکن است کودک حقیقتاً دچار اختلال خواب باشد و اقدامات ذکرشده برای او مؤثر نباشد. بهترین و مناسب‌ترین راهکار برای کمک به رفع این مشکل مراجعه به پزشک مربوطه است.

• در ادامه به بررسی پرسش‌هایی که برای برخی از والدین در مورد خواب کودکان پیش آمده بود، پرداخته می‌شود.

1. چه موقع باید خوابیدن را به کودک یاد داد؟

هورمون‌های رشد فقط در خلال شب ترشح می‌شوند به همین دلیل خواب برای رشد کودک لازم است. کم شدن خواب کودکان باعث کم شدن توجه و دقت او نیز می‌گردد.

آموزش خوابیدن به کودکان:

بعضی از والدین کودک خود را از محیطی که خود هستند، ناگهان به اتاق تاریک می‌فرستند و می‌گویند روی تختخواب خود بخوابد که این کار باعث گریه‌ی کودک می‌شود. والدین فکر می‌کنند چنین حالتی چند شب بیشتر طول نخواهد کشید.

کودک سرانجام یاد می‌گیرد و خود می‌خوابد؛ اما نکته‌ی قابل‌توجه این است که این رفتار و تحکم برای کودکان اثر سوء خواهد داشت.  مغز کودکان در موقع جدایی از مادر بسیار حساس است و کودک از دور شدن از مادر رنج می‌برد.

اگر کودکی را یا حتی شیرخواری را روی تختخواب بگذارید و او گریه کند سرانجام بر اثر خستگی و بی‌حالی خوابش می‌برد ولی او در تمام ساعاتی که خوابیده است، در حال استرس است.

اگر چنین وقایع تلخی تکرار شود، استرس کودک به‌مراتب بیشتر می‌شود و موجب ترشح هورمون‌های ناشی از استرس می‌شود که موجب بی‌نظمی در ضربان قلب و تنفس کودک می‌شود؛ اما اگر مادر کودک را موقع خواب در بغل بگیرد و او را نوازش کند، در مغز کودک هورمون‌هایی که موجب آرامش خواب او می‌شود ترشح می‌گردد.

2. کودک من هنگام خوابیدن، می‌خواهد عروسک خود را در بغل بگیرد و بخوابد. آیا برای او مشکلی به وجود می‌آید؟ آیا این امر به خواب کودک کمک می‌کند؟

اگر کودک به اسباب‌بازی و یا عروسک وابسته شده است، پدر و مادر باید عروسک یا اسباب‌بازی مورد علاقه کودک را در اختیار او قرار دهند اما اسباب‌بازی یا عروسک نباید موقع خواب موجب اذیت کودک شود.

از سوی دیگر بعضی از کودکان با داشتن لباس یا اشیائی که بوی شیر مادر می‌دهد، به خواب می‌روند. چون مرکز بویای و وابستگی در مغز مجاور یکدیگر می‌باشند.

بغل گرفتن یک شی‌ء هنگام خواب کودکان موجب افزایش ترشح مواد شیمیایی آرام‌کننده مغز او می‌شود. با کودک خود قرار بگذارید که اگر تمام شب را به‌آرامی بخوابد، صبح فردا امتیاز می‌گیرد و اگر تعداد امتیازهای او مثلاً به 10 تا رسید، درنهایت می‌تواند جایزه‌ی دلخواه خود را بگیرد.

3. کودک من هنگام خواب شست خود را می‌مکد و به خواب می‌رود. آیا مشکلی برای او به وجود نخواه آمد؟

بعضی از کودکان با مکیدن انگشت یا انگشتان خود آرامش می‌یابند و به خواب می‌روند. بعضی از  مواقع باوجود در بغل گرفتن و آرامش دادن به کودک، باز کودک مایل است انگشت خود را بمکد و حتی کودک اجازه می‌دهد که مادر او را ترک کند تا خود با مکیدن انگشت به خواب برود اما اگر مادر می‌خواهد کودک بدون مکیدن انگشت به خواب برود باید وقت بیشتری برای خوابیدن او صرف کند. برای او قصه بگوید و او را سرگرم کند تا بدون مکیدن انگشت به خواب رود.

4. کودک من هنگام خوابیدن به پتوی خود وابسته شده است. آیا مشکلی برای او به وجود می‌آید؟

بعضی از کودکان هنگام خوابیدن به شی‌ء وابسته می‌شوند مانند پتو، پارچه یا اسباب‌بازی نرم و حتی لباس مادر یا کهنه‌ای که به پای او می‌گذارند.

کودک آن شی‌ء را در مغز خود مانند قسمتی از مادر خود تصور می‌کند و موقعی که مادر نزد او نیست، آن شی‌ء با او هست و به او آرامش می‌دهد و کودک با آن به خواب می‌رود. مادر باید وابستگی کودک به آن شی‌ء را تحمل کند و آن را از کودک دور نکند زیرا باعث مشکل بی‌خواب کودکان می‌شود.

