بازی و بازی درمانی یک روش برای بیان احساسات کودک معرفی‌شده است. بازی ابزاری است برای ابراز نیازها، احساسات، هیجانات و افکار در کودکان یا به بیانی ساده‌تر، بازی ابزاری است که کودک به‌وسیله ی آن خود را بیان می‌کند.
کودکان به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی، قادر به بیان احساسات و هیجانات خود نیستند. هرگونه سرکوب یا عدم مهارت در بیان احساساتشان، بهداشت روانی آن‌ها را با مشکل روبه‌رو می‌کند؛ بنابراین پیدا کردن روشی که به کودکان کمک کند تا احساسات و هیجانات خویش را به شیوه‌ای غیر از بیان کلامی‌بروز نمایند، ضروری است.
بازی فرایندی متناسب با سن کودک است و یک فعالیت سرگرم‌کننده که فارغ از اجبار است و فرصت مناسبی را جهت بیان احساسات، به کودک می‌دهد. هاجز چهار ویژگی عمده را برای بازی مطرح کرده است:
- ذاتی بودن: بازی فعالیتی است که کودکان تمایل ذاتی به انجام آن دارند و بدون آموزش و یادگیری به سمت آن گرایش پیدا می‌کنند.
- آزادانه انتخاب شدن: کودک در انتخاب نوع بازی خود آزاد است و تعدد بازی‌ها و خلاقیت آن‌ها در کشف بازی‌های جدید این فرصت را برای آن‌ها فراهم می‌کند.
- غیرواقعی بودن: بازی یک فعالیت غیرواقعی است که کودک باقدرت تخیل خود می‌تواند در حین بازی در نقش‌های غیرواقعی نیز ظاهر شود.
- کاربرد فعالانه و لذت‌بخش: این ویژگی مهم‌ترین خصیصه بازی است که تمایل کودک را برای شرکت در بازی افزایش می‌دهد.
پیشینهی بازی به‌عنوان یک روش درمانی – بازی درمانی:
همان‌طور که تاکنون گفتیم، بازی درمانی تکنیکی است که به‌واسطه ی آن طبیعت کودکان به روشی غیر از کلام بیانی ظاهر می‌شود. درمانگرانی که کار بازی درمانی را انجام می‌دهند معتقدند که این تکنیک به کودکان اجازه می‌دهد مسائلی را که نمی‌توانند در محیط روزانه‌شان مطرح کنند در قالب بازی ارائه دهند و با هدایت درمانگر هیجانات منفی خود را نمایان کنند.
یکی از اصول بازی درمانی این است که درمانگر باید رفتار کودک را بدون قید و شرط بپذیرد. بدون اینکه با آن‌ها بحث کند یا نادرستی کار آن‌ها را به آن‌ها گوشزد کند. پژوهشگران، بازی درمانی را روشی مناسب در درمان کودک معرفی کرده‌اند. چرا که در این روش کودک در طول درمان خود نیازی به تفکر انتزاعی و مهارت‌های کلامی‌بالا برای ابراز خود ندارد. برای کودکان اسباب‌بازی زبان آن‌هاست و بازی کردن گفت‌وگوی آن‌ها محسوب می‌شود. هدف درمانگر گفت‌وگو با کودک به زبان‌بازی است. این گفت‌وگو میان آن‌ها تکنیک‌هایی دارد که هر درمانگری موظف به رعایت آن‌هاست.
تکنیک‌هایی که در برنامه در نظر گرفته شده برای بازی ارائه خواهد شد بر اساس سه ملاک اساسی گزینش‌شده‌اند:
- شرایط برای درگیر کردن کودک از بابت حسی، حرکتی، تخیلی و خوشایند بودن فراهم باشد.
- تأکید بر مناسب بودن این تکنیک‌ها برای کودکان 4 تا 12 سال.
- جذابیت و ارزان بودن بازی و راحتی به‌کارگیری آن‌ها.
درمجموع به کمک این تکنیک‌ها که در طول درمان انجام خواهد شد می‌توان مهارت‌هایی مانند مدیریت خشم، توانایی کنترل خود، کاهش ترس، کاهش اضطراب و افسردگی، احساس توانمندی و مهارت حل مسئله را ارتقاء داد و فرصت آگاهی یافتن از چگونگی بیان احساسات برای کودک مهیا می‌شود.
بازی درمانی در کودکان در سنین مختلف، متفاوت است. بسته به سن کودک یا نوع بازی برای هر کودک انتخاب می‌شود. بازی درمانی مراحلی دارد.
