ADHD مخفف عبارت اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) است که اختلالی مغزی محسوب می‌شود و بر توجه، فعالیت‌های حرکتی و کنترل تکانه تأثیر می‌گذارد.
نشانه‌های اصلی این اختلال، حواس‌پرتی، فراموش‌کاری، ناتوانی در تمرکز، دامنه توجه کم، بیش فعالی و تکانشگری است.
اگرچه کلمه ADD برای توصیف اختلال نقص توجه استفاده می‌شود، اما به‌طورکلی ADHD مؤکدا به‌عنوان یک واژه پزشکی مناسب، بدون توجه به وجود یا عدم وجود بیش فعالی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هرچند امروزه ADHD اختلال دوران کودکی و بزرگ‌سالی محسوب می‌شود، اما در 65% الی 85% کودکان این اختلال از دوران بچگی تا بزرگ‌سالی ادامه می‌یابد و در بزرگ‌سالی با برخی یا تمام ملاک‌ها خود را نشان می‌دهد.
از آنجا که تشخیص اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) بزرگ‌سالی جدیداً رواج یافته است، بیشتر بزرگ‌سالان مبتلا، از اختلال خود اطلاعی ندارند. در مطب درمانگران، بیماران غالباً شکایات و نقص‌های عملکردی خود را بدون اطلاع از تأثیری که کمبود توجه یا کنترل تکانه بر مشکلاتشان دارند، ابراز می‌کنند.
نشانه‌های ADHD چیست؟
بسیاری از افراد گاهی نشانه‌های ADHD را تجربه می‌کنند. شما هم ممکن است وقتی دیوانه‌وار دنبال کلیدهایتان می‌گردید یا اطلاعات مهمی را فراموش می‌کنید، از خود بپرسید که آیا ADHD باعث همه این مسائل شده است یا خیر؟
نشانه‌های اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) به شکل دوره‌ای یا گذرا بروز نمی‌کنند. کلید تشخیصی این اختلال، وجود نشانه‌های شدید، نافذ و طولانی‌مدت است. سه نشانه بی‌توجهی، تکانشگری و بیش فعالی، مشخصه ADHD هستند.
مشکلات توجه شامل موارد زیر می‌باشند:
- فراموش‌کاری
- بی‌نظمی
- ضعف در مدیریت زمان
- گم کردن مدام وسایل یا قرار دادن آن‌ها در جای نامناسب
- کندی دائمی
- پرش افکار حین جلسه، سخنرانی یا گفتگو
- عدم برنامه‌ریزی
مشکلات تکانشگری و بیش فعالی معمولاً در بزرگ‌سالان به اشکال زیر خود را نشان می‌دهند:
- ناشکیبایی
- تمایل به قطع کردن حرف دیگران
- از کوره دررفتن
- کم‌تحملی در برابر ناکامی
- انجام رفتارهای پرخطر
مشکلات زیر معمولاً همراه با اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) هستند. این مسائل یا حاصل نشانه‌های این اختلال هستند و یا به دلیل تلاش برای سازگاری با علائم ADHD رخ می‌دهند:
- فراموش‌کاری و تأخیر مزمن
- اضطراب
- اعتمادبه‌نفس پایین
- مشکلات شغلی
- اشکال در کنترل خشم
- تکانشگری
- سوءمصرف یا اعتیاد به مواد مخدر
- ضعف در مهارت‌های سازمان‌دهی
- اهمال‌کاری
- کم‌تحملی در برابر ناکامی
- بی‌حوصلگی مزمن
- اشکال در تمرکز حین مطالعه
- تغییر خلق
- افسردگی
- اشکال در ارتباطات بین فردی
احتمال دارد نشانه‌ها از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. بعضی از افراد برون‌گرا و بعضی اجتماعی و برخی دیگر گوشه‌گیر و ضد اجتماع هستند.
عده‌ای قادرند روی موضوعات موردعلاقه‌شان تمرکز کنند درحالی‌که بعضی افراد تحت هیچ شرایطی قادر به تمرکز نیستند.
بزرگ‌سالان مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) احتمال دارد در کودکی مشکلات تحصیلی مثل دیرآموزی، مسائل انضباطی دائمی، درجا زدن در یک کلاس و یا اخراج از مدرسه را تجربه کرده باشند.
مشکلات شغلی مانند تغییر شغل پی‌درپی و ضعف در عملکرد یا فقدان پیشرفت شغلی نیز شایع هستند. ازنظر اجتماعی نیز، این افراد اشکالاتی در ارتباطات بین فردی، موقعیت اجتماعی – اقتصادی پایین، استفاده از مواد مخدر، مصرف نیکوتین و تخلف‌های مکرر رانندگی را گزارش می‌کنند.
چطور می‌توان ADHD را تشخیص داد؟
تشخیص اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) بخشی از یک ارزیابی کامل روان‌پزشکی یا سایر حرفه‌های بهداشت روان است. این اختلال، بر اساس تاریخچه بالینی و نشانه‌های فعلی فرد، تشخیص داده می‌شود.
تاریخچه بالینی شامل مرور نشانه‌های گذشته و کنونی و تاریخچه‌های روان‌پزشکی و پزشکی، خانوادگی، اجتماعی و سوءمصرف مواد می‌باشد. به‌علاوه، سنجش وضعیت روانی فعلی فرد را نیز دربرمی گیرد.
اما در شرایط خاص می‌توان از آزمون‌ها، به‌منظور ارزیابی طبی و رد علل پزشکی مسبب بروز نشانه‌ها، استفاده کرد. بسته به شرایط، درمانگر می‌تواند از اعضاء خانواده برای کسب اطلاعات جانبی مرتبط با بیماری کمک بگیرد.
احتمال دارد گزارش مدرسه موردنیاز باشد و در صورت ابهام در مورد نشانه‌های دوران کودکی، مصاحبه با والدین بیمار ضروری است.
تاریخچه رشدی برای تعیین سایر مشکلات یا اختلالات همراه با اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) مفید است. احتمال دارد بسیاری از بزرگ‌سالان قادر به شناسایی این نشانه‌ها در دوران کودکی‌شان نباشند، اما غالباً آن‌ها را از گفته‌های والدینشان به یاد می‌آورند.
احتمال دارد نشانه‌های بیمار، مرتبط با بی‌توجهی، یا بیش فعالی – تکانشگری یا هردوی آن‌ها باشند:
-
بی‌توجهی
- ناتوانی مکرر در توجه به جزئیات یا اشتباه‌هایی از روی بی‌دقتی در کارهای تحصیلی، شغلی یا سایر فعالیت‌ها
- اشکال دائم در حفظ توجه حین انجام تکالیف
- بی‌توجهی مکرر به صحبت دیگران
- عدم پیروی مکرر از دستورالعمل‌ها و ناتوانی در تکمیل تکالیف مدرسه، فعالیت‌های شغلی یا وظایف عادی روزانه
- اشکالات مکرر در سازمان‌دهی تکالیف و فعالیت‌ها
- اجتناب، اکراه یا بی‌علاقگی مکرر نسبت به فعالیت‌های نیازمند تلاش ذهنی
- گم کردن مکرر وسایل
- حواس‌پرتی مکرر توسط محرک‌های بی‌ربط
- فراموشی مکرر فعالیت‌های روزانه
-
بیش فعالی – تکانشگری
- حرکت دادن مکرر دست‌ها و پاها و وول زدن حین نشستن
- ترک مکرر جای خود در کلاس یا سایر مکان‌هایی که انتظار می‌رود فرد بنشیند
- دویدن یا بالا رفتن از درودیوار به‌طور مکرر در مکان‌های نامناسب (در نوجوانان و بزرگ‌سالان ممکن است به احساس ذهنی بی‌قراری باشد)
- ناتوانی مکرر در اشتغال بی‌سروصدا به فعالیت‌های تفریحی و بازی
- «درحرکت بودن» به‌طور مکرر یا حالتی که انگار موتوری وی را به حرکت وامی‌دارد
- پرحرفی دائمی
- پاسخ دادن قبل از پایان سؤال به‌طور مکرر
- ناتوانی مکرر در رعایت نوبت
- قطع یا مداخله در صحبت دیگران به‌طور مکرر
برای تشخیص گذاری، حداقل 6 نشانه از یک یا دو مقوله بالا به مدت شش ماه یا بیشتر موردنیاز است. به‌علاوه این علائم باید منجر به اختلال معنی‌دار در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد شده باشند.
این نشانه‌ها معمولاً در دو یا چند موقعیت خود را نشان داده و قبل از 7 سالگی بروز می‌نمایند. در برخی افراد علائم در این سن شروع نمی‌شود و در بعضی دیگر تا سنین نوجوانی هیچ نشانه‌ای از بیماری دیده نمی‌شود.
در حال حاضر ممکن است تشخیص اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) بدون وجود شرط سنی مطرح شود. یک طبقه تشخیصی به نام نقص توجه / بیش فعالی که به شکل دیگری مشخص نشده است یا ADHD NOS وجود دارد که بر اساس DSM-IV-TR، برای «اختلالاتی با نشانه‌های نقص توجه یا بیش فعالی / تکانشگری که تمام ملاک‌های ADHD را تکمیل نمی‌کند» به کار می‌رود.
DSM-IV-TR برای این تعریف دو مثال را ذکر می‌کند:
- ADHD دیر آغاز در مورد افرادی که تمام ملاک‌ها به‌جز شروع علائم قبل از سن 7 سالگی رادارند.
- ADHD زیر آستانه‌ای در مورد افرادی که تمام ملاک‌های این اختلال را ندارند ولی به دلیل نشانه‌های موجود دچار آسیب عملکرد شده‌اند.
برای بررسی اعتبار ملاک سنی، مطالعاتی در مورد بیمارانی با شروع زودرس و دیررس انجام شده است. نتایج هیچ تفاوتی را در شدت نشانه‌ها، نوع اختلال عملکرد یا تداوم بیماری نشان نداده‌اند.
نشانه‌های معادل ADHD کودکی در دوران بزرگ‌سالی کدم‌اند؟
یکی از مشکلات تشخیص اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) بزرگ‌سالان، عدم تطابق نشانه‌های ذکرشده در DSM-IV-TR با علائم این اختلال در بزرگ‌سالی است.
برای مثال بزرگ‌سالان از اسباب و اثاثیه منزل بالا نمی‌روند و معمولاً آرام نشستن در یکجا برایشان سخت نیست. معمولاً بیش فعالی در بزرگ‌سالان به‌صورت احساس بی‌قراری ذهنی یا به شکل قدم زدن‌های افراطی دیده می‌شود.
تکانشگری نیز به‌صورت ناپایداری خلق، تندخویی و تمایل به قطع صحبت دیگران دیده می‌شود. بی‌توجهی به‌صورت حواس‌پرتی حین مکالمه، ناتوانی در توجه به تکالیف یکنواخت و گم کردن وسایل بروز می‌کند.
بزرگ‌سالان بیشتر از کودکان و نوجوانان به مشکلاتشان توجه دارند و به دنبال درمان هستند، درحالی‌که کودکان و نوجوانان توسط والد یا قیمشان برای درمان آورده می‌شوند و غالباً مشکلات خود را تشخیص نمی‌دهند.
ازآنجاکه بزرگ‌سالان مبتلابه ADHD، زمان زیادی با این اختلال زندگی کرده‌اند، از فنون مختلفی برای جبران مشکلاتشان استفاده می‌کنند.
برای مثال، بزرگ‌سالان به دلیل استفاده مکرر از دفترچه یادداشت شخصی، «فراموش‌کاری» را به‌عنوان یکی از علائم خود ذکر نمی‌کنند. به همین دلیل، برای درک دقیق نشانه‌های بیماری و عملکرد این افراد، بررسی سازوکارهای جبرانی مورداستفاده در زندگی روزمره‌شان حائز اهمیت است.
احتمال دارد که شکل سایر اختلالات روان‌پزشکی به دلیل وجود ADHD تغییر کند؟
در ارزیابی بیش‌فعال باید به سنجش سایر اختلالات روان‌پزشکی با علائم مشابه ADHD پرداخت. بسیاری از علائم در بیماری‌های مختلف مشترک هستند.
مشکل عدم تمرکز، علاوه بر ADHD احتمال دارد در افسردگی هم دیده شود، بی‌قراری و اشکال در تمرکز از نشانه‌های اختلالات اضطرابی هستند و تکلم سریع و تکانشی در اختلال دوقطبی هم وجود دارد.
همچنین در دوران کودکی نشانه‌هایی شبیه به اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD)، در صورت ابتلا فرد به اوتیسم یا سایر اختلالات مشابه مشاهده می‌شود.
احتمال دارد ناتوانی یادگیری مانند ناتوانی در خواندن، با اشکال در توجه اشتباه گرفته شود. ناتوانی در کنترل خشم به‌جز ADHD در بسیاری از اختلالات سایکوتیک نیز به چشم می‌خورد.
به همین دلیل، یک سنجش کامل روان‌پزشکی / طبی شامل غربالگری بسیاری از اختلالات مشابه ADHD موردنیاز است. دلیل دیگر نیاز به یک ارزیابی کامل، تشخیص وجود اختلالات همبود با ADHD است.
تفاوت ADHD و اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی و ADHD دارای علائم مشترک زیادی هستند ولی علت شناسی، شیوع و میزان ارثی بودن آن‌ها باهم متفاوت است.
احتمال دارد که مردم، نشانه‌های ADHD را با دوره شیدایی اختلال دوقطبی اشتباه بگیرند یا برعکس نشانه‌های اختلال دوقطبی را ADHD فرض کنند. نشانه‌های شیدایی که در اختلال دوقطبی دیده می‌شود عبارت‌اند از:
- کاهش نیاز به خواب *
- اعتمادبه‌نفس بسیار بالا (بزرگ‌منشی)
- تکلم سریع و پرفشار *
- خلق سرخوش یا تحریک‌پذیر
- افزایش سطح فعالیت *
سه موردی که علامت ستاره دارند معمولاً در ADHD هم دیده می‌شوند اما نشانه‌های اصلی این اختلال محسوب نمی‌شوند.
با توجه به اینکه تحریک‌پذیری در برخی افراد مبتلابه اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) هم دیده می‌شود، می‌توان از حالت خلقی بیمار برای تفکیک این دو اختلال کمک گرفت.
کاهش نیاز به خواب که غالباً به دلیل بیش فعالی و سطح بالای انرژی در ADHD دیده می‌شود، ممکن است خود را به‌صورت بی‌خوابی نشان دهد.
تفاوت ظریف این نشانه در افراد مبتلابه اختلال دوقطبی، این است که در حالت شیدایی، علت فقدان خواب، انرژی کافی و عدم خستگی است و هرگز به‌صورت بی‌خوابی همراه با نیاز به خواب تجربه نمی‌شود. این حالت در مورد سطح فعالیت نیز صادق است و تفاوت آن به خلق فرد در آن حالت مربوط است.
به‌هرحال تشخیص صحیح برای انتخاب درمان مناسب ضروری است. احتمال دارد که ADHD و اختلال دوقطبی باهم بروز کنند.
منبع
کتاب ۱۰۰ پرسش و پاسخ درباره نقص توجه/بیش فعالی بزرگ‌سالی؛ نوشته دکتر آوا تی. آلبرچت؛ ترجمه امینه کاکایی، دکتر اسما عاقبتی، دکتر میترا حکیم‌شوشتری، مریم زارع
