درمان مشکلات جنسی وقتی به بهترین نحو انجام می‌شود که همسران برای هم جذاب باشند، از یکدیگر خشمگین نباشند، هم دیگر را به خوبی درک کنند همچنین مشکلات جنسی وقتی به بهترین نحو درمان می‌شوند که همسران نه مبتلا به اختلالات محور I یا محور II و نه مبتلا به بیماری‌هایی باشند که نیازمند مراقبت فوری است.
با این حال در بیشتر بیماران به دلیل وجود مشکل بسیار اورژانس و یا به خاطر وجود عواملی که با درمان مشکلات جنسی تداخل دارند، شرایط برای درمان مشکلات جنسی مهیا نیست.
هنگامی که چنین متغیرهای مداخله‌گر برای درمانگر ایجاد می‌شوند، تصمیمی که باید گرفته شود این است که کدام مشکل در مرحله‌ی اول، باید مورد درمان قرار گیرد. در برخی بیماران هر دو مشکل به طور هم‌زمان می‌تواند مورد درمان قرار گیرد.
نمودار زیر هفت مسیر احتمالی پس از ارزیابی کامل را نشان می‌دهد.
این طرح فرض را بر این می‌گذارد که درمانگر مصاحبه‌ی ارزیابی کاملی را انجام داده است و درباره‌ی ماهیت مشکل جنسی، کیفیت و ویژگی رابطه‌ی زن و شوهر، نیم‌رخ روانی و سابقه‌ی پزشکی مراجع و همسرش اطلاعات مفصلی را جمع‌آوری کرده است.
این اطلاعات یا ارزیابی اولیه می‌باید تصمیم بالینی وجود مشکل عمده و اینکه آیا پیش‌نیازهای درمانی در مورد درمان جنسی ارائه شده در این راهنما وجود دارد یا نه را مورد تأیید قرار دهد.
این طرح هفت مسیر بالینی را به طور خلاصه آورده است. در این نمودار مسیرهای درمانی برحسب اینکه مشکل جنسی مبنای پزشکی دارد، میزان ناراحتی زن و شوهر، وجود یا عدم وجود سوءمصرف مواد و اینکه زن یا شوهر دارای مشکلات بسیار جدی جنسی و یا روانی است، متفاوت است.
به محض اینکه ارزیابی بالینی انجام شود و نتایج تشخیص به انجام برسد یکی از مسیرهای یادشده آغاز می‌شود.
مسیر ۱: نشانه‌های پزشکی
چنانچه مراجع و همسرش در یک سال گذشته مورد معاینه پزشکی قرار نگرفته باشند، ارزیابی پزشکی ضروری است. مراحل اولیه‌ی بیماری قند نهفته، بیماری‌های قلبی – عروقی و بیماری‌های عصب‌شناختی، همه می‌توانند در مشکلات جنسی تأثیر داشته باشند.
در مورد بیماران مردی که به نظر می‌رسد ناتوانی جنسی یا کاهش میل جنسی در تمام موقعیت‌ها (همچون رابطه‌ی جنسی با همسر، مستر و بیشن، یا نبود نعوظ در زمان خواب) در آن‌ها مشهود است باید سطح هورمون در آن‌ها مورد آزمایش قرار گیرد.
با این حال چنانچه میل شدید و نعوظ کامل حداقل در یکی از شرایط فوق وجود دارد، احتمال اینکه مشکل جنسی به علت عوامل پزشکی باشد کم است.
چنانچه این احتمال قوی وجود دارد که عوامل پزشکی علت مشکلات جنسی مراجع است، می‌باید راه‌حل پزشکی برای مشکل جنسی به مراجع توضیح داده شود.
گفتن این موضوع به مراجع که وجود عامل پزشکی که می‌تواند علت اختلال جنسی باشد و تنها توجیهی که علت ابتلای مراجع به مشکل جنسی است، از اهمیت به سزایی برخوردار است.
توضیح علت مشکلات جنسی مستلزم اقدامی از سوی مراجع یا درمانگر نیست، بلکه صرفاً نقطه شروعی است برای بحث درباره‌ی اقدامات درمانی مناسب، هنگامی که مراجع از علت اصلی مطلع شده، ممکن است به طور قانونی هیچ اقدامی برای مشکل جنسی‌اش برنگزیند. با این حال باید اقدامات مناسبی تنها در مورد مشکل پزشکی به عمل آورد.
به عنوان مثال، باید بیماری قند یا قلبی – عروقی توسط دارو یا رژیم غذایی به شایسته‌ترین نحو کنترل شوند. از آنجا که چنین بیماری‌هایی مزمن هستند مراجع باید برای سازگاری با بیماری‌اش کمک شود.
برخی مردان که مبتلا به چنین بیماری‌های مزمنی هستند در مورد یافتن راه‌حل‌هایی همچون عمل پیوند یا باز کردن رگ‌های خود را تحت‌فشار احساس می‌کنند.
برخی ممکن است هرگز دست به اقدامی نزنند. وظیفه درمانگر عبارت است از حمایت، بحث درباره‌ی تمام گزینه‌های پیش روی مراجع و نشان دادن تمام نقاط قوت و ضعف هر گزینه‌ای که برای او مؤثر است.
ضروری است به هر مراجع خاطرنشان کرده و تفهیم نماییم که شرایط مطلوب در رابطه‌ی جنسی و ارتباط مطلوب با همسرش وقتی راه‌حل‌های پزشکی برای درمان مشکلات جنسی در حال اجرا است، از اهمیت به سزایی برخوردارند.
برخی مردان پس از جراحی پیوندی یا در هنگام استفاده از روش باز کردن رگ‌ها ناامید بوده‌اند، زیرا دریافته‌اند که هنوز روابط ناخوشایند همسرش باقی است.
درمانگران بدون توجه به اینکه راه‌حل‌های پزشکی در مورد مشکلات جنسی در جریان است یا خیر، می‌توانند با کمک به مراجعان در بهبود شرایطی که در آن رابطه‌ی جنسی اتفاق می‌افتد، نقش مهمی در کمک به مراجع برای بهبود رضایت کلی در رابطه‌ی جنسی بازی کنند.
هنگامی که گزینه‌های پزشکی مراجع، مورد بررسی قرار می‌گیرند، مناسب‌ترین مسیر درمان در موقعیت او باید دنبال شود. چنانچه هیچ مشکل دیگری وجود نداشت، می‌توان درمان مشکلات جنسی را شروع کرد.
با این حال چنانچه مشکلات سوءمصرف مواد و اختلافات شدید زناشویی وجود داشته باشد، پیش از شروع درمان اختلال جنسی، این مسائل باید مورد ارزیابی قرار گرفته و مناسب‌ترین گزینه‌های درمانی مورد شناسایی قرار گیرند.
مسیر ۲: کمترین مشکلات زناشویی
هرچند برخی زن و شوهرها مشکلاتی در کنار آمدن با هم دارند، احساس مطلوبی نسبت به هم دارند و از نظر ظاهری برای یکدیگر جذاب هستند. آن‌ها ممکن است فاقد مهارت‌های حل مسئله کارآمد بوده و مهارت‌های ارتباطی ضعیف داشته باشند.
چنانچه زن و شوهر تمایل داشته باشند در زمینه‌ی اینکه با هم بمانند و روابطشان را مستحکم نمایند، کار کنند، این امکان وجود دارد که مسائل خفیف ارتباطی در حالی که به طور هم‌زمان بر روی مشکلات جنسی کار می‌شود، مورد بررسی قرار گیرند.
این کار را با زن و شوهر با دنبال کردن دستورالعمل زیر شروع کنید:
- به وقتی که برای یکدیگر می‌گذارید، اولویت قائل شوید.
- توجه خود را به رهنمودهای ارتباطی متمرکز نمایید.
در حالی که زن و شوهرها دیگر جنبه‌های ارتباطی خود را بهبود می‌بخشند، می‌توان به مسائل رابطه‌ی جنسی پرداخت و بر روی آن‌ها کار کرد.
تنها در بیمارانی که خشم و ناامیدی در سر راه بهبود مانع ایجاد می‌کنند، باید درمان مشکلات جنسی تعویق افتاده و به این مسائل پرداخته شود.
مسیر ۳: مشکلات روان‌شناختی فردی
در برخی بیماران ممکن است فردی دارای چنان مشکلات روان‌شