زندگینامه و آثار ویلیام جیمز

مخالفت با رویکرد وونت به روانشناسی

تقریبا هر مطلبی را که در کتاب اصول روانشناسی مشاهده می‌کنیم، می‌توانیم به عنوان انتقاد جیمز از رویکرد وونت به روانشناسی در نظر بگیریم. جیمز معتقد بود این رویکرد از جستجو برای عناصر هوشیاری تشکیل می‌شود. اگر جیمز اراده‌گرایی وونت و روانشناسی فرهنگ او را عمیق‌تر بررسی کرده بود، شباهت زیادی بین خودش و او می یافت. در هر صورت وونت آدمی اهل تجربه و آزمایش بود و بعد از خواندن کتاب اصول روانشناسی ویلیام جیمز اظهار داشت: “این ادبیات است، زیباست، روانشناسی نیست.”

جویبار هوشیاری ویلیام جیمز

جیمز با مفهوم جویبار هوشیاری (stream of tought) خود با کسانی که مشغول جستجوی عناصر فکر بودند، مخالفت کرد. اول اینکه جیمز گفت: “هوشیاری فردیست و تجربیات آدمی را منعکس می‌کند. بنابراین جستجوی عناصری که در افکار مشترک باشد کار بیهوده‌ای است.”

دوم اینکه، “هوشیاری پیوسته است و نمی‌توان آن را برای تحلیل تقسیم کرد.” سوم اینکه، “هوشیاری همیشه تغییر می‌کند.” چهارم اینکه، “هوشیاری گزینشی است، برخی رویدادهایی که وارد هوشیاری می‌شوند برای رسیدگی بیشتر انتخاب و رویدادهای بیشتر ممانعت می‌شوند.” سرانجام و مهمتر از همه آنکه “هوشیاری کارکردی است”، این عقیده در تمام نوشته‌های جیمز دیده می‌شود و نقطه آغاز کارکردگرایی ویلیام جیمز است. به عقیده جیمز مهم‌ترین چیز درباره هوشیاری و چیزی که عنصرگرایان نادیده گرفتند این است که هدف هوشیاری کمک کردن به فرد در سازگاری با محیط است.

عادت‌ها و غرایز از دیدگاه ویلیام جیمز

ویلیام جیمز معتقد بود که بیشتر رفتار حیوان و انسان تحت تاثیر غریزه قرار دارد. او معتقد نبود که رفتار غریزی کورکورانه و تغییرناپذیر است. بلکه باور داشت تجربه می‌تواند چنین رفتاری را تغییر دهد. به علاوه، او معتقد بود الگوهای رفتار شبه غریزه‌ی جدید در طول عمر ارگانیزم پرورش می‌یابند.

جیمز این الگوی رفتار آموخته‌شده را عادت نامید. جیمز برای تشکیل عادت، توجیه نوروفیزیولوژی داشت و توجیه نوروفیزیولوژی او درمورد یادگیری خیلی شبیه پاولوف بود. عادت‌ها کارکردی هستند زیرا حرکات لازم برای رسیدن به نتیجه را آسان می کند، دقت رفتار را افزایش می‌دهند، خستگی و نیاز به توجه هشیار برای انجام دادن اعمال را کاهش می‌دهند.

ما از طریق تشکیل عادت‌ می‌توانیم سیستم عصبی خود را بجای دشمن، متحد خودمان کنیم. جیمز برای پرورش عادت‌های خوب و حذف عادت‌های بد پنج اصل ارائه داد که تمام اصول ویلیام جیمز بر یک اصل استوار هستند: طوری رفتار کن که با نوع فردی که دوست‌داری بشوی، سازگار باشد.

خود از دیدگاه ویلیام جیمز

جیمز درباره چیزی بحث کرد که آن را “خود تجربی” یا “مرا شخصیت” نامید، که از هر چیزی که فرد بتواند خودش را بنامد تشکیل می‌شود. جیمز خود تجربی را به سه جز تشکیل‌دهنده تقسیم کرد: خود مادی، خود معنوی و خود اجتماعی.

