صرع

صرع یک بیماری مزمن است که طی آن بیمار حملات تشنجی مکرر دارد. حمله تشنجی یک پدیده جسمی غیرطبیعی است که نتیجه تحریک زیاد سلول‌های مغزی است.

هنگامی‌که می‌گوییم شخصی بیماری صرع دارد که حداقل دو حمله تشنجی به صورت ناگهانی و عودکننده داشته باشد. حملات تشنجی ممکن است با تحریک یا بدون تحریک ایجاد شوند و علائم آن به صورت نقائص عملکردی حرکتی، حسی، روانی یا به صورت خودکار دیده شود.

حملات تشنجی یا صرع، یک بیماری خاص و مشخص نیست، بلکه نشانه‌ای از عملکرد غیرطبیعی مغز است. بیماری نسبتاً شایعی است.

میزان شیوع حملات تشنجی در طول عمر حدود 5 تا 10 درصد است. این بیماری در ابتدا و انتهای عمر شایع است. در حقیقت صرع در کودکان زیر 5 سال و بزر‌گ‌سالان بالای 65 سال بالاترین میزان بروز را دارد.

با وجود عوامل زمینه‌ساز متعدد برای صرع، در 70 درصد موارد، عامل زمینه‌ساز واضحی را نمی‌توان مشخص کرد. صرع‌هایی را که در سنین پایین شروع می‌شوند، می‌توان به مسائل هنگام تولد مانند کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز، مرتبط دانست.

اختلالات سوخت‌و‌ساز مرتبط با موارد ژنتیک و یا مادرزادی خاصی در ارتباط با میزان شیوع بالای صرع دخیل هستند. این موارد بیماری‌هایی که با متابولیسم کربوهیدرات‌ها، پروتئین و چربی در ارتباط‌اند را شامل می‌شود.

چندین اختلال مادرزادی همراه با ضایعات پوستی نیز، با صرع مرتبط هستند، یکی از این نمونه‌ها، توبروس اسکلروزیس است.

بعضی بیماران ممکن است متعاقب تب بالا دچار حملات تشنجی شوند که به آن تشنج ناشی از تب می‌گویند. این نوع تشنج در سنین 6 ماهگی تا 4 سالگی اتفاق می‌افتد و ممکن است برای چندین سال فروکش کند و فقط در بزرگ‌سالی با شروع مجدد آشکار شود.

بعضی از بیماران در سابقه خانوادگی خود حملات تشنجی را گزارش می‌کنند. صرع منتشره معمولاً، منشأ ژنتیک دارد. ژن مسئول صرع به شکل‌های گوناگون و پیچیده‌ای تظاهر می‌کنند.

بعضی محرک‌ها آغازگر صرع خاصی هستند که به آن‌ها «صرع‌های رفلکسی» می‌گویند. این نوع صرع‌ها نادر هستند و معمولاً به عنوان حملات تشنجی که با تحریک عوامل خاصی پدید می‌آیند، تعریف می‌شوند.

مسمومیت حاصل از مصرف الکل یا ترک آن، می‌تواند باعث حملات تشنجی شود. تشنج ناشی از ترک، معمولاً در عرض 24 ساعت تا 72 ساعت بعد از آخرین مصرف الکل به وقوع می‌پیوندد.

این بیماران را نبایستی با داروهای ضدتشنج درمان کرد. زیربنای اصلی درمان، قطع مصرف الکل و اقداماتی برای بازتوانی آن‌هاست.

داروهای روان‌گردان می‌توانند از طریق کاهش آستانه‌ی تشنج، باعث افزایش حملات تشنجی و مصرف کراک و کوکائین می‌تواند باعث ایجاد حملات تشنجی منتشره شود.

مصرف اکستازی و فن سیلکیدین نیز از علل شایع وقوع حملات صرعی هستند. هروئین و ماری‌جوانا ارتباط کمی با حملات تشنجی دارند، اما ممکن است افزودنی‌های اضافه‌شده به هروئین آستانه‌ی تشنج را پایین آورند.

حملات تشنجی غیرصرعی مشابه حملات تشنجی هستند اما در نوار مغزی هیچ‌گونه اختلالی دیده نمی‌شود. این حملات در زنان شایع‌تر هستند. در کودکان و نوجوانان همچنین چیزی دیده می‌شود.

