اختلال اوتیسم محدودیت شدید و بنیادی در چندین زمینه مهم رشد می‌باشد. تعامل و ارتباط و همچنین رفتار متقابل اجتماعی و توانایی بهره‌گیری از تخیلات. جهت تشخیص اوتیسم لازم است که علائم رفتاری در تمام زمینه‌های ذکرشده فوق قبل از سن 3 سالگی در شخص موجود باشند.
حتی در صورتی که والدین متوجه شوند که در دوران شیرخوارگی مشکلاتی وجود دارد، تشخیص اوتیسم پیش از سن هجده‌ماهگی بسیار دشوار است. دلیل این امر این است که انحرافات رفتاری که برای تأیید تشخیص به کار می‌روند هنوز تا این سن تکامل نیافته‌اند.
اغلب کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم دارای اختلالات رشد نیز می‌باشند، اگرچه تعداد کمی نیز دارای رشد طبیعی هستند. همچنین بسیاری نیز مبتلابه صرع می‌باشند و معلولیت‌های بینایی و شنوایی در این گروه بسیار شایع است. افراد مبتلابه سندروم آسپرگر که وضعیتی شبیه به اوتیسم است، رشد طبیعی دارند.
هنوز هیچ راهی برای پیشگیری از ابتلای کودک به اوتیسم یافت نشده است. با این حال با درمان به‌موقع بیماری بهبود یافته و مهارت‌های اجتماعی و کلامی کودک ارتقا پیدا می‌کند.
اگر کودک شما مبتلابه اختلال اوتیسم است با مراجعه به مشاوران و متخصصان برای آشنایی با راه‌های مختلف بهبود کودک، به کودکتان کمک نمایید. درمان به‌موقع برای کودک مفید بوده، زندگی را برای او آسان‌تر کرده و از افزایش شدت بیماری اوتیسم پیشگیری می‌نماید.
اوتیسم در سراسر دنیا دیده می‌شود و فقط در پسران بیشتر از دخترها مشاهده شده است. به عبارت دیگر نژاد، مکان زندگی، میزان سواد، وضعیت مالی، نوع اعتقاد، شیوه زندگی و … هیچ‌کدام تأثیری در شانس بروز اوتیسم ندارند.
والدین باید توجه داشته باشند که مهم‌تر از عنوان بیماری، پرداختن به درمان آن است. باید در نظر داشت که این کودکان با درمان مناسب و به‌موقع می‌توانند مطالب را بیاموزند، رفتارهای درست را از خود نشان داده و در آینده مانند افراد عادی زندگی کنند؛ اما به دست آوردن این اهداف مستلزم درمان به‌موقع و درست، تحمل مشکلات و سختی‌های مربوط به این درمان است.
هر شخص اوتیستیک مانند بقیه افراد جامعه دارای شخصیت مختص به خود است و مانند تمامی افراد خصوصیات خاصی را دارا می‌باشد.
بعضی از این کودکان ممکن است که از نظر گفتاری تأخیر کمی داشته و بتوانند با کمی کمک، ارتباط کلامی مناسبی را با دیگران برقرار کنند ولی همین کودکان ممکن است از نظر ارتباطات اجتماعی رفتار مناسبی را از خود نشان ندهند.
گاهی این کودکان برای شروع صحبت و تبادل کلامی ممکن است مشکل داشته باشند. افراد دارای اختلال اوتیسم معمولاً در مکالمات، یک‌طرفه رفتار می‌کنند یعنی فقط در رابطه با چیزی که خود علاقه دارند صحبت می‌کنند و از صحبت‌های طرف دوم چیزی نمی‌فهمند. در بعضی از این کودکان خشونت و خودآزاری نیز مشاهده می‌شود.
در افراد اوتیستیک ممکن است رفتارهای زیر نیز بروز کند:
- اصرار بر یکنواختی و مقاومت در برابر تغییرات.
- در بیان نیازهای خود دچار مشکل هستند و به‌جای استفاده از کلمات از اَداها و اشاره استفاده می‌کنند.
- تکرار کلمات، خنده نابجا، گریه بی‌مورد، نشان دادن استرس و نگرانی بی‌علت.