خود مادی از هر چیز مادی که فرد می‌تواند خودش را بنامد تشکیل می‌شود مثل بدن، خانواده و اموال او. خود معنوی از حالت‌های هشیاری فرد تشکیل می‌شود، این هرچیزی است که ما درباره‌ی خودمان بعنوان متفکر در ذهن داریم. تمام هیجان‌های مرتبط با حالت‌های مختلف هشیاری نیز در خود معنوی قرار دارند. بنابراین خود معنوی با تجربه واقعیت ذهنی فرد ارتباط دارد. سرانجام خود اجتماعی، خودی است که دیگران آن را می‌شناسند و هرکس به تعداد افرادی که او را می‌شناسند خود اجتماعی دارد و تصویری از او در ذهنشان دارند.

خود به عنوان داننده از دیدگاه ویلیام جیمز

خود تجربی (مرا) کسی است که برای خود فرد شناخته شده است، اما جنبه‌ی دیگری از خود نیز وجود دارد که شناختن را انجام می‌دهد (من). بنابراین از نظر ویلیام جیمز خود تا اندازه‌ای شناخته شده و تا اندازه‌ای داننده، تا اندازه‌ای فاعل و تا اندازه‌ای مفعول است. جیمز معتقد بود پرداختن به “مرا بیار” آسان‌تر از پرداختن به “من” یا آنچه او (خود خالص) نامید، است.

عزت نفس از دیدگاه ویلیام جیمز

جیمز از جمله اولین کسانی بود که شرایطی را بررسی کرد که در آنها افراد درمورد خودشان احساس خوب یا بد می‌کنند. او نتیجه گرفت عزت نفس (Self_Ested) فرد به نسبت تلاش صورت گرفته به چیزهای بدست آمده، تعیین می‌شود. به عقیده ویلیام جیمز انسان می‌تواند عزت نفس خود را با موفقیت‌های بیشتر یا تلاش کمتر افزایش دهد.

هیجان‌ها از دیدگاه ویلیام جیمز

جیمز عقیده سنتی را که هیجان از ادراک یک رویداد ناشی می‌شود، برعکس کرد. به عقیده ویلیام جیمز ادراک موجب واکنش‌های جسمانی می‌شود که بعد به صورت هیجانات بررسی می‌شوند. به عبارت دیگر هیجانی که احساس می‌کنیم به کاری که انجام می‌دهیم بستگی دارد. همراه با اعتقاد جیمز به اراده‎‌ی آزاد، نظریه‌ی هیجان او توصیه‌ی علمی را ارائه می‌دهد: طوری عمل کنید که می‌خواهید احساس کنید.

نظریه‌ی هیجان جیمز نمونه دیگری از اهمیت روح زمانه را ارائه می‌دهد، پزشک دانمارکی “کارل جورج لانگه”  تقریبا در همان زمان نظریه مشابهی را منتشر کرد. برای تایید خدمات این دو فرد، اکنون این  نظریه به نظریه‎ی هیجان جیمز_لانگه معروف است.

خدمات ویلیام جیمز به روانشناسی

جیمز با وارد شدن نظریه‌ی تکامل به روانشناسی کمک کرد. او با تاکید بر آنچه سودمند است، انحراف عمده‌ای از روانشناسی ناب اراده‌گرایی و ساخت‌گرایی منعکس نمود. در واقع روح عمل گرایی در روانشناسی جیمز به طور کاملا طبیعی به شکل گیری روانشناسی کاربردی انجامید. جیمز روش‌های تحقیق در روانشناسی را نه تنها با پذیرفتن درون‌نگری، بلکه با ترغیب‌کردن هر روشی که اطلاعات مفیدی درباره افراد در اختیار بگذارد گسترش داد. ویلیام جیمز با بررسی تمام جنبه‌های وجود انسان از جمله رفتار، هیجانات، شناخت، اراده و حتی تجربه مذهبی موضوع مطالعه روانشناسی را نیز گسترش داد.

ویلیام جیمز در طول  زندگی 68 ساله خود کتاب‌های متعددی را به رشته ی تحریر درآورد، که برخی از آثار وی عبارتند از:

• The Will to Believe (اراده به اعتقاد)
• The meaning of truth (معنای حقیقت)
• The moral equivalent of war (معادل اخلاقی جنگ)
• Memories and Studies (خاطرات و مطالعات)