خلاصه
از نگاه علم و دین، کودک جز در حالت غیرطبیعی و استثنایی، فعالیت و رفتار جنسی بالفعل ندارد. با این حال، اسلام برای پیشگیری از پیدایش رفتار نابههنگام جنسی در کودکان و نیز درمان این رفتار در آنان، پیشبینیهایی کرده است. تمهیدات اسلام برای تعدیل غریزه جنسی و رفتار درست جنسی، به هیچ روی با دیگر جنبههای رشد در کودک ناسازگار نیست و حتی عامل تسهیل رشد کودک نیز میباشد.
بسیار تأسف بار است که پدران و مادران و مربیان مسلمان، مقوله بسیار با اهمیت تربیت جنسی را فرو نهند، حال آنکه اسلام، تربیت جنسی را برای ساماندهی رشد رفتار جنسی در کودکان، لازم شمرده است. البته از نظر اسلام تربیت جنسی، باید به وسیله والدین به کودکان آموزش داده شود و پدران و مادران نیز خود اصول و قواعد رفتار درست جنسی را بشناسند و رعایت کنند.
مربیان مسلمان باید به ضرورت و اهمیت ماهیت رفتار جنسی، بمثابه جزیی اساسی از برنامه عمومی تربیت اسلامی پیببرند. تربیت پژوهان مسلمان هم باید بکوشند تا هنجارها و اصول رفتار جنسی از دیدگاه اسلام را تبیین نمایند.
مقدمه و بحث اصلی
مسلمانان، در سالهای اخیر با ناهنجاریهای رفتاری بسیاری روبهرو هستند. این نابهنجاریها که میان مسلمانان و اصول و مبانی اعتقادی آنها جدایی افکنده است، بیشتر یا برخاسته از اوضاع و احوال ناشی از عقبماندگی فرهنگی است که جوامع اسلامی با آن دست به گریبانند و یا ناشی از تحولات اجتماعی-فرهنگی است که در میان مسلمانان درپی تحولات عظیم در جامعه جهانی رخ داده است. گاه نیز هر دو پدیده در پیدایش این ناهنجاریهای رفتاری مؤثر بودهاند. از این گذشته، ناآگاهی پدران و مادران و مربیان از هنجاریهای اسلامی درباره مسایل جنسی، خود مزید بر علت شده است.
بر مربیان مسلمان فرض است که برای زدودن این مشکلات، مخلصانه بکوشند و البته سرآغاز این تلاش، فهم درست مبانی نظری تربیت جنسی در اسلام است.
هدف پژوهش
این پژوهش درپی شناسایی دیدگاه اسلام درباره مسایل جنسی است. هدف اصلی این بررسی، آگاه کردن پدران و مادران از مسایل جنسی و رویکردهای اسلامی بدان است.
روش تحقیق
این مقاله با تکیه بر واقعیتهای جامعه اسلامی و مراجعه به کتاب و سنت میکوشد تا به سؤالات مطرح شده در این زمینه پاسخ دهد تا توانایی دین در حل مشکلات جامعه و ساماندهی زندگی انسان امروز، روشن شود.
آشنایی با مسئله
معمولاً پژوهشهای تجربی و نیمهتجربی برای آشنایی با چند و چون مسایل و مشکلات اجتماعی، از دادهها و روشهای آماری یاری میگیرد، اما دستیابی به واقعیت از طریق آمار و ارقامِ درست و واقعنما دشوار است.
حال اگر موضوع پژوهش، اخلاقی و به ویژه رفتار جنسی باشد، پژوهش دشوارتر خواهد بود. زیرا مردم تلاش میکنند، نابهنجاریهای رفتاری در امور جنسی را به دلایلی پوشیده نگاه دارند. البته گاه جسته و گریخته آمار و ارقامی از این جا و آن جا به دست میآید، اما اینها به هیچ روی گویای حقیقت نیست. از این گذشته، همین دادههای اندک نیز، گاه در لابه لای پروندهها پنهان میماند. بنابراین، پژوهشگر چارهای ندارد مگر استناد به مشاهدات خود و آنچه که در رسانههای گروهی انعکاس مییابد.