- ترجیح می‌دهند که تنها باشند.
- پرخاشگری
- به‌سختی با دیگران رابطه برقرار می‌کنند.
- دوست ندارند که کسی را بغل کنند و یا اینکه کسی آن‌ها را بغل کند.
- تماس چشمی ندارند و یا اینکه بسیار کم است.
- با روش‌های معمول آموزشی نمی‌توانند چیزی بیاموزند.
- بازی‌های غیرعادی انجام می‌دهند.
- اشیاء در حال چرخش را دوست دارند و خود نیز سعی می‌کنند اشیاء را به حالت چرخش دربیاورند.
- دلبستگی غیرعادی به بعضی از اشیاء پیدا می‌کنند.
- از نظر احساس درد حساسیت بالاتر و یا پائین تری نسبت به افراد عادی دارند.
- ظاهراً از چیزی نمی‌ترسند.
- از نظر فعالیت‌های فیزیکی، فعالیت زیادتر و یا کمتری نسبت به کودکان سالم دارند.
- حرکات بدنی آن‌ها به‌صورت نرم و عادی نیست.
- اگرچه آزمایش‌ها شنوایی بر روی آن‌ها سالم بودن شنوایی آن‌ها را ثابت می‌کند اما در برابر نام خود و دستورات کلامی خود را بی‌تفاوت نشان می‌دهند.
برای بیشتر ما واضح است که مجموع حواس پنج‌گانه به ما کمک می‌کنند تا بدانیم که چه چیزهایی را تجربه می‌کنیم. برای مثال حواس لامسه، بویائی و چشایی در تجربه خوردن یک هلو رسیده به ما کمک می‌کنند.
برای کودکان دارای اختلال اوتیسم مشکلات حواس پنج‌گانه معمول است. ممکن است که این کودکان از نظر یک حس و یا چند حس در سطح غیرعادی قرار داشته باشند یعنی یا حساسیت بیشتری داشته باشند و یا اینکه در آن حس بسیار کُند باشند.
ممکن است رایحه‌ای که همه آن را دوست دارند باعث آزار کودک اوتیستیک بشود و یا اینکه یک مزه معمولی کودک را ناراحت کرده و کودک از غذاهایی که آن مزه را دارا می‌باشند بگریزد.
بعضی از کودکان اوتیستیک به برخی از صداها نیز حساس هستند و ممکن است که برخی از صداهایی که ما روزانه به‌طور عادی می‌شنویم باعث رنجش آن‌ها بشود. متخصصین معتقدند که این نابهنجاری‌ها در کودکان اوتیستیک ناشی از اختلال در مجموعه حواس آن‌ها می‌باشد.
یکی دیگر از مشخصات کودکان اوتیستیک عدم نشان دادن علاقه و عاطفه در رابطه با اطرافیان است. البته این مورد هم مانند سایر موارد می‌تواند استثناء نیز داشته باشد. ولی والدین نباید به این دلیل از نشان دادن علاقه خود به کودک کوتاهی کنند و بایستی عواطف خود را در برابر کودک به‌طور طبیعی بروز دهند تا کودک از آن‌ها به‌تدریج نشان دادن احساسات خود را بیاموزد.
علل بروز اوتیسم
تاکنون هیچ علت مشخصی برای اوتیسم کشف نشده است ولی مشخص شده است که عملکرد غیرعادی مغز باعث ایجاد حالات اوتیسم می‌شود.
اسکن‌های مغزی در بعضی موارد نشان داده است که مغز کودکان دارای اختلال اوتیسم از نظر اندازه و ساختار با مغز کودکان سالم متفاوت است.
در حال حاضر تحقیقات فراوانی در رابطه با احتمال دخالت عوامل ژنتیکی و عوارض داروئی در بروز اوتیسم در حال انجام است. در بعضی از خانواده‌ها مشاهده شده است که اوتیسم مانند بیماری‌های ژنتیکی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود که این خود می‌تواند تئوری ژنتیکی بودن اوتیسم را در بعضی موارد ثابت کند. ولی در بسیاری از موارد هم مشاهده شده است که سابقه اوتیسم در خانواده و یا اقوام وجود نداشته است.
