اختلالات خواب-بیداری ریتم شبانه روزی (Circadian Rhythm Sleep-Wake Disorders)

اختلالات خواب-بیداری ریتم شبانه روزی به صورت الگوی مداوم یا عود کننده ی اختلال خواب که اغلب به علت تغییر یا ناهمخوانی بین سیستم ریتم شبانه روزی درون زاد و برنامه ی خواب-بیداری مشخص می شود، که ناشی از محیط فیزیکی یا برنامه ی اجتماعی یا حرفه ای فرد می باشد. این اختلال به خواب آلودگی یا بی خوابی مفرط یا هر دو منجر می شود و عملکرد اجتماعی، شغلی و زمینه های مهم دیگر در زندگی را مختل می کند. انواع فرعی آن شامل:

• مرحله ی خواب تاخیری 

تاخیر در دوره های خواب که معمولا بیشتر از 2 ساعت که با زمان خواب و بیداری دلخواه فرد مرتبط می باشد و منجر به بی خوابی و خواب آلودگی مفرط می شود. اگر افراد امکان تنظیم برنامه های خود را داشته باشند، کیفیت و کمیت خواب متناسب با سن خود را بدست خواهند آورد. نشانه های بی خوابی در شروع خواب، مشکل بیدار شدن به هنگام صبح و خواب آلودگی در روز بیشتر دیده می شود. سابقه ی اختلالات روانی، اختلال روانی همزمان و سردرد صبحگاهی از ویژگی های شایع در این نوع می باشد. بی خوابی روانی-فیزیولوژکی زمانی ایجاد می شود که تلاش هایی برای به خواب رفتن زودتر انجام می دهند و خود منجر به رفتار های ناسازگارانه و افزایش برانگیختگی می شود.

• مرحله ی خواب پیشرفته

  در این نوع دوره های خواب و بیداری چند ساعت زودتر از حالت های معمول هستند. این افراد سحرخیز هستند و زمان بندی شاخص های زیستی شبانه روزی مانند ریتم ملاتونین و دمای بدن 2 تا 4 ساعت زودتر از معمول روی می دهند. این افراد مجبور می شوند که برنامه ی خود را که نیازمند تاخیر در وقت خواب است، حفظ کنند و بیدار شدن زود هنگام را ادامه دهند که خود منجر به محرمیت از خواب و خواب آلودگی در روز می شود. استفاده از داروها یا الکل برای بیدار ماندن و مبارزه با خواب ممکن است سوءمصرف مواد را در این افراد بوجود آورد.

• خواب-بیداری نامنظم

افراد مبتلا با توجه به وقت روز بی خوابی یا خواب آلودگی بیش از حد دارند. به طوری که در شب هتگام خواب نشانه های بی خوابی و در روز خواب آلودگی بیش از حد وجود دارد. در این نوع ریتم شبانه روزی قابل تشخیصی وجود ندارد. دوره ی خواب اغلب وجود ندارد و خواب در حداقل سه دوره در طول روز 24 ساعته پراکنده است، هرجند طولانی ترین دوره ی خواب بین 2 صبح تا 6 صبح می باشد و کمتر از 4 ساعت است. این نوع معمولابا اختلال شناختی-عصبی و چند اختلال عصبی-رشدی در کودکان همراه است. چرت های مکرر در روز و انزوا یا عزلت گزینی در افراد مبتلا وجود دارد.

• خواب-بیداری غیر 24 ساعته

این نوع با نشانه های بی خوابی یا خواب آلودگی بیش از حد که به طور همزمان و نابهنجار با چرخه ی روشن-تاریک 24 ساعته و ریتم شبانه روزی درون زاد در ارتباط است. دوره های بی خوابی، خواب آلودگی بیش از حد یا هر دو به جای دوره های بدون نشانه ی مرضی ظاهر می شوند. تاخیر خواب با دوره ی بدون نشانه ی مرضی شروع می شود، به طوری که مرحله خواب فرد با محیط بیرون هماهنگ است و به تدریج افزایش می یابد و فرد از بی خوابی در شروع خواب شکایت می کند. در طی این روند زمان خواب به روز منتقل شده و فرد با بیدار ماندن در روز مشکل دارد و از خواب آلودگی در رنج است. این نوع در افراد با مشکلات بینایی شایع است. افراد بینا با سابقه ی خواب تاخیری، کاهش مواجهه با نور و فعالیت های اجتماعی و جسمانی درگیر هستند. به طور کلی افراد مبتلا افزایش مدت خواب را هم نشان می دهند.

