روان‌شناسی وجودی

روان‌شناسی وجودی رولو می نگاهی اجتمالی و مختصری است به دیدگاه روان‌شناسی وجودی یا هستی‌گرا.

به راستی رولو می را می‌توان بزرگترین یا مطرح‌ترین روان‌شناس وجودی نامید، فردی که با توجه به این مساله و موضوع مهم، فلسفه وجودگرایی اروپایی را به حوزه روان‌شناسی آمریکا وارد کرد. رولو می از طریق تدریس و نیز آثارش به عنوان مشهورترین نماینده جنبش وجودی در روان‌شناسی شناخته می‌شود.

زندگی پر فراز و نشیب، کودکی ناشاد، محیط ناخانوادگی ناسالم، طغیان‌های دوران نوجوانی، سرگشتگی‌های دوران جوانی، تجربیات بعدی و حتی بیماری‌های متعدد از وی شخصیتی مطرح و نظریه‌پردازی خلاق و روان‌شناسی بزرگ ساخته است.

گرایش‌های مذهبی در مقطعی از زندگی، پرداختن و مطالعه و پیگیری در این زمینه و سپس دور شدن از این مقوله و نگرش به مساله انسان‌گرایی و نیز هستی یا وجودگرایی، موجب شد که وی ادامه زندگی حرفه‌ای خود را در این مسیر بگذارند.

هستی گرایان توجه خاصی به معنی حیات و زندگی دارند و شباهت زیادی نیز بین این دیدگاه و دیدگاه انسان گرایانه وجود دارد اما یک تفاوت عمده را می توان مطرح ساخت:

انسان گرایان طبیعت انسان را به طور کلی خوب می دانند و وجود گرایان این طبیعت را خنثی و این خود فرد است که می تواند با قبول مسئولیت تصمیم بگیرد که نیک باشد یا پلید.

روان شناسی وجودی یا هستی گرایی نوین را می توان در آثار فیلسوف مطرح عالم الهیات از جمله سورن کی یر کگارد دانمارکی که بر توازن آزادی، گسترش خودآگاهی و قبول مسئولیت تاکید داشت و نیز فردریک نیچه و مارتین هایدگر آلمانی که به ترویج فلسفه وجودی در قرن بیستم پرداختند، ملاحظه نمود.

تعدادی از روان درمانگران صاحب مکتب نیز تحت تاثیر فلسفه وجود گرایی قرار داشتند که این گرایش را می توان در آثار آنان نیز دریافت. از جمله می توان به ویکتور فرانکل، لودویگ بینزوانگر، مدارد باس، ایروین یالوم و کارل یا سپرز اشاره نمود.

دیدگاه وجود گرایی بر بسیاری از نویسندگان و هنرمندان تاثیر بسیاری داشت که می توان این تاثیر را در نوشته های آلبر کامو، ژان پل سارتر، پل تیلیش، مارتین بوبر و حتی آثار هنرمندان و نقاشانی چون پیکاسو و سزان به خوبی دریافت.

آنچه وجودگرایی را از بسیاری دیدگاه‌های دیگر شاخص می کند توجه به برخی جنبه های فلسفی از جمله مقدم دانستن وجود بر جوهر، تلاش انسان برای یافتن معنی و زندگی، مخالفت با جداسازی عینی از ذهنی و خصوصاً احساس مسئولیت و دستیابی به خود راستین و اصیل می‌باشد.

شاید بتوان ویژگی این دیدگاه را در مورد دو مفهوم اساسی وجود گرایی، بین هستی-در-دنیا و نیز نیستی مطرح ساخت که مسائله انزوا و بیگانگی خود با دنیا، جدایی از طبیعت، فقدان رابطه فردی معنی دار و بیگانگی با خود اصیل را مطرح می سازد که خود عامل بسیاری از بیماریها یا اختلالات مطرح از جمله اضطراب، استرس و افسردگی می باشد و بسیاری از نظریه پردازان شخصیت به اهمیت آن در شکل‌گیری و عملکرد شخصیت و تاثیر هستی در برابر نیستی (مرگ) و احساس پوچی اشاره جامع داشته اند، همچنان که رولو می می گوید:

«ما از نیستی می‌ترسیم و در نتیجه، هستی خودمان را بیمارگونه می‌کنیم».

شاید به همین خاطر اولین اثر می “معنی اضطراب” که حاصل پایان‌نامه دوره دکتری وی بود تأثیر افکار و مطالعه آثار کی بر کگارد را نشان می‌دهد.

رولو می همچنین در این مورد به مقوله ترس از مرگ یا «نیستی» نیز پرداخته است. دیگر آثار وی از جمله «عشق و اراده» در آغاز دهه 1970 کتاب پرفروش سال شد و جایزه معتبر والد امرسون را به خود اختصاص داد.

جوایز دیگر نیز توسط مراکز و انجمن‌های علمی به خاطر فعالیت‌ها، خدمات، گسترش علم روان‌شناسی و نیز کاربردی ساختن این دیدگاه در خدمات درمانی در کارنامه علمی رولو می موجود می‌باشد.

• آزادی و مسئولیت
• توانایی برای خودآگاهی
• جستجو برای معنی
• شکل دادن و ایجاد هویت خویش و برقراری رابطه معنی‌دار
• جستجو برای هدف و ارزش‌ها
• آگاهی از مرگ و نیستی
• اضطراب به عنوان یک ویژگی هستی

رولو می مفاهیم جدیدی را متفاوت از دیگر هستی‌گرایان در آثار خود به کار گرفته است و شاید بتوان گفت که وی تنها روان‌شناس وجودگرا است که به مراحل خاصی از رشد- نه به معنای فرویدی آن- اشاره می‌کند که می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• معصومیت و پاک‌دامنی
• یاغی‌گری و طغیان
• معمولی
• آفرینش و خلاقیت
• عشق و اراده

رولو می با توجه به دیدگاه وجودگرایی، مفاهیم زیر را در نظریه شخصیت خود به روان‌شناسی وجودی وارد کرد که به اختصار عبارت‌اند از:

• هستی – در – دنیا
• حالات وجودی
• تنهایی و از خودبیگانگی
• آزاد
• قبول مسئولیت
• هستی‌شناسی
• اصالت
• دوراهی و تنگنا
• هدف
• اضطراب بهنجار و روان نژندانه
• ارزش‌ها
• عشق – به صورت چهارگانه اروس، فیلیا، مهرورزی و سکس
• انگیزه معنوی

که هر یک از موارد فوق نقش عمده در دیدگاه وی دارد و در آثار خود به نقش و اهمیت آن پرداخته است.

همچنین رویکرد رولو می با هدف تغییر اضطراب روان نژندانه و احساس گناه به اضطراب بهنجار و احساس گناه است تا به مراجع کمک کند تا توانایی‌های خود را شکوفا سازد. یاری و کمک به مراجع، توانا ساختن وی در یافتن معنی در پیشامدهایی است که در آن قرار دارد.

از دیدگاه وی روان‌درمانی، مواجهه بین دو نفس یا ذات یا بحران‌های اجتناب‌ناپذیر است که می‌تواند باعث پیشرفت فرد شود و برای مراجع کلید اصلی این مؤلفه، همدلی است.

نویسنده: دکتر بهروز بیرشک، انستیتو روان‌پزشکی تهران

کتاب کشف وجود – روان‌شناسی وجودی ؛ نوشته رولو می؛ ترجمه مهین میلانی