همچنین در بعضی از کودکان مشخص شده است که در بدو تولد نشانه‌هایی از اوتیسم را دارای می‌باشند ولی این مورد هم عمومیت ندارد. هنوز محققین نتوانسته‌اند علت خاصی را به تنهایی برای ایجاد بیماری اختلال اوتیسم کشف کنند و می‌توان یک سری علل را در بروز آن مؤثر دانست.
محققین دیگری نیز معتقدند که تحت شرایط خاصی تعدادی از ژن‌های ناپایدار باعث اختلال در عملکرد مغز و در نهایت بروز اوتیسم می‌شوند.
تعداد دیگری از محققین نیز بر روی احتمال بروز اوتیسم در دوران بارداری تحقیق می‌کنند. آن‌ها معتقدند که یک عامل ویروسی ناشناخته، اختلال متابولیسمی و یا آلودگی به مواد شیمیائی محیطی در دوران بارداری می‌تواند عامل ایجاد این بیماری باشد.
احتمال بروز اوتیسم در کودکانی که بیماری‌هایی مانند سندرم ژن ایکس حساس، توبروس سلروسیس، سندرم روبلا و فنیل کتنوریای درمان‌نشده داشته باشند بیشتر است.
بعضی از مواد خطرناک مانند جیوه نیز که در دوران بارداری وارد بدن مادر شوند می‌توانند احتمال بروز اوتیسم را افزایش دهند.
در سال‌های اخیر سؤالی در مورد رابطه واکسیناسیون و بروز اوتیسم مطرح شده است که همچنان مورد بحث است. در سال 2001 در آمریکا تحقیقاتی در این مورد انجام شد که در آن رابطه واکسن “ام ام ار” و اوتیسم بررسی شد.
در این تحقیقات معلوم شد که در برخی از کودکان این واکسن باعث بروز بیماری اوتیسم شده است. با این حال محققین دیگر این بررسی‌ها را کافی ندانسته و خواهان تحقیقات بیشتر هستند.
به هر حال علت اوتیسم هر چه که باشد، باید بدانیم که این کودکان یا با اختلال اوتیسم به دنیا می‌آیند و یا اینکه آمادگی ابتلا به آن را دارند.
این بیماری برخلاف آنچه که تصور می‌شد به خاطر بدی تربیت و یا عدم توانائی والدین در بزرگ کردن کودک نمی‌باشد. اوتیسم یک بیماری روانی نیست.
کودکان اتیستیک قابل‌درمان هستند و نباید از آن‌ها قطع امید شود و نیز بهتر است بدانید که هیچ عامل روانی شناخته نشده است که باعث بروز اوتیسم در کودکان شود.
تشخیص اوتیسم
برای تشخیص این بیماری هیچ تست پزشکی وجود ندارد. برای تشخیص اختلال اوتیسم در یک کودک باید رفتار، ارتباط و سطح رشد ذهنی کودک به‌دقت بررسی شود.
از آنجائی که بعضی از علائم این بیماری با بعضی از بیماری‌های دیگر مشترک است ممکن است متخصصین آزمایش‌ها و تست‌های پزشکی متفاوتی را برای کودک تجویز کنند تا از وجود یا عدم وجود مشکلات دیگر در کودک مطمئن شوند.
با یک بررسی کوتاه در یک جلسه ممکن نیست که بتوان به‌طور قطع وجود اوتیسم را در کودکی ثابت کرد. مشاهدات والدین و بررسی کامل مراحل رشد کودک از لازمات تشخیص اوتیسم در یک کودک می‌باشد.
در نگاه اول ممکن است کودک دارای اختلال اوتیسم به نظر عقب‌مانده ذهنی، دارای اختلال رفتاری، دارای مشکل شنوایی و یا دارای رفتارهای عجیب به نظر برسد. البته ممکن است تمام این علائم در یک کودک اوتیستیک وجود داشته باشند که این امر خود باعث مشکل‌تر شدن تشخیص می‌شود.