• نوبت کاری

افراد مبتلا سابقه کار کردن خارج از ساعت کاری استاندارد (8 صبح تا 6 بعد از ظهر) را دارند. نشانه ها شامل خواب آلودگی بیش از حد در محل کار و خواب بدون کیفیت در خانه می باشد که الگوی مداومی دارد. در افرادی که به نقاطی سفر می کنند که ساعت آن با منطقه ای خود زندگی می کنند تفاوت زیادی دارد نیز به عواقب نشانه های این اختلال دچار می شوند.

• مرحله ی خواب تاخیری 

دوره شبانه روزی طولانی تر از متوسط، تغییرات در حساسیت به نور، سایق خواب تعادل حیاتی ناکارآمد و جهش هایی در ژن های شبانه روزی از عوامل دخیل در ایجاد این نوع از اختلال می باشد.

• مرحله ی خواب پیشرفته

  وراثت نقش مهمی در ایجاد این نوع از اختلال را دارد.

• خواب-بیداری نامنظم

اختلالات عصبی-شناختی، اختلالات عصبی-رشدی در کودکان و کاهش مواجهه با نور و فعالیت های منظم هنگام روز احتمال خطر این نوع را افزایش می دهد.

• خواب-بیداری غیر 24 ساعته

کاهش مواجهه با نور یا میزان حساسیت به آن و فعالیت های اجتماعی و جسمانی در افراد بینا، صدمه ی مغزی آسیب زا، همزمانی اختلالات روانی که منجر به انزوا می شود، نابینایی و تغییر در عادات خواب از عوامل مهم در شکل گیری این اختلال می باشد.

• نوبت کاری

نیاز خواب طولانی بیش از 8 ساعت و نیاز های اجتماعی و خانگی بسیار متناقض در این اختلال نقش دارند.

• مرحله ی خواب تاخیری 

میزان شیوع این نوع در کل جمعیت 17 درصد گزارش شده است و در نوجوانان بیشتر از 7 درصد می باشد.

• مرحله ی خواب پیشرفته

  میزان شیوع این نوع در افراد میانسال 1 درصد گزارش شده است. در افراد مسن با پیشرفت زمان های خواب-بیداری و مرحله ی شبانه روزی احتمال شیوع بیشتری در نظر گرفته می شود.

• خواب-بیداری نامنظم

میزان شیوع این نوع در جمعیت کلی برآورد نشده است.

• خواب-بیداری غیر 24 ساعته

شیوع این نوع در کل جمعیت مشخص نیست اما می توان گفت که این نوع در افراد بینا نادر و در افراد نابینا 50 درصد می باشد.

• نوبت کاری

شیوع این نوع مشخص نیست اما گزارش هایی مبنی بر تاثیر 5 تا 10 درصد بر افراد شب کار شده است.  میزان شیوع در میانسالی و بالاتر افزایش می یابد.

• مرحله ی خواب تاخیری 

روند این نوع مداوم و بیشتر از 3 ماه ادامه دارد که در طول بزرگسالی با تشدید های متناوب همراه است. با وجود اینکه سن شروع متفاوت می باشد اما اغلب نشانه ها در نوجوانی و جوانی شروع می شوند و تا چند ماه یا چند سال قبل از تشخیص ادامه دارند. شدت نشانه ها با سن رابطه ی عکس دارد. برگشت نشانه ها رایج است. جلوه ی بالینی آن به فعالیت ها و برنامه های اجتماعی، تحصیلی و کاری بستگی دارد. در صورتی که فرد بتواند برنامه های خود را مطابق با زمان بندی خواب و بیداری شبانه روزی کند، احتمال بهبود نشانه ها وجود دارد. پیامد های عوامل فیزیولوژیکی و رفتاری ممکن است علت شیوع آن در نوجوانی باشد. ای نوع با شروع بلوغ در ارتباط است.

• مرحله ی خواب پیشرفته

  اغلب در اواخر بزرگسالی شروع می شود و در نوع خانوادگی آن می تواند زودتر شروع شود. در اکثر اوقات روند آن مداوم است و بیش ا ز 3 ماه ادامه دارد و شدت آن به برنامه های کاری و اجتماعی بستگی دارد. این نوع در افراد مسن شایع است.  جلوه ی بالینی آن به فعالیت ها و برنامه های اجتماعی، تحصیلی و کاری بستگی دارد. در صورتی که فرد بتواند برنامه های خود را مطابق با زمان بندی خواب و بیداری شبانه روزی کند، احتمال بهبود نشانه ها وجود دارد. شدت و برگشت نشانه ها به پیروی از درمان های رفتاری و محیطی مربوط می شود.

• خواب-بیداری نامنظم

روند این نوع مداوم و سن شروع متفاوت می باشد، هرچند در افراد مسن شایع تر می باشد.

• خواب-بیداری غیر 24 ساعته

روند این نوع از اختلال مداوم و بهبود و تشدید نشانه ها به تغییرات برنامه های شغلی و اجتماعی بستگی دارد. سن شروع با توجه به شروع اختلال بینای متفاوت است. در افراد بینا  به علت همپوشی آن با نوع مرحله ی خواب تاخیری ممکن است در نوجوانی یا جوانی  شروع شود. بهبود و برگشت نشانه ها در افراد بینا و نابینا معمولا به پیروی از درمان بستگی دارد.  جلوه ی بالینی آن به فعالیت ها و برنامه های اجتماعی، تحصیلی و کاری بستگی دارد. تشدید تاثیرات بی خوابی و مختل شدن ریتم شبانه روزی در نوجوانان و بزرگسالان می تواند تحت تاثیر برنامه های خواب-بیداری نامنظم و مواجهه با نور و یا نبود آن در ساعات حساس روز قرار گیرد. در نهایت نشانه های بی خوابی، خواب آلودگی در روز و عملکرد تحصیلی، حرفه ای و میان فردی به احتمال زیاد بدتر می شود.

• نوبت کاری

این نوع می تواند در هر سنی  اتفاق افتاد اما در افراد بالای 50 سال بیشتر گزارش شده است. در صورت ادامه یافتن ساعات کار مختل کننده روند آن شدت پیدا می کند. افراد مسن با اینکه به اندازه ی جوانان سازگاری با تغییرات را از خود نشان می دهند ولی به علت پیامد تغییر مرحله ی شبانه روزی به اختلال خواب بیشتری مبتلا می شوند.

• مرحله ی خواب تاخیری 

• اختلال افسردگی
• اختلال شخصیت
• اختلال نشانه جسمانی
• اختلال اضطراب بیماری
• اختلال بی خوابی
• نشانگان پاهای بی قرار
• اختلال وقفه ی تنفسی در خواب
• اختلالات دوقطبی
• اختلالات اضطرابی
• اختلال خواب-بیداری غیر 24 ساعته

• مرحله ی خواب پیشرفته

• اختلالات روانی و بیماری های جسمانی مرتبط با نشانه ی بیداری صبح زود

• خواب-بیداری نامنظم

• اختلال عصبی-شناختی عمده
• اختلال عقلانی رشدی
• صدمه ی مغزی
• اختلالات روانی و بیماری های جسمانی مرتبط با انزوای اجتماعی

• خواب-بیداری غیر 24 ساعته

• اختلالات بینایی
• اختلالات افسردگی
• اختلالات دوقطبی

• نوبت کاری

• اختلال مصرف الکل
• اختلال مصرف مواد
• اختلال افسردگی
• بیماری قلبی-عروقی
• بیماری دیابت
• سرطان
• اختلالات معده-روده ای

• مرحله ی خواب تاخیری 

1. مصرف قرص ملاتونین قبل از خواب
2. قرار گرفتن در معرض نور روشن در صبح
3. کرونو تراپی

• مرحله ی خواب پیشرفته

1. قرار گرفتن در معرض نور روشن در شب
2. برنامه ریزی خواب
3.  زمان مناسب برای مصرف قرص ملاتونین

• خواب-بیداری نامنظم

1. قرار گرفتن در معرض نور در روز
2. مصرف قرص ملاتونین قبل از زمان خواب مناسب (در جمعیت های غیر از بیماران دمانس سالمندان)
3.  ترکیبی از قرار گرفتن در معرض نور روشن، فعالیت بدنی و اصلاح رفتار

• خواب-بیداری غیر 24 ساعته

1. مصرف قرص ملاتونین یا خواب آور قبل از خواب
2. قرار گرفتن در معرض نور روشن تابستان

• نوبت کاری

1. چرت زدن قبل از شیف کاری و به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض نور صبح
2. مصرف Caffeine یا modafinil در طول شیفت شب
3. مصرف قرص Melatonin یا خواب آور قبل از خواب در طول روز
4. قرار گرفتن در معرض نور روشن در طول شیفت

به زودی

به زودی

به زودی

به زودی