- تشخیص: اولین مرحله در اجرای بازی درمانی تشخیص است. اینکه آیا کودک نیازمند استفاده از روش بازی درمانی می‌باشد یا خیر. این تشخیص از سوی درمانگر معمولاً به دو شیوه صورت می‌گیرد:
الف- مصاحبه با والدین و کسب اطلاعاتی از طریق گفت‌وگو با والدین.
ب-مشاهدهی بالینی کودک توسط درمانگر که بر این اساس درمانگر به تشخیص قطعی در مورد اختلال کودک می‌رسد و ضرورت اجرای بازی‌درمانی ایجاد می‌گردد.
-
انتخاب تکنیک بازی درمانی به‌عنوان روش درمان:
این انتخاب بر اساس نوع اختلال کودک صورت می‌پذیرد. همچنین در این مرحله، فردی یا گروهی بودن بازی مشخص می‌شود.
- برنامه‌ریزی در طول درمان: مرحلهی فرایند درمان شامل مراحل زیر است:
- الف- تعیین تعداد جلسات (به‌طورمعمول یک برنامهی بازی‌درمانی شامل 12-15 جلسه ی مستمرِ 30 تا 45 دقیقه‌ای می‌گردد).
- ب-بیان اهداف هر جلسه
- پ-انتخاب نوع بازی
- ت-انتخاب ابزار سنجش و یا مشاهده ی مستقیم رفتار کودک در حین درمان
- ث-تهیه مواد برای اجرای بازی‌ها
- ج-تعیین طول مدت هر جلسه و تعیین فاصله برگزاری جلسات
- اجرای برنامه درمان: در این مرحله متخصص بازی درمانی، اقدام به اجرای درمان، مطابق برنامه می‌نماید. لازم به ذکر است که یکی از اصلی‌ترین مشخصه‌های بازی‌درمانی، پویایی آن است. به‌این‌ترتیب درمانگر موظف است در حین فرایند اجرای درمان، متناسب بازی انجام دهد تا فرایند درمان با ویژگی‌های درمان‌جو هماهنگ شود.
- ارزیابی رفتار: آخرین مرحله ی درمانی ارزیابی رفتار است که در پایان هر جلسه جداگانه صورت می‌گیرد و در انتهای دورهی درمان نیز ارزیابی نهایی از طریق گفت‌وگوی مجدد با والدین و مشاهده ی بالینی کودک صورت می‌گیرد.
به خاطر داشته باشید، نقش درمانگر در طول اجرای درمان بسیار مهم است. توانایی درمانگر در ایجاد ارتباطی دوستانه با کودک، شرط مهم در اجرای بازی درمانی است؛ زیرا منجر به جلب‌توجه و اعتماد کودک برای شرکت فعالانه در حین بازی می‌گردد. در واقع درمانگر در جریان بازی‌درمانی با ایجاد یک شبکهی ارتباطی با کودک، فرصت کشف، ابراز و درک بهترِ افکار و احساسات را برای خود فراهم می‌کند؛ اما چنین خدماتی اغلب برای والدین هزینه‌بر می‌باشد.
به همین دلیل شاید بتوان مدرسه را محلی مناسب برای ارائه خدمات بازی‌درمانی پیشنهاد نمود. این پیشنهاد به این دلیل مطرح شد که تمام کودکان با محیط مدرسه در ارتباط می‌باشند. همچنین مدرسه محیطی امن برای خانواده و کودک محسوب می‌شود و مسئولان و مربیان اولین کسانی هستند که بدون واسطه با کودک ارتباط می‌گیرند و با مشکل کودک مواجه می‌شوند و به آن پی می‌برند.
در ادامه می‌خواهیم به بررسی چند نوع بازی و تأثیر آن در کودکان اقدام نماییم که تمامی‌این روش‌ها بر اساس سه ملاک گفته‌شده، انتخاب و ارائه‌شده‌اند.
-
بازی کلمات احساسی
هدف اساسی از انجام این بازی کمک به کودک برای ابراز احساساتش می‌باشد. کودکان عمدتاً به علت پایین بودن سطح تفکر انتزاعی و یا ترس‌هایشان قادر به ابراز مستقیم احساسات و هیجاناتشان نمی‌باشند. در این روش از کودکان می‌خواهند به کمک کلمات نوشته‌شده یا تصاویر کشیده شده احساسات خود را نشان دهند. کودکان نیز در این بازی حالت دفاعی خود را برای بیان احساساتشان از دست می‌دهند و فرصت بیشتری برای بیان احساساتشان به دست می‌آورند.