اوتیسم یک بیماری روانی نیست. کودکان اتیستیک قابل‌درمان هستند و نباید از آن‌ها قطع امید شود و نیز بهتر است بدانید که هیچ عامل روانی شناخته نشده است که باعث بروز اوتیسم در کودکان شود.
به هر حال در ابتدای امر بایستی معاینه دقیق و کاملی از کودک به عمل آید زیرا به این ترتیب می‌توان یک برنامه مناسب و دقیق برای کمک به کودک اتیستیک و درمان او تهیه کرد.
تشخیص زودهنگام:
تحقیقات نشان داده است که تشخیص زودهنگام اوتیسم در درمان و بهبود وضعیت کودکان مبتلا بسیار مؤثر است. هرچقدر زودتر بتوان اختلال اوتیسم را در یک کودک تشخیص داد، زودتر هم می‌شود از برنامه‌های درمانی برای کمک به این کودکان بهره برد.
به‌طور کلی تشخیص اوتیسم با بررسی روند رشد جسمانی و رفتاری کودکان و تطبیق ویژگی‌ها و مهارت‌های وی با مهارت‌ها و ویژگی‌هایی است که فرد در دوره‌ی رشدی که در آن قرار دارد باید داشته باشد. به‌طور کلی مهارت‌های که کیس اوتیستیک در آن‌ها با مشکل روبروست در حوضه‌های زیر قرار دارند:
تعامل اجتماعی:
دشواری در تعامل متقابل اجتماعی اغلب قابل‌توجه‌ترین جنبه اوتیسم می‌باشد. نوزاد ممکن است حتی از سنین بسیار پایین در استفاده و فهم تماس چشمی، حالات چهره، ایما و اشاره، لحن‌های مختلف صدا و غیره در تماس با افراد دیگر دچار مشکل باشد.
بسیاری از کودکان مبتلابه اختلال اوتیسم هیچ‌گونه رابطۀ متقابل احساسی یا اجتماعی از خود نشان نمی‌دهند و به شکل خودانگیخته در شادی‌های خود با والدین شریک نمی‌شوند یا برای راحتی آن‌ها را بروز نمی‌دهند.
کودکان مبتلابه اوتیسم همیشه به کودکان هم‌سن خود علاقه نشان نمی‌دهند، اما حتی اگر علاقه نیز نشان دهند معمولاً در دوست‌یابی و حفظ دوستان خود دچار مشکل می‌باشند.
ارتباط:
افراد مبتلابه اوتیسم برای توانایی حرف زدن دچار تأخیر می‌باشند یا فاقد آن هستند و آن را با استفاده از دیگر راه‌های غیرکلامی برقراری ارتباط جبران نمی‌کنند.
در حدود نیمی از کودکان مبتلابه اوتیسم هیچ‌گاه شروع به حرف زدن نمی‌کنند. در میان کودکانی که حرف می‌زنند انواع بسیار متفاوتی وجود دارد.
برخی تنها از کلمات تکی استفاده می‌کنند. دیگران کلمات زیادی را به کار می‌برند و صحیح صحبت می‌کنند اما اغلب اصطلاحات کلیشه‌ای یا چیزهایی را که دیگران گفته‌اند بدون توجه به موقعیت تکرار می‌کنند.
تعداد کمتری دارای زبانی با رشد کامل می‌باشند که آن را به شکل خودانگیخته صحبت می‌کنند. با این وجود همگی در آغاز و ادامه مکالمه دارای مشکل می‌باشند و همه آن‌ها در فهم زبان نقایصی دارند.
به‌ویژه فهم آنان برای معانی عمیق‌تر زبان دارای نقایصی می‌باشد. حتی در میان افرادی که دارای مجموعه لغات بیشتری می‌باشند و به شکل خودانگیخته صحبت می‌کنند، شایع است که آنان دارای تعبیری ثابت و تحت‌اللفظی از زبان می‌باشند.
رفتار:
کودکان مبتلابه اختلال اوتیسم اغلب دارای مجموعه رفتار، علائق و فعالیت‌های محدودی می‌باشند که با الگویی تکراری و کلیشه‌ای به آن‌ها می‌پردازند.