طول مدت حملات، طولانی‌تر از یک حمله‌ی تشنجی واقعی است (چندین دقیقه تا چند ساعت). در آن حرکات کلیشه‌ای دیده نمی‌شود. نشانه‌ها عمداً ایجاد نمی‌شوند و ساختگی نیز به نظر نمی‌رسند.

ممکن است قبل از حمله استرس‌های هیجانی، حوادث یا مشکلات خاصی وجود داشته باشند؛ این نوع بیماران رفتارهای بالینی متفاوتی را از خود بروز می‌دهند.

یک نوار مغزی طبیعی وجود یا عدم وجود صرع را تأیید نمی‌کند. در 50 درصد بیماران صرعی نوار مغزی سرپایی طبیعی است چراکه این نوارها در هنگام وقوع حمله‌ی تشنجی گرفته نمی‌شوند.

گاهی احتمال دارد نوار مغزی مبتلایان به حملات تشنجی منتشره در بین حملات طبیعی باشد. ممکن است بیماران مبتلا به صرع لوب فرونتال تخلیه‌های نوع – صرعی غیرطبیعی را نشان ندهند.

اولین کمک هنگام حمله‌ی تشنجی حفظ آرامش است. اطرافیان بایستی مراقب آسیب به بیمار هنگام از دست رفتن هوشیاری او باشند.

بایست در حملات تشنجی از نوع صرع بزرگ بیمار را به طرف چپ یا راست نگه داشت تا از خطر آسپیراسیون (ورود مواد بلعیده‌شده به راه‌های تنفسی) جلوگیری شود.

سعی کنید تا تماشاگران را دور نگه دارید. هیچ چیزی را درون دهان بیمار قرار ندهید و تا بازیافتن هوشیاری کامل به بیمار چیزی نخورانید.

به طول مدت حمله تشنجی دقت داشته باشید. اکثر حملات به مدت 1 تا 3 دقیقه طول می‌کشند. اگر طول مدت آن بیشتر از 5 دقیقه بود به اورژانس اطلاع دهید.

از باز بودن راه‌های هوایی مطمئن باشید. نباید بیمار را گرفت یا محدود کرد. بعد از حمله‌ی تشنجی بیمار گیج است و در صورت محدود کردن او، ممکن است پرخاشگر شود.

به خواب رفتن یا بی‌توجهی به اطراف به مدت 15 تا 30 دقیقه بعد از یک حمله‌ی تشنجی طولانی غیرمعمول نیست.

بسیاری از مطالعات بیانگر این نکته هستند که یک حمله تشنجی غیرتحریکی احتیاجی به درمان ندارد؛ اما در صورت عدم درمان، احتمال حمله سوم در بیماری که سابقه‌ی بیشتر از دو حمله‌ی تشنجی غیرتحریکی را داشته باشد، نزدیک به 80 درصد است.

به داروهای مورد استفاده برای تشنج، داروهای ضدصرع می‌گویند. برای شروع کنترل حمله‌ی تشنجی از یک دارو استفاده می‌شود.

اکثر بیماران حمله‌ی دوم را هرگز تجربه نمی‌کنند. گاهی ممکن است مشکلات تحمل دارو یا واکنش‌های حساسیتی مطرح باشند. قبل از استفاده از داروی دوم، سعی می‌شود که از یک دارو با حداکثر مقدار قابل تحمل استفاده شود.

حدود 20 تا 30 درصد بیماران به تمامی درمان‌ها مقاوم هستند.

اگر تجویز دو دارو اثری نداشته باشد، آن‌گاه احتمال تأثیر داروی سوم کمتر از 5 درصد خواهد بود. این نوع حملات تشنجی را «مقاوم به درمان دارویی» می‌نامند.

در این مواقع بایستی به‌منظور یافتن موارد مناسب جهت عمل جراحی، ارزیابی‌های قبل از عمل را انجام داد.

صرع و میگرن ممکن است با هم اتفاق بیافتد. این دو اختلال مزمن خصوصیات مشترک شایعی دارند که باعث سردرگمی در تشخیص خواهند شد.

شانس افرادی که یکی از این اختلالات را دارند، در ابتلا به اختلال دیگر، دو برابر افراد عادی است و هردو می‌توانند قبل یا در طی پریود خانم‌ها بدتر شوند.

حمله‌ی میگرن می‌تواند باعث ایجاد حمله‌ی تشنجی شود. سردرد نیز می‌تواند جزئی از زمان حمله یا بعد از حمله‌ی تشنج باشند. در زمان اخذ تاریخچه بالینی می‌توان بین میگرن و صرع افتراق ایجاد گردد. در ضمن در حمله‌ی میگرن اختلال هوشیاری وجود ندارد.