ابزار موردنیاز بازی درمانی: 8 تکه کاغذ 15 در 25، یک عدد مارکر، تعدادی ژتون (شامل تعدادی سکه یا دکمه)
شیوه ی اجرای بازی: ابتدا درمانگر شیوه ی بازی را برای کودکان توضیح می‌دهد: (من از شما می‌خوام به من بگید بچه‌های هم سن شما چه احساس‌هایی می‌تونن داشته باشن؟ مثلاً خوشحال باشن، ناراحت باشن…؟ حالا شماها می‌تونین بقیه احساس‌هایی رو که یه بچه می‌تونه داشته باشه به من بگید.) درمانگر نیز هم‌زمان با بیان احساسات از طرف کودک شروع به نوشتن نام آن احساسات یا کشیدن شکلی که بیانگر آن احساس باشد بر روی کاغذ می‌کند.
لازم به ذکر است احساساتی که برای کودکان قابل‌درک و تجربه است موارد زیر می‌باشند: خوشحالی، عصبانیت، ناراحتی، پرخاشگری، گریه کردن و تعجب کردن. بعد از آماده شدن کارت‌ها، آن‌ها را بر روی میز جلوی کودک می‌چینیم. سپس درمانگر شروع به تعریف یک داستان می‌کند که قهرمان داستان، احساسات نوشته‌شده بر روی کاغذ را تجربه کند. هر باری که هرکدام از احساسات نوشته‌شده مطرح شد، ژتونی بر روی کارت مربوط به آن احساس گذاشته می‌شود.
شخصیت اصلی داستانی که مطرح می‌شود می‌تواند خود درمانگر باشد و یا شخصیت‌های کودکانه مثل حیوانات باشند. بعد از اینکه درمانگر داستان خود را تمام کرد از کودک می‌خواهد که او داستانی تعریف کند که احساسات مطرح‌شده را بیان کند و به او می‌گوید: (خب الان نوبت تو هست که یک داستان تعریف کنی تا با هم احساسات را پیدا کنیم و برای تو هم ژتون بزاریم. دوست داری یه داستان از خودت برام بگی؟ مثلاً میتونی اتفاقی که دیروز برات افتاده مثل یه داستان برام تعریف کنی.
از وقتی‌که از خواب بیدار شدی برام بگو، هر جا به یه احساسی رسیدی یه ژتون بردار و روی کارت مخصوصش بزار).
از دیگر فواید این بازی‌درمانی کمک به درمانگر در تشخیص مشکل کودک می‌باشد. به این صورت که کودک در کدام شرایط و موقعیت‌ها و در برخورد با چه افرادی تجربه‌های احساسی خوشایند و در کدام شرایط و موقعیت‌ها و در برخورد با چه افرادی تجربه‌های ناخوشایندی داشته است و با تشخیص موقعیت‌هایی که کودکان بیشترین احساسات ناخوشایند را تجربه کرده‌اند، می‌توان اقدامات درمانی مناسب را ارائه کرد.
-
بازی صندلی‌ها
این بازی تکنیک بسیار مناسبی برای کنترل خشم و پرخاشگری، کاهش رقابت‌های منفی و موجب افزایش مهارت‌های اجتماعی ازجمله حس همکاری در کودکان می‌گردد. برخی از کودکان به‌صورت افراطی تمایل به پیروز شدن در رقابت‌هایشان را دارند که افراط آن‌ها باعث ایجاد احساس خشم و حسادت شده و درنهایت منجر به بروز پرخاشگری در کودکان می‌گردد.
از این بازی می‌توان در مورد کودکانی که تمایل به تک‌روی و بازی‌های انفرادی دارند استفاده نمود تا این رفتارها در آن‌ها کاهش یابد و تمایل به مشارکت و همکاری در آن‌ها افزایش یابد. درواقع به دلیل اینکه تک‌روی و تمایل به بازی‌های انفرادی موجب کاهش رشد مهارت‌های ارتباطی می‌گردد، این تکنیک در اصلاح رفتار آن‌ها اهمیت پیدا می‌کند.
ابزار موردنیاز بازی درمانی: تعدادی صندلی (تعداد شرکت‌کنندگان باید یک نفر بیشتر از تعداد صندلی‌ها باشد).
شیوه ی اجرای بازی: در ابتدا درمانگر بازی را برای کودکان توضیح می‌دهد: برای شروع بازی می‌خوام به هر کدوم شما یه شماره بدم. از نفر اول شروع می‌کنیم (رو به نفر اول) تو شماره 1 هستی. من برچسب شماره یک رو روی لباس تو می‌چسبونم. به‌این‌ترتیب درمانگر تا نفر آخر پیش می‌رود. سپس به بچه‌ها می‌گوید شما (به فرض مثال) 8 نفر هستید اما ما اینجا 7 تا صندلی داریم. من برای شما آهنگی پخش می‌کنم و شما دور صندلی‌ها می‌چرخید. به‌محض اینکه آهنگ قطع شد شما باید روی صندلی‌ها بشینید.
مراقب باشید که تعداد صندلی‌ها یکی از شما کمتر است، پس باید طوری روی صندلی‌ها قرار بگیرید که جا برای همتون باشه و آگر بعد از قطع آهنگ کسی جایی برای نشستن نداشته باشه همه شما بازی رو باختید. پس طوری به هم کمک کنید که همتون روی صندلی‌ها بشینید.
سپس بازی شروع می‌شود و آهنگ پخش می‌شود و بعد از چند دقیقه، آهنگ قطع می‌شود و بچه‌ها باید همگی روی صندلی‌ها نشسته باشند در غیر این صورت بازی را باخته‌اند و هیچ تقویتی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. در مرحله بعدی یکی از صندلی‌ها کم می‌شود. درمانگر به آن‌ها می‌گوید حالا شما 8 نفر هستید که بعد از قطع آهنگ باید روی 6 صندلی بشینید تا برنده شوید و کسانی که بلافاصله بعد از قطع آهنگ روی صندلی نشسته‌اند می‌توانند دوستان خود را که جا پیدا نکرده‌اند را روی پای خود بنشانند.
درمانگر مجدداً شروع به پخش آهنگ می‌کند؛ و این شیوه ادامه می‌یابد تا وقتی‌که تعداد صندلی‌ها به 4 تا برسد و چهار نفر از بچه‌ها روی صندلی بشینند و چهار نفر باقی روی پای آن‌ها بشینند. در این صورت گروه برنده می‌شود و به آن‌ها جایزه تعلق می‌گیرد.
از دیگر ویژگی‌های مثبت این بازی تحرک زیاد آن می‌باشد که موجب تخلیه انرژی کودکان می‌شود؛ از این رو این بازی برای کودکان مبتلا به پیش‌فعالی نیز مناسب است؛ اما اصلی‌ترین خصیصهی این بازی همان‌طور که گفته شد گروهی بودن آن و تشویق کودک به شرکت در فعالیت‌های گروهی و تلاش برای حفظ منافع گروه می‌باشد که احساس رقابت منفی و پرخاشگری را در کودکان کاهش می‌دهد.
-
بازی زندگی خود را رنگ بزنید
هدف از اجرای این بازی، بازشناسی نام رنگ‌ها و نام احساسات و ایجاد ارتباط بین این دو است؛ زیرا کودک از طریق ارتباط بین رنگ‌ها و احساسات خود می‌تواند به بیان هیجانات و احساسات خود بپردازد یا به عبارتی به کودکانی که نمی‌توانند احساسات خود را به‌راحتی بیان کنند، کمک می‌کند تا بدون ترس و بدون در نظر گرفتن نتایج احساساتشان، آن را در قالب رنگ بیان کنند. این بازی برای کودکانی با رنج سنی 6 تا 12 سال طراحی‌شده. همچنین این بازی برای کودکانی که تجربه‌های ناخوشایندی مثل طلاق یا دست دادن والدین و یا مسائل مشابه آن‌ها را تجربه کرده‌اند، مناسب است.
ابزار موردنیاز بازی درمانی: وسایل رنگ‌آمیزی (مثل مداد رنگی یا ماژیک)، کاغذ سفید
شیوه ی اجرای بازی: در آغاز درمانگر با هدف اینکه کودک احساس معادل هر رنگ را بشناسد از او می‌پرسد: (میتونی به من بگی وقتی رنگ قرمز رو نگاه می‌کنی چه حسی در تو ایجاد میشه؟ کودک: نمی‌دونم! درمانگر: فکر می‌کنی وقتی مردم عصبی میشن چهره‌شون چه رنگی میشه؟ چهره‌شون قرمز میشه. پس خیلی از مردم رنگ قرمز را عصبانیت می‌دونن.
پس بیا ما هم برای عصبانیت همین کارو کنیم و عصبانیت رو قرمز تصور کنیم و هر وقت خواستیم از عصبانیت حرف بزنیم اون رو با رنگ قرمز نشون بدیم.) سپس درمانگر رنگ‌های دیگر را برای کودک با احساسات مرتبط می‌سازد. مثلاً رنگ قرمز معادل عصبانیت، زرشکی معادل خشم، آبی معادل ناراحتی، سیاه معادل ناراحتی شدید، سبز معادل حسادت، قهوه‌ای معادل کسالت، خاکستری معادل دل‌تنگی و احساس تنهایی، زرد معادل خوشحالی و نارنجی معادل هیجان و شادابی.
بعد از معرفی رنگ‌ها برای کودک بازی شروع می‌شود. به این صورت که کودک شروع به رنگ کردن کاغذ با در نظر گرفتن احساسش نسبت به زندگی می‌کند. این رنگ کردن می‌تواند شامل رنگ کردن کل کاغذ باشد یا فقط کشیدن اشکال هندسی بارنگ‌های متفاوت و یا در قالب کشیدن یک نقاشی و رنگ‌آمیزی باشد. در این بازی درمانگر می‌تواند با تشویق کودک به رنگ‌آمیزی، به تحلیل نوع ارتباط عاطفی او بپردازد همچنین تمرکز روی صحبت با کودک می‌تواند با وقایع مختلف زندگی آن‌ها ارتباط پیدا کند.
این بازی هم می‌تواند در قالب یک بازی گروهی انجام شود هم انفرادی اما اگر به‌صورت گروهی شکل گیرد، کودکان به‌صورت طبیعی به مقایسهی نقاشی‌هایشان می‌پردازند و یک گفت‌وگوی جالب بین آن‌ها رخ می‌دهد.
-
بازی بلند کردن میله‌های رنگی
این بازی در ادامه ی بازی قبل (زندگی خود را رنگ بزنید) انجام می‌شود و هدف آن نیز کمک به کودک برای بیان هیجانات و احساسات به کمک رنگ‌ها است که به‌نوعی باعث تخلیهی هیجانی کودک می‌شود و کودک با آگاهی نسبت به هیجانات خود، توانایی مدیریت آن را کسب می‌کند.
لازمه ی انجام این بازی این است که کودک کفایت مهارت‌های کلامی‌و آگاهی از رابطهی بین رنگ و احساس را داشته باشد. این بازی با فراهم کردن شرایطی به دور از تهدید، فرصت ابراز هیجانات را برای همهی کودکان، صرف‌نظر از اینکه دارای اختلال خاصی باشند، فراهم خواهد کرد. به‌ویژه این بازی برای کودکانی که تمایل شدیدی به رقابت و برنده شدن دارند، مناسب است زیرا می‌توانند احساس شکست خود را به کمک رنگ‌ها بروز دهند و از این طریق تخلیهی روانی در آن‌ها صورت گیرد.
ابزار موردنیاز: تعدادی میله ی رنگی
شیوه ی اجرای بازی: درمانگر میله‌های رنگی را بر روی میز جلوی کودک پخش می‌کند تا میله‌ها روی‌هم قرار گیرند. بچه‌ها باید یک میله را بلند کنند طوری که بقیه میله‌ها تکان نخورند و این کار را تکرار کنند تا اینکه بالاخره یکی از میله‌ها تکان بخورد.
سپس کودکی که میله را تکان داده باید در مورد رنگ میله و احساسی که در آن رنگ نهفته است حرف بزند و بگوید آخرین بار چه زمانی آن احساس را تجربه کرده و بعد به صحبت در مورد آن احساس با درمانگر خود بپردازد؛ بنابراین درمانگر به شناخت بهتری از وضعیت کودک می‌رسد که این شناخت در انتخاب شیوه‌های درمانی مناسب‌تر به او کمک می‌کند.
-
بازی بادکنک خشم
این بازی تکنیک مناسبی برای آموزش تخلیهی خشم به کودکان به‌ویژه برای کودکانی که با کنترل خشم خود مشکل‌دارند و یا کودکانی که به علت گوشه‌گیری عوض بیان خشم، آن را در درون خود می‌ریزند مناسب است. کودکانی که نتوانند خشم خود را به شیوهی مناسب ابراز نمایند آن را در درون خود سرکوب می‌کنند که این تهدیدی جدی برای بهداشت روانی آن‌ها محسوب می‌شود. ازاین‌رو در این بازی به کودک آموزش داده می‌شود که چگونه می‌تواند خشم خود را تخلیه کند بدون اینکه باعث آزار خود یا دیگران شود.