آیا اسلام به رفتار جنسی نپرداخته است؟
اسلام به رفتار جنسی توجه کرده است و گواه آن، نصوص صریح دینی درباره تعدیل رفتار جنسی و اصول و قواعد آن است. البته اسلام به پاسداشت اخلاق و حیا و ارزشهای آن اهمیت میدهد، ولی این به معنای بیتوجهی اسلام به رفتار و تربیت جنسی نیست. بنابراین، اسلام، شئون جنسی انسان را نادیده نگرفته و سرکوب نیروی جنسی را به هیچ روی روا نداشته است.
خانواده و مشکلات جنسی
شماری از مردم، به ویژه نوجوانان و جوانان، اصول و قواعد تربیت جنسی از نگاه اسلام را نمیدانند و ممکن است رفتار بههنجار جنسی درستی نداشته باشند و ناآگاهانه دست به اعمالی بزنند که حرمت شرعی دارد. در این مورد، مسئولیت آگاهسازی نوجوانان و جوانان، به عهده والدین و مربیان است. صاحبنظران نیز میتوانند با پژوهش و تألیفات مناسب در زمینه تربیت جنسی به آنان کمک کنند.
عوامل تربیت جنسی
عوامل گوناگونی دستبهدست هم میدهند تا رفتار جنسی نوجوان و کودک به کجروی منجر شود. پارهای از این عوامل از این قرار است:
- ناآگاهی پدران و مادران و مربیان از تربیت جنسی، که خود موجب عدم آموزش فرزندان در زمینه هنجارهای تربیت جنسی از دیدگاه اسلام می شود.
- رفتارهای جنسی نادرست والدین و بدآموزی کودکان و نوجوانان از آنان، که سبب ایجاد زمینه های انحراف در آنها میشود.
- آموزش ندادن آداب رفت و آمد به محل استراحت و خواب پدر و مادر به فرزندان، که گاه به مشاهده رفتارهای جنسی والدین میانجامد و پیامدهای شومی برای کودکان و نوجوانان دارد. پدر و مادر باید به کودک بیاموزند که پیش از وارد شدن به محل استراحت دیگران، به ویژه والدین، اجازه بگیرند. تماشای گروهی فیلمهای ناپسند نیز موجب بلوغ زودرس و پیامدهای ناگوار آن می شود.
اگر خانوادهها با تربیت جنسی از منظر اسلام آشنا باشند و در عمل آن را به کار گیرند، گذشته از آن که کودکان به بلوغ زودرس دچار نمیشوند، رفتارهای جنسی آنها نیز در آینده بههنجار خواهد شد.
عوامل پیدایش انحرافات جنسی
روشن است که انحراف جنسی در نوجوانان و کودکان، خودبهخود و در خلاء پدید نمیآید. این امر، زاده عواملی چند است. عوامل پیدایش انحراف جنسی در کودکان و نوجوانان را، میتوان در امور زیر خلاصه کرد:
1- اختلالات هورمونی
غدههای درونریز، موادی شیمیایی به نام هورمون میسازند. هورمونها مستقیما وارد خون میشوند. هر گونه کاهش یا افزایش این هورمونها، آشکارا بر رفتار، عواطف، احساسات و جسم انسان اثر میگذارد.
رفتار جنسی انسان، با هورمونهای جنسی که از غدههای تناسلی ترشح میشوند، ارتباط دارد. پیدایش ترشحات هورمون جنسی در غدههای تناسلی، با کوچک شدن و کاهش ترشحات هورمونی دو غده تیروئید و تیموس ارتباط مستقیم دارد. تا زمانی که این دو غده فعالند، فعالیت جنسی در حالتی از کمون و بالقوگی است و با کاهش تدریجی وزن این دو غده و افزایش رشد انسان، زمینه برای رشد غده جنسی فراهم می آید. کار هورمونهای این دو غده، غیرفعال نگهداشتن غدههای تناسلی تا پیش از نوجوانی است. بنابراین از آغاز بلوغ، کار این غدد به پایان میرسد.
حال این سؤال پیش میآید که اگر فعالیت جنسی در دوره کودکی به یمن وجود دو غده مذکور فعلیت ندارد، چرا برخی از کودکان رفتار و فعالیت جنسی دارند؟
در پاسخ باید گفت که این گونه رفتارها و فعالیتها، برخاسته از رشد و بلوغ جنسی زودرس است که پدیده رشدیِ غیرطبیعی و کمیاب به شمار میآید. این پدیده رشدی کمیاب، باز خورد اختلال در کار غدههای کودکی (تیروئید و تیموس) و در پی آن، فعال شدن نابهنگام غدد تناسلی در کودک است که به پیدایش صفات ثانوی بلوغ میانجامد و دلالت بر پیدایش نوجوانی در کودکی دارد.