5. کودک من موقع خوابیدن محکم به من می‌چسبد و از ته دل گریه می‌کند، چه کنم؟

هنگامی که کودک احساس ترس و ناامنی می‌کند به مادر می‌چسبد؛ زیرا مواد آرامش‌دهنده‌ی مغز ترشح می‌شود و باعث کاهش ترس او می‌شود.

یکی از روش‌هایی که موقع خوابیدن به او کمک می‌کند این است که داستان روز و سرگرمی‌های روز او را براش تعریف کنید تا احساس آرامش کند و به خواب برود. بزرگ‌سالان نیز در هنگام خواب، اگر وقایع خوب همان روز یا گذشته خود را برای خود مرور کنند، آرامش می‌یابند و بهتر به خواب می‌روند.

6. کودک من هر شب دچار مشکل خوابیدن می‌شود، چه باید بکنم؟

مادر باید از خود سؤال کند:

• آیا خود در خلال روز به حد کافی آرامش داشته است، زیرا هر انسانی ممکن است دچار اضطراب و تشویش باشد، ولی از خود نشان ندهد.
• آیا محیطی که کودک در خلال روز در آن به سر برده است، محیطی آرام بوده است؟ آیا کودک در خلال روز توانسته است به حد کافی بازی کند که خسته شود؟ آیا غذایی که اخیراً خورده است، غذایی پروتئینی یا شکلاتی بوده است؟
• آیا موضوع یا مسئله‌ای در مهد یا در محیط مدرسه وجود دارد که او را نگران کند؟ رابطه‌ی پدر و مادر در خلال روز با کودک چگونه بوده است؟ چند نوبت بر سر او فریاد کشیده‌اند؟

تمام این عوامل موجب بی‌‌خواب کودکان می‌گردد و کودک هنگام شب می‌ترسد و نمی‌خوابد و اجازه هم نمی‌دهد که مادر از اتاق بیرون برود. مادر باید ترتیبی دهد تا کودک در خلال روز خسته شود و شب به خواب رود.

7. اگر کودک هنگام خوابیدن دچار اضطراب و ترس می‌شود، چه باد بکنیم؟

اگر کودک (باوجود 3 سال سن) هنگام خوابیدن دچار ترس جدائی از مادر می‌گردد، ممکن است به‌دفعات از شما آب بخواهد یا تقاضای رفتن به توالت کند یا تقاضای پستانک کند.

در چنین شرایطی مادر باید از کودک سؤال کند: عزیزم از چه چیزی می­ترسی؟ آیا می­ترسی که من از اتاق بیرون برم و تو رو تنها بزارم؟

پس‌ازاینکه از احساس و فکر او آگاه شدید، با جملاتی که به او اطمینان دهید برای او هیچ اتفاقی نمی‌افتد، او را در آغوش بگیرید و به او بگویید: من اینجا هستم و اگر نیاز پیدا کردی من رو صدا کن تا پیش تو بیام.

8. اگر اجازه دهیم که کودک کنار ما بخوابد، آیا سرانجام او یاد خواهد گرفت که جدا بخوابد؟

با بالا رفتن سن کودک، احساس ترس دور بودن از مادر به‌تدریج کم می‌شود؛ زیرا مغز فوقانی به‌تدریج رشد می‌کند و مغز تحتانی که مرکز ترس از جدایی است را کنترل می‌کند.

از طرف دیگر متخصصین علوم مغز و اعصاب با بررسی هورمون‌های رشدی کودک معتقدند که کودکان با بالا رفتن سنشان به‌تدریج خود را از پدر و مادر جدا می‌کنند و به‌طرف همسالان خود می‌روند؛ بنابراین وابستگی به پدر و مادر کم می‌گردد و ترجیح می‌دهند که جدا بخوابند.

9. چه موقع خوابیدن کودک پهلوی مادر باید قطع شود؟

اگر پدر و مادر و کودک هر سه روی تختخواب، کنار هم و به‌راحتی به خواب می‌روند، دلیلی نیست که کودک را جدا کنند. اگر خوابیدن کودک روی تخت خواب والدین برای آن‌ها مشکل به وجود می‌آورد یا اگر کودک دیگری متولد شده است، باید کودک بزرگ‌تر از والدین جدا خوابانده شود.

مطالعات نشان داده است که بسیاری از کودکان در سنین قبل از مدرسه نیاز دارند که پهلوی والدین یا نزدیک آن‌ها بخوابند. اگر کودک جدا خوابانده شود ممکن است در طول شب بارها نزد مادر بیاید تا احساس آرامش کند و سپس به تخت خواب برگردد، زیرا هنوز ترس جدایی از مادر او را آزار می‌دهد.

10. کودک نوپای من هر شب هنگام خواب، جنگ‌ودعوا راه می‌اندازد و نمی‌خواهد بخوابد، چه باید بکنم؟

شما نباید تصور کنید که او نمی‌خواهد بخوابد، بلکه کودک می‌ترسد هنگام خوابیدن، مادر از او دور شود؛ بنابراین مادر باید کنار تخت او بخوابد تا احساس آرامش کند و به خواب برود.