در افراد دچار میگرن حدود 20 درصد از بیماران «اورای» بینایی (علائم بینایی قبل از حمله) را تجربه می‌کنند. شروع آن تدریجی و مدت زمان متوسط آن چند ساعت است؛ اما شروع حمله صرعی ناگهانی است و یک حمله فقط چند دقیقه طول می‌کشد.

در میگرن نوار مغز طبیعی است و تغییرات غیراختصاصی را نشان می‌دهد، اما نقایص شبه‌صرعی واضحی در مبتلایان به صرع وجود دارد؛ میگرن اختلال نورولوژیک شایعی است که اوج ابتلا به آن در نوجوانی است و شیوع آن در خانم‌ها سه برابر آقایان است.

اورای میگرن می‌تواند قبل یا توأم با حمله اتفاق بیفتد و بیماران از اتفاقات بینایی مانند نقاط سیاه، جرقه‌های نورانی یا تیرگی بینایی شکایت کنند و احتمال دارد متعاقب سردرد یک‌طرفه یا دوطرفه، جلوی چشم خود نقاط، خطوط یا ستاره‌هایی را ببینند.

گاهی نیز ممکن است توأم با سردرد، تهوع و استفراغ، حساسیت زیاد به نور و یا صدا نیز وجود داشته باشد.

صرع، بعد از سکته‌ی مغزی و دمانس سومین بیماری شایع مغز و اعصاب است. شدت، عوارض یا مرگ‌ومیر ناشی از آن کمتر ازآنچه که هست، تشخیص داده می‌شود.

درک بیمار و خانواده او از موضوعات مربوط به کیفیت زندگی برای فهم مسائل و مشکلات واقعی ناشی از صرع، حیاتی است. حملات تشنجی اثر روانی – اجتماعی مشخصی بر کیفیت زندگی بیمار می‌گذارد و کنترل حمله‌ی تشنجی از دیدگاه پزشکی مهم است.

بیمارانی که به‌تازگی برای آن‌ها صرع تشخیص داده شده است به سختی آن را می‌پذیرند و افسردگی و اضطراب در بیمارانی که صرع آن‌ها به خوبی کنترل نشده است از شیوع بیشتری برخوردار خواهد بود.

بچه‌های مبتلا به صرع ممکن است هم‌زمان مشکلات رفتاری دیگری مانند اختلال کمبود توجه و پرتحرکی یا ناتوانی‌های یادگیری نیز داشته باشند.

کنترل ضعیف حمله‌ی تشنجی می‌تواند باعث گسستگی و اغتشاش در فعالیت روزانه آن‌ها شود.

آسیب‌های جسمی عمده مانند گازگرفتن زبان، از دست دادن دندان‌ها در اثر سقوط، دررفتگی شانه، شکستگی‌های لگن یا سایر استخوان‌ها، ضربه به سر، زخم‌های بدن، آسیب‌های ناشی از سوختگی و سوانح رانندگی می‌تواند در اثر حملات تشنجی ناشی از صرع بزرگ یا صرع ناقص پیچیده ایجاد شوند.

تغییرات خلقی یا رفتاری ممکن است در زمان حمله یا بعد از آن یا بین حملات به وجود آیند. شیوع افسردگی در مبتلایان حداقل 3 تا 5 درصد است. خودکشی نیز شایع است و مسئول 12 درصد مرگ‌ومیر ناشی از صرع تلقی می‌شود.

میزان مرگ‌ومیر در مبتلایان به صرع دو برابر جمعیت عادی است. مکانیسم‌های احتمالی مرگ ناگهانی غیرمنتظره در صرع عبارتند از ضربان قلب نامنظم، خفگی، ورود مایعات به راه‌های هوایی یا تجمع مایع در ریه در هنگام حمله‌‌ی تشنجی.

عوامل خاصی با خطر بیشتر این نوع مرگ مرتبط هستند:

• صرع بزرگ
• تأخیر رشد
• عقب‌ماندگی ذهنی
• فراموشی در مصرف داروها
• مصرف چند داروی ضدصرع به صورت همزمان در یک دوره زمانی
• تغییر مکرر در مقدار یا نوع داروها
• جنس مذکر

کتاب 100 پرسش و پاسخ درباره صرع؛ نوشته آنورادها سینک؛ ترجمه دکتر بابک جعفری و دکتر علیرضا وکیلیان