بلوغ زودرس میتواند با ناهنجاریهایی در رفتار جنسی همراه باشد؛ به ویژه اگر پدر و مادر و مربیان از این امر آگاه نباشند و چنانکه باید از کودک مراقبت نکنند. صورت بلوغ زودرس، واکنشهایی جنسی در کودک رخ میدهد که ممکن است در شخصیت او و روابطش با دیگران اثر سوء بگذارد.
2- عوامل زمینه ساز انحراف جنسی
سه عامل میتواند در پیدایش این آمادگی مؤثر باشد:
الف) ویژگیهای مزاجی و اخلاقی پدر و مادر: ویژگیهای اخلاقی و مزاجی والدین بر رفتار فرزندان اثر میگذارد. اگر والدین، خصوصیات اخلاقی و مزاجی نامناسبی در زمینه جنسی داشته باشند، بر فرزندان آنها اثر میگذارد و در آنها زمینه ناهنجاری در رفتار جنسی بهوجود می آورد. لذا اسلام با ازدواج با افراد بدنام موافق نیست.
ب) شیر: کجرویهای جنسی از راه شیر نیز منتقل میشود. در روایات بر لزوم طهارت زنی که به بچه شیر میدهد تأکید شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای جلوگیری از این کجرویها میفرماید: «فرزندانتان را از شیر بدکاره و روانپریش دور بدارید، زیرا شیر اثر دارد.»(1)
ج) اوضاع و احوال همبستری: حالات همبستری بر شخصیت و رفتار کودک آینده تأثیر میگذارد. آنچه هنگام انعقاد نطفه رخ میدهد، بر شکلگیری ویژگیهای آتی فرزند اثر مینهد. دانش نیز به تأثیر نامطلوب همبستری در حال مستی و حیض بر جنین پیبرده است. توجه به مستحبات و مکروهات، میتواند به شکلگیری رفتار درست جنسی کمک نماید. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در اندرزهایش به علی علیه السلام به پارهای از مستحبات و مکروهات هنگام انعقاد نطفه برای پرهیز از کجرفتاری فرزند، اشاره میکند. از جمله در یکی از اندرزهایش میفرماید: «از سر شهوت به زنی دیگر، با همسرت جفت مشو.»(2) یعنی افکار فرد در زمان آمیزش، میتواند در آینده کودک تأثیر بگذارد.
گفتنی است، عوامل زمینهساز، آدمی را نسبت به عوامل طبیعی حساستر و پذیراتر میکند؛ به گونهای که هر چه آمادگی بیشتر باشد حساسیت و اثرپذیری از محیط بیشتر خواهد بود. البته، اگر محیط خانوادگی و محیط اجتماعی سالم و پاک باشد، ممکن است این آمادگی از حالات کمون بیرون نیاید و تعدیل شود؛ اما اگر در محیط، محرکهای گوناگون جنسی وجود داشته باشد، فعلیت یافتن آنها به ناهنجاریهای رفتار جنسی در فرد میانجامد.
3- عوامل محیطی تربیتی
عوامل انحرافات جنسی متعدد و متنوع است و نمیتوان آنها را در یک یا دو عامل خلاصه کرد. بر این اساس است که در بیشتر پژوهشهای روانشناختی و جامعه شناختی، محیط فاسد و روشهای غلط تربیتی را عامل مشترک انحراف جنسی دانستهاند؛ چرا که محیط فاسد و تربیت ناصحیح، در واقع دربردارنده شماری دیگر از عوامل دخیل در انحراف جنسی هستند که روی هم رفته، فضای مناسبی برای فعلیت یافتن انحرافات جنسی در افراد فراهم میکنند. برخی از این عوامل عبارتند از:

1- تربیت جنسی نادرست
بیشتر پژوهندگان مسایل انسانی معتقدند روشهای نادرست تربیتی عامل اصلی نابهنجاری رفتاری در همه زمینههاست. بنابراین روشهای نادرست تربیت و پرورش اجتماعی، به پیدایش ویژگیهای نامناسب شخصیتی در انسان میانجامد و زمینهساز رفتارهای نابهنجار در افراد میشود.
محیط اجتماعی در شکلگیری رفتار جنسی نابهنجار در کودکان و نوجوانان از خانواده بهعنوان نخستین نهاد اجتماعی آغاز میشود و نهادهای اجتماعی آن را تقویت میکند. بزرگترین خطای تربیت جنسی، پوشیده نگهداشتن مسایل جنسی لازم التعلیم از کودکان هفت تا چهارده ساله است. این در حالی است که نظام تربیتی اسلام بسیار پیش از غرب، به تربیت جنسی کودک ممیز اهتمام ورزیده است تا او بتواند با تحولات ناشی از رشد در مراحل آینده درست روبهرو شود.
2- اتاق و بستر مشترک
رختخواب مشترک یا دست کم اتاق مشترک برای خوابیدن دختران و پسران و یا پدر و مادر و فرزندان، پدیده ایست که بیشتر در خانوادههای فقیر وجود دارد و باعث میشود فرزندان با رفتار جنسی پدر و مادر آشنا شوند و گاه میان خواهر و برادر و از سر تقلید از پدر و مادر، بیآنکه لذتی درمیان باشد، گونههایی از معاشرت جنسی سر زند که بسیار خطر آفرین است.
3- تقلید رفتار جنسی کودک ممیّز
در روایات از همبستری در محلی که کودک در آن باشد، منع شده است.
4- کودک و پرسشهای جنسی
آیا اگر کودکی از چگونگی زادهشدن و یا سؤالاتی از این قبیل خود پرسید، درست است که با پرخاش یا بیاعتنایی روبهرو شود؟ اسلام هرگز این گونه پرسش و پاسخها را ناپسند ندانسته است. اگر در این زمینه، به پرسش کودکان پاسخ ندهیم، کودک پاسخ پرسشهای خود را از روشهایی بهدست میآورد که حاصلش ممکن است پیامدهای خوبی نداشته باشد.
5- برهنگی زن
این امر در خانه و بیرون از آن، پیامدهای ناگواری دارد. در خانه نیز باید احتیاط کرد و حضور کودکان را فراموش نکرد و آنها را چون عروسک بیادراک و بیاحساس نپنداشت؛ زیرا این مسئله میتواند بر رفتار آنها تأثیر سوء بگذارد.
6- بوسیدن لبهای کودک
در پارهای از خانوادهها، گاه برای بیان دوستی و ابراز محبت، لبهای دختر و پسر ممیز خود را میبوسند. چنین رفتاری ممکن است موجب برانگیختگی جنسی شود و باید از آن اجتناب کرد.
7- استفاده از وسایل ارتباط جمعی
کوتاهی خانواده در نظارت بر استفاده کودک از وسایل ارتباط جمعی و تبلیغات، به ویژه تلویزیون، میتواند رفتار جنسی کودکان را تحت تأثیر قرار دهد.
8- دوستان ناباب
نوجوان به لحاظ ناآزمودگی، ممکن است در انتخاب دوست خوب دچار مشکل شود. دوست ناشایست، میتواند شخصیت او را به انحراف کشانده و با گفتهها و کردارهای جنسی خود وی را از راه راست به بیراهه بکشاند.
9- تنگدستی و کوچکی خانه
پارهای از خانوادهها با فقر دست به گریبانند و گاه این مسئله بر رفتار جنسی آنها تأثیر سوء بهجا میگذارد. اگرچه تنگدستی لازمه ناآگاهی از قواعد تربیت جنسی درست نیست، اما فقر، خواهناخواه بر نوع تربیت و بهویژه تربیت جنسی اثر میگذارد. یک اطاق برای خواب همه اعضای خانواده، ناتوانی در خرید کتاب مناسب، استفاده از تلویزیون همسایه و… مسایل و مشکلاتی از جمله در زمینه جنسی بهوجود میآورد.
10- تأثیر آب و هوا بر بلوغ زودرس
دلایلی در دست است که ثابت میکند نوع آب و هوا در رشد رفتار جنسی دخیل است. مثلاً برخی از پزشکان معتقدند، سرما و گرمای محیطی در عادت ماهانه زنان تأثیر دارد و آن را نامنظم میکند. دختران در مناطق گرم زودتر از مناطق سرد به بلوغ جنسی و عادت ماهانه میرسند. چنان که پسران نیز در مناطق گرم زودتر از مناطق سرد بالغ میشوند. پدر و مادر باید به این امر توجه داشته باشند و از تأثیر محیط طبیعی بر بلوغ فرزند خود غافل نمانند و بلوغ زودرس فرزندان در مناطق گرمسیر را در نظر بگیرند و پیشبینیهای تربیتی لازم را برای هدایت رفتار جنسی آنها مبذول دارند و در آموزش هنجارهای شرعی دوران بلوغ به فرزندان کوتاهی نکنند.
پاره ای از مسایل جنسی از نگاه اسلامی و غیراسلامی
متخصصان امور جنسی در غرب، پس از تلاشهای بسیار تازه، به حقایقی دست یافتهاند که قرنها پیش، اسلام به آنها پرداخته است. البته برخی از دیدگاههای اسلامی با نگرش غربیان درباره مسایل جنسی، سازگاری ندارد؛ اما رویهمرفته، برخی دیدگاههای مشترک بین اسلام و غرب در زمینه مسایل و رفتار جنسی وجود دارد که از جمله میتوان به امور زیر اشاره کرد:
اهمیت آموزش جنسی به کودک
اسلام و دانشمندان معاصر در لزوم آموزش جنسی به کودکان در پیش از بلوغ همداستانند و پذیرفتهاند این آگاهیها باید از مرحله دوم کودکی آغاز شود تا کودک پیش از بلوغ، برای مواجهه با تحولات جسمی و روحی ناشی از بلوغ آمادگی پیدا کند.
نظام تربیتی اسلام بر پدر و مادر فرض میداند که هنجارهای شرعی را به کودک ممیز و در آستانه بلوغ بیاموزند. دانشمندان غربی هم به آموزشهایی در زمینه امور جنسی تأکید دارند. اما هدف، موضوع، روش و مواد آموزشی، تابع فرهنگ و باورها و ارزشهای آنهاست. هدف از آموزش در اسلام، تعالی اخلاق، جلب رضایت خداوند و حمایت از کودک در برابر مشکلات جنسی است.
کودکی، دوران غیرفعال بودن غریزه جنسی
پژوهندگان امور جنسی، درباره فعال یا غیرفعال بودن غریزه جنسی در کودکی همنوا نیستند. «فروید» معتقد است کودک احساس جنسی دارد، اما گروهی دیگر معتقدند، ساختار دستگاه تناسلی انسان چنان است که در حالت طبیعی، پیش از بلوغ و در دوران کودکی هیچ احساس جنسی ندارد.
از نگاه اسلام، کودک در دوره کودکی اول، زندگی و رفتار جنسی ندارد؛ ولی برای تربیت جنسی کودک در این مرحله نیز، قواعد و هنجارهایی وضع کرده است. دستورهای شرع در این مرحله به دلایل زیر است:
1 دستورهای اسلام در این زمینه، برای موارد غیرطبیعی و استثنایی بلوغ، یعنی بلوغ زودرس است.
2 این دستورها مسبوق به روحیه تقلید در کودک است، زیرا تقلید ممکن است کودک را به تجربه جنسی کودکانه گرفتار کند.
3 دستورهای شرع در این باره، والدین را مکلف میکند، مراقب باشند که کودک به رفتار جنسی تقلیدی روی نیاورد؛ زیرا که این عمل، عفت و طهارت او را در بلوغ به خطر میافکند.
4 نظام تربیت جنسی در اسلام، وجود فعالیت و رفتار جنسی در کودکیِ دوم را امری احتمالی و از موارد استثنایی میداند؛ بنابراین بهترین روش را در اختیار مربی مینهد تا کودک را از زیانهای انحراف در رفتار جنسی احتمالی باز دارد.
5 تربیت جنسی در اسلام، بالغان را از رفتارهایی که موجب بلوغ زودرس و انحراف در کودکان میشود، باز میدارد.