نمونه‌هایی از این دست از قرار زیر می‌باشند:
- تمرکز شدید بر روی فعالیتی نظیر چرخاندن چرخ‌های یک ماشین اسباب‌بازی یا ردیف کردن اسباب‌بازی‌ها به‌دفعات متعدد، اما نه بازی‌های خودانگیخته و متنوع تظاهرگونه و ایفای نقش‌های گوناگون برای بازی.
- تمرکز بر روی اشیاء مختلف شایع است.
- همچنین تمرکز بر روال امور و عادات بسیار پیچیده که باید دقیقاً هر بار به همان صورت تکرار شوند. تغییر چنین روال‌ها و رسم‌هایی ممکن است موجب بروز ناگهانی یأس یا خشم شود.
- تحمل هرگونه تغییری، مانند قرار گرفتن چیزی در جای متفاوت یا انجام کاری با ترتیبی غیر از ترتیب معمول نیز می‌تواند برای فرد مبتلابه اوتیسم دشوار باشد.
- کودکان کمی بزرگ‌تر و دارای رشد بهتر ممکن است به‌ویژه در دوره‌های زمانی «علائق ویژه» یک‌جانبه‌ای نظیر جداول زمانی، تاریخ تولد دیگران، جمعیت تمام شهرهای سوئد و غیره داشته باشند.
- همچنین تکان دادن مداوم دست، تکان دادن خود به عقب و جلو و راه رفتن روی نوک پنجه پا در میان کودکان مبتلابه اوتیسم شایع است.
- علاوه بر رفتارهای مبنای تشخیص نامبرده شده در بالا، علائم دیگری نیز در اختلال اوتیسم شایع است: حساسیت بیش از حد یا حساسیت بسیار کم به برخی صداها، لمس‌ها، بوها و غیره؛ دوره‌های بیش‌فعالی و اختلالات در خواب و خوردن غذا و غیره. هیچ‌یک از این موارد برای تشخیص ابتلا به اوتیسم ضروری نیستند.
روش‌های تشخیص:
علائم و نشانه‌های اوتیسم ممکن است در زمان نوزادی بروز کنند و شاید هم این اتفاق نیافتد ولی نشانه‌های این بیماری حتماً بین 24 ماهگی الی 6 سالگی خود را نشان خواهند داد.
یک دکتر متخصص بایستی یک سری سؤالات مشخص و دقیقی در رابطه با چگونگی رشد جسمی و ذهنی کودک تهیه کرده و جواب آن‌ها را از طریق والدین و مشاهدات دقیق به دست آورد.
انجمن ملی پرورش و سلامت کودکان در آمریکا این پنج سؤال اولیه را برای یک معاینه از کودک دارای اختلال اوتیسم تهیه کرده است:
- آیا کودک شما تا قبل از 12 ماهگی صداسازی و نجوا داشته است؟
- تا قبل از 12 ماهگی آیا کودک شما از اشاره، اَداها و یا گرفتن دست دیگران و همین‌طور بای بای کردن استفاده کرده است؟
- آیا کودک شما تا قبل از 16 ماهگی از کلمات تنها استفاده کرده است؟
- آیا کودک تا قبل از 24 ماهگی از ترکیب دو کلمه استفاده کرده است؟
- آیا کودک هیچ‌کدام از مهارت‌های کلامی و اجتماعی خود را از دست داده است؟
در صورت جواب منفی به چهار سؤال اول و جواب مثبت به سؤال آخر احتمال وجود اوتیسم در کودک داده می‌شود. البته باز هم یادآور می‌شویم که برای تشخیص قطعی نیاز به بررسی‌های بسیار دقیق و جامعی می‌باشد که باید توسط افراد متخصص و آگاه صورت بگیرد.
برای یک بررسی دقیق و کامل یک کودک مظنون به اوتیسم بایستی توسط متخصص اطفال، روان‌شناس، مشاور آموزش و یادگیری کودکان، متخصص اعصاب، متخصص گفتاردرمانی و سایر متخصصین در زمینه اختلال اوتیسم معاینه شود.
ادامه دارد …
مطالعه‌ی مقاله اوتیسم و تأثیر روان‌شناسی رشد در کاردرمانی آن (1) و این کتاب را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