11. موقعی که کودک را روی تختخوابش می‌گذاریم تا بخوابد، به دنبال من از اتاق بیرون می‌آید، چه کنم؟

اگر کودک شما سخت به خواب می‌رود و یا همراه شما از اتاق بیرون می‌آید، باید به او اطمینان دهید که او در محل امن و سالمی می‌خوابد و صبح فردا او را می‌بینید.

شما نباید کاری کنید که او گریه کند  اگر چنین کنید، قسمت تحتانی مغز او (که مرکز ترس از جدایی است) تحریک می‌گردد و ترس جدایی از مادر بیشتر می‌شود. شما باید بار دیگر او را بغل کنید و به او بگویید: من تو را دوست دارم، اتاق و تخت تو در محل امن و خوبی است و اگر نیازی به من پیدا کردی، من به سراغ تو می‌آیم.

اگر باز به‌دفعات کودک به دنبال شما از اتاق خارج شد، همین مطلب را برای او تکرار کنید تا کودک قبول کند. اگر باوجودی که این کار رو کردید باز کودک از خوابیدن خودداری کرد، باید بدانید که او در حال حاضر آمادگی ندارد که تنها بخوابد، بنابراین شما باید کنار تخت او بنشینید تا موقعی که کودک به خواب عمیق برود و سپس اتاق را ترک کنید.

12. آیا صدای مادر در خوابیدن کودک تأثیر دارد؟

موقع خواب کودکان ، مادر می‌تواند نواری از صدای خود که در آن گفته شده است: بخواب عزیزم، تو در امانی؛ یا نواری که در آن داستان‌های مورد علاقه کودک ضبط‌شده است، برای او پخش کند تا کودک آرامش پیدا کند و به خواب برود.

13. چرا کودک دچار رؤیاهای ترسناک و یا کابوس می‌شود؟

رؤیای ترسناک جز مراحل رشدی کودک است و بیشتر کودکان، کم‌وبیش دچار آن می‌گردند. پیدایش این رؤیاهای ترسناک به عواملی مثل رشد جسمی کودک و وقایعی که در خلال روز برایش اتفاق می‌افتد بستگی دارد. جدا شدن کودک از مادر نیز می‌تواند دلیلی برای به وجود آمدن این کابوس‌ها باشد.

همچنین موقعی که کودک احساس می‌کند محبت پدر و مادر خود را از دست داده مخصوصاً زمانی که برادر یا خواهر کوچکی به دنیا آمده است، حس حسادت در او به وجود می‌آید.

کودک می‌خواهد نوزاد جدید را دور کند یا و سعی می‌کند او را اذیت نماید ولی پدر و مادر او مانع این عمل می‌گردند؛ بنابراین تضادی بین تمایل او و خواسته‌های پدر و مادرش به وجود می‌آید و موجب رؤیاهای ترسناک می‌شود.

دلیل دیگر اینکه هنگامی که کودک به کودکان (از سنی به بعد) به اندام تناسلی خود دست می‌زنند، احساس لذت می‌برند، ولی از طرف دیگر درک می‌کنند که این عمل آن‌ها مورد قبول پدر و مادر نیست، زیرا بارها آن‌ها را سرزنش و تنبیه کرده‌اند.

احساس ترس از یک طرف و احساس لذت از طرف دیگر سبب می‌شود که کودک دچار خواب‌های ترسناک شود. یا هنگامی که کودک از موضوع مردن آگاهی پیدا می‌کند می‌تواند موجب ایجاد ترس و در نهایت کابوس‌هایی برای او شود.

14. رفتار پدر و مادر در برابر کودکی که دچار رؤیاهای ترسناک شده است، باید چگونه باشد؟

رفتار والدین متناسب با سن کودکان، متفاوت است. اگر سن کودک حدود 2 سال است، چون هنوز درک نمی‌کند آنچه در خواب دیده است حقیقت ندارد، توضیح دادن به او فایده‌ای ندارد.

والدین در این مواقع باید کودک را در آغوش بگیرند تا آرام شود. اگر کودک می‌خواهد از رؤیای خود برای شما بگوید به او کاملاً گوش دهید.

در سن 3-4 سالگی چون رؤیای خود را درک می‌کند، برای او توضیح دهید آنچه که دیده است خواب بوده و حتی اگر کودک می‌ترسد بعد از دیدن خواب تنها بخوابد، والدین باید نزد او بمانند تا او به خواب رود. ولی این عمل نباید ادامه پیدا کند به نحوی که کودک عادت کند هر بار نزد والدین خود بخوابد.

اگر کودک به سن 13-14 سالگی رسیده است و همچنان رؤیای ترسناک می‌بیند، او را در آغوش بگیرید. چنین عملی قطعاً به او آرامش خواهد داد.

مطالعه‌ی مقاله‌های ترس در کودکان، بی‌قراری کودکان، دروغ‌گویی در کودکان، عصبانیت در کودکان، حواس‌پرتی در کودکان و دلبستگی میان کودک و والد را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

همچنین مطالعه‌ی کتاب‌های والد متفکر کودک متفکر، لجبازی کودکان، تربیت جنسی کودکان از تولد تا ۹ سالگی و راهنمای گام‌به‌گام رابطه مادر و کودک را به شما پیشنهاد می‌کنیم.