6 گفتگو درباره مسایل جنسی، برخی از روانشناسان معتقدند، باید با کودک درباره مسایل جنسی، بیپرده سخن گفت و واقعیات را بیان کرد. حتی بعضی پیشنهاد میکنند پدر و مادر گاه در برابر کودک، برهنه شوند تا کودک واقعیت پیکر آدمی را شناسا شود، گر چه برخی دیگر با آن مخالفند.
اسلام میخواهد کودک ممیز با حقایق وجودی پیکر خویش آشنا شود؛ اما این کار آداب و اخلاقی دارد که باید پاس داشته شود. در نظام تربیت جنسی در اسلام، باید پرسشهای جنسی کودک را پاسخ درست و منطقی داد و از کنایه و مجاز هم در پاسخ کمک گرفت. چنان که در قرآن و احادیث، با واژگان بسیاری که مفهوم جنسی دارند، روبهرو میشویم که کودکان از خواندن آنها منع نشدهاند.
احساس شرم و برهنگی
برخی از دانشمندان، بر پرورش حیا و عفت در کودکان تأکید میکنند، در حالی که برخی دیگر مثل «راسل» میگویند: لازم است کودک، پدر و مادر و خواهر و برادر خویش را برهنه ببیند.
این موضع تند و افراطی با دیدگاه کسانی که حیا و عفت را نشانه رشد یافتگی میدانند، سازگار نیست. بر اساس این دیدگاه، پدر و مادر حق ندارند در برابر کودک خود برهنه شوند.
نظام تربیتی اسلام، تأکید دارد که کودک از آغاز بر اساس حیا و عفت پرورش یابد و حتی نسبت به نگاه به کودک ممیز و نگاه کودک ممیز به دیگران، محدودیتهایی در نظر گرفته است.
جدا کردن رختخواب فرزندان
دیدگاه شماری از روانشناسان مبنیبر جدا بودن اتاق خواب و بستر خواب فرزندان دختر از پسر و جدایی بستر خواب فرزندان همجنس از یکدیگر، با نگرش اسلام در این زمینه هماهنگی دارد.
کودکانی که بستر خواب مشترک دارند، در معرض تماسهای جسمی قرار دارند و این امر آنها را به شوخیهای جنسی وا میدارد. بهتر است اتاق خواب دختران و پسران، بعد از پنج سالگی از هم جدا باشد. این اقدام، رفتاری پیشگیرانه از پیدایش انحراف جنسی در کودکان است و در نظام تربیتی اسلام دستورالعملهای فراوانی دراین باره یافت میشود.
اجازه گرفتن
اسلام قرنها پیش تأکید کرده است که باید به کودک آموزش داد پیش از وارد شدن به استراحتگاه والدین اجازه بگیرد. هدف از این دستور، پیشگیری از رو به رو شدن کودک با صحنههای جنسی پدر و مادر و پیامدهای آن است.
نتیجهگیری
دیدگاه گروهی از پژوهشگران که میگویند چون کودک به پایان دوران کودکی نزدیک شود، باید او را برای روبهرو شدن با دگرگونیهای مهمی که در دوران بلوغ در او رخ خواهد داد آماده کرد، با نگرش اسلام درباره لزوم عنایت به تربیت جنسی کودک و آماده کردن او برای رویارویی با تحولات روحی و جسمی دوران بلوغ مشابه است. اسلام به خطرهای کوتاهی در آگاهکردن کودک از تحولات دوران بلوغ هشدار میدهد و از والدین میخواهد پیش از بلوغ و در اواخر کودکی دوم، هنجارهای شرعی مانند: احتلام و نگاه به نامحرم و عادت ماهانه و طهارت و نماز و لمس قرآن کریم و… را به کودک ممیز آموزش دهند و پرسشهای جنسی او را بیپاسخ نگذارند. در این کار، پدر باید به آموزش فرزند پسر و مادر به آموزش فرزند دختر بپردازد.
تربیت جنسی کودک مسلمان
تربیت جنسی در اسلام، جزوی از تربیت عمومی کودک است. اسلام به همه زمینههای رشد شخصی و شخصیتی کودک عنایت دارد. اسلام به پرورش و رشد همه زمینههای عقلی، روحی، عاطفی، اجتماعی و جنسی کودک، و هر آنچه که به پرورش انسانی صالح می انجامد، توجه دارد.
گروه علمی فکر بنیان
[kkstarratings]