ابزار موردنیاز بازی درمانی: چند عدد بادکنک
شیوه ی اجرای بازی: در ابتدا کودک بادکنکی را باد می‌کند و درمانگر سر آن را می‌بندد. در ادامه درمانگر توضیح می‌دهد که بادکنک مثل بدن ماست و هوای داخل آن مانند خشم ما است. سپس درمانگر از کودک می‌خواهد تا بادکنک را منفجر کند تا تمام هوای خشم تخلیه شود و برای کودک توضیح می‌دهد که منفجرشدن بادکنک مانند رفتار پرخاشگرانه‌ای است که موجب آسیب رساندن به خود یا اطرافیان خواهد شد.
در ادامه بار دیگر بادکنکی به کودک داده می‌شود تا آن را باد کند و این بار سر آن را با دست نگه می‌دارد و به او می‌گوید: (بیا دنبال راه بهتری برای خالی کردن هوا یا خشم بادکنک باشیم). او از کودک می‌خواهد تا به‌آرامی‌هوای داخل بادکنک را با برداشتن دستش خالی کند. در حین خارج شدن هوای داخل بادکنک صدایی شبیه به صدای صوت تولید می‌شود که برای کودکان خوشایند است.
درمانگر از کودک می‌پرسد: (بادکنک کوچک‌تر شد نه؟ آیا بادکنک منفجر شد؟ آیا مردم اطرافش از صدای آن ناراحت شدند؟ آیا فکر نمی‌کنی این راه بهتری برای تخلیه خشم بادکنک بود؟ ما هم همین‌طوریم. وقتی عصبانی میشیم، خشمی‌در ما جمع میشه که مثل هوای داخل بادکنک می‌مونه.
این خشم می‌تونه به دو شکل خالی بشه. هم می‌تونیم رفتاری پرخاشگرانه همراه با دادوفریاد داشته باشیم و مثل بادکنک منفجر بشیم که باعث اذیت خودمون و اطرافیانمون میشه هم می‌تونیم سعی کنیم به آرومی‌خشممون رو بدون اینکه به کسی آسیب برسونیم خالی کنیم.)
و درمانگر به همین ترتیب در مورد راه‌های مدیریت خشم و تخلیه مناسب عصبانیت برای کودک توضیح می‌دهد.
-
بازی زنگ ساعت
هدف از انجام این بازی کمک به کودک است به این منظور که کودک مدت‌زمان مشخصی قادر به تمرکز بر روی انجام کاری شود. این بازی برای کودکان تکانشی یا کودکانی که مشکل تمرکز دارند یا حتی کودکان پیش‌فعال مناسب است و موفقیت در این بازی نوعی احساس رضایت در آن‌ها به وجود می‌آورد.
ابزار موردنیاز بازی درمانی: ساعت زنگ‌دار، تعدادی ژتون و تعدادی مکعب
شیوه ی اجرای بازی: درمانگر بازی را برای کودک توضیح می‌دهد: ما می‌خوایم بازی ضربه ساعت رو انجام بدیم. من تعدادی مکعب و یک ساعت تنظیم‌شده که بعد از 10 دقیقه زنگ می‌زنه در اختیار تو قرار می‌دم. همین‌طور 10 تا ژتون به تو می‌دم. تو باید سعی کنی مکعب‌ها رو روی‌هم بچینی و هر بار که مکعب‌ها ریخت باید یک ژتون به من بدی و بلافاصله شروع به چیدن مجدد مکعب‌ها بکنی و این کار رو ادامه میدی تا زنگ ساعت به صدا در بیاد.
آگه موفق شدی تمام 10 دقیقه این کار رو انجام بدی، من بعد از 10 دقیقه به تو 10 تا ژتون دیگه می‌دم و بازی از اول شروع میشه. آگه موفق شدی 50 تا ژتون از من بگیری میتونی یه جایزه انتخاب کنی که به تو داده بشه.
-
بازی حرکات آهسته
هدف انجام این بازی این است که کودکان را وادار به کنترل بر روی حرکتشان می‌کند و چون سرعت کودک برای اجرای حرکات آهسته‌تر می‌شود دقت و تمرکز بیشتری برای اجرای فعالیت‌هایش خواهد داشت. این بازی برای کودکان مبتلا به تقض توجه همراه با پیش‌فعالی مناسب است زیرا تمرکز و دقت بیشتری در انجام کارها به آن‌ها می‌دهد.
ابزار موردنیاز بازی درمانی: ساعت، تعدادی کارت، جایزه
شیوه ی اجرای بازی: در ابتدا درمانگر توضیحی درباره شیوهی کنترل رفتار خود در حرکات سریع می‌دهد و از کودک می‌خواهد یک حرکت سریع انجام دهد تا مطمئن شود کودک منظور او را متوجه شده.
سپس به هر کدام از کودکان یک ساعت برای کنترل زمان داده می‌شود و بر روی میز تعدادی کارت به‌صورت وارونه گذاشته می‌شود که پشت هر کدام از آن‌ها فعالیتی نوشته شده مثل غذا خوردن، توپ‌بازی کردن و …. کودک باید یک کارت را انتخاب کند و آن را با حرکات آهسته انجام دهد و سایر کودکان هر 10 ثانیه یک‌بار باید زمان را به او یادآوری کنند تا ظرف مدت 1 دقیقه آن فعالیت را به نمایش درآورد. در نوبت بعد کودک باید همان بازی را در مدت 2 دقیقه انجام دهد و در صورت موفقیت جایزه‌ای دریافت می‌کند. به این صورت کودک می‌آموزد که حرکات را با آرامش بیشتری و تمرکز بیشتری انجام دهد.
-
بازی حباب‌سازی (آموزش تن آرامی)
این بازی جهت آموزش مهارت‌های تن آرامی(ریلکسیشن) است و به کودک کمک می‌کند تا به صورت ذهنی بر بدن خودآگاهی یابد و در مواقع عصبانیت بتواند خشم خود را کنترل کند. این تکنیک به‌ویژه برای کودکان پرخاشگر که قادر به کنترل خشم خود نیستد نیز بسیار مناسب است.
ابزار موردنیاز: حباب‌ساز
شیوه ی اجرای بازی: درمانگر در اتاق شروع به ساختن حباب می‌کند. سپس یک حباب‌ساز نیز در اختیار کودک قرار می‌دهد تا او نیز مشغول درست کردن حباب شود. در ادامه درمانگر از کودک می‌خواهد تا حباب‌های بزرگ درست کند و به او توضیح می‌دهد که با کشیدن نفس‌های عمیق در درون سینه و شکم و آهسته رها کردن آن چگونه می‌توان حباب‌های بزرگ درست کرد.
سپس درمانگر به آن‌ها توضیح می‌دهد که وقتی آن‌ها عصبی هستند یا اضطراب دارند مغز آن‌ها به هوای بیشتری احتیاج دارد اما ریه آن‌ها در آن زمان به‌خوبی کار نمی‌کند؛ بنابراین وقتی نفس عمیق بکشند مغز آن‌ها به قلبشان می‌گوید آرام‌تر بطپد و ریه آن‌ها نیز بهتر کار می‌کند. سپس درمانگر به کودک توضیح می‌دهد (وقتی‌که احساس عصبانیت می‌کنی سعی کن نفس‌های عمیق بکشی زیرا نفس‌های عمیق، خشم و عصبانیت تو را فروکش می‌کند.
برای همین هر زمان که احساس کردی عصبی هستی تصور کن که داری حباب‌های بزرگ می‌سازی. در این صورت خودت متوجه میشی که خیلی سریع‌تر آرامش به تو برمی‌گرده.)
-
بازی قوطی نگرانی
کودکان اغلب در زندگی روزمره خود نگرانی‌هایی دارند. مثل ترس، مشکلات خانوادگی، بدرفتاری، اضطراب و… این بازی نیز برای کمک به کودکان برای روبه‌رو شدن با این مشکلات به وجود آمده است.
موارد موردنیاز بازی درمانی: یک قوطی، کاغذ رنگی، چسب و قیچی
شیوه ی اجرای بازی: درمانگر با تکه‌ای از کاغذ قسمت باز قوطی را می‌پوشاند و روی قوطی شکافی به وجود می‌آورد. سپس از کودک می‌خواهد چیزهای ترسناکی را که می‌شناسد روی کاغذ بنویسد و آن را با مارکر رنگ بزند. سپس کاغذ ترس‌های بچه‌ها درون قوطی انداخته می‌شود.
به این ترتیب کودک تمام نگرانی‌هایش را به صورت جداگانه روی کاغذ می‌نویسد و بعد از آن در مورد نگرانی‌هایش با درمانگر صحبت می‌کند و یا در صورت گروهی بودن بازی با سایر بچه‌ها در میان می‌گذارد. از این بازی می‌توان برای بیان خشم بچه‌ها نیز کمک گرفت.
شکل دیگر این بازی کیف زباله است. در این بازی دو کیف استفاده می‌شود، یکی کیف زباله‌های خانه و دیگری کیف زباله‌های مدرسه. در هر کدام از این کیف‌ها تکه‌های کاغذی گذاشته می‌شود و از کودک می‌خواهند تا مشکلات خود را در درون کاغذها بنویسند و آن مشکلات را به نمایش در بیاورند و در ادامه برای حل مشکلات راه‌حل‌هایی را ارائه دهند و اگر موفق به ارائه راه‌حل نشدند درمانگر مداخله می‌نماید و راه‌حل مناسبی به کودک ارائه می‌دهد.
ویژگی مثبت این بازی این است که کودک به‌راحتی می‌تواند درباره مشکلاتش در محیط‌های مختلف صحبت کند. چرا که کودکان کمتر می‌توانند مشکلات خود را به صورت سازماندهی‌شده بیان کنند. این بازی این فرصت را برای کودک فراهم می‌کند که به مشکلاتش فکر کند و به آن‌ها نظم دهد. درمانگر نیز کمک می‌کند تا با آگاهی از مشکل کودک، راه‌حل مناسب را به او ارائه دهد.
-
بازی کلاه مهمانی روی هیولا
این بازی کودک را برای مواجه شدن با ترس‌هایش آماده می‌کند و رفتار توأم با ترس را به یک رفتار لذت‌بخش تبدیل می‌کند. اغلب کودکان با این بازی راه‌حل‌های متفاوتی برای بیان ترس‌هایشان پیدا می‌کنند. در واقع در این بازی به جای بیان ترس به کشیدن موضوع ترس می‌پردازند که کودکان تدریجی با ترس‌هایشان مواجه می‌شوند.
موارد موردنیاز بازی درمانی: کاغذ همراه آموزش برای کشیدن، کلاه مهمانی.
شیوه ی اجرای بازی: در ابتدا درمانگر به کودک آموزش می‌دهد تا کارهایی که موجب خوشحالی یا امنیت کودکان می‌شود و یا کارهای موردعلاقه‌شان را روی کاغذ بکشند. سپس کودک را در یک موقعیت آرام قرار می‌دهد و از او می‌خواهد تا موضوعاتی که کمی‌برای او ترس ایجاد می‌کند را به گونه‌ای که کمتر از حد واقعی ترسناک به نظر برسد، بکشد.
سپس کودک باید نقاشی کشیده شده از موضوع ترسش را مقابل خود قرار دهد و جیغ بزند و بگوید (هیولا)! و سپس کلاهی روی نقاشی بگذارد و از آن هیولا یک سوپر قهرمان بسازد که بیانگر مفهوم خوشایندی برای کودک باشد. این بازی به صورت حیرت‌انگیزی ترس کودکان را کاهش می‌دهد. به‌خصوص برای کودکان مبتلا به اختلال اضطراب تأثیر متفاوتی دارد.
یک تکنیک مشابه برای کودکانی که مبتلا به کابوس‌های شبانه هستند ارائه شده. به این صورت که درمانگر از کودک می‌خواهد رویاهایی که شب‌ها به سراغ آن‌ها می‌آید را روی کاغذ بکشند. با این کار احساس کنترل و تسلط بر ترس‌هایشان را پیدا می‌کنند که باعث کاهش ترس در کودک می‌شود.
کودک ابتدا ترسش را بر روی کاغذ می‌کشد و درمانگر آن را تأیید می‌کند و سپس از او می‌پرسد چگونه می‌توان آن را نابود کرد. مثلاً کاغذ را پاره کرد یا کل کاغذ را سیاه کرد تا آن رویای ترسناک پوشانده شود یا داستانی خوشایند یا موضوع مورد علاقه خودش را جایگزین آن ترس بکشد و آن را کنار تختش آویزان کند.
علاوه بر مراکز مشخص شده برای بازی درمانی توسط درمانگران، والدین نیز می‌توانند نقش موثری در حد درمانگر و شاید هم بیشتر از درمانگر برای فرزندانشان داشته باشند. چرا که والدین می‌توانند با آموزش مهارت‌هایی از قبیل بازی درمانی ، به درک و پذیرشی مطلوب در ارتباط با رفتار کودک خود دست یابند
یکی از جدیدترین روش‌ها در اصلاح رفتار کودکان، درمان مبتنی بر رابطه ی والد-کودک است. از آنجا که والدین از ارتباط قوی با کودک برخوردارند (آنچه که درمانگران در واقع فاقد آن هستند) به‌احتمال‌زیاد این ارتباط طبیعی و ذاتی بین آن‌ها، کلید اثربخشی در روش آموزشی مبتنی بر رابطه ی والد-کودک است که منجر به ارائه الگوهای مناسب‌تری برای کودکانشان می‌شود تا نقش موثرتری در زندگی کودکان خود داشته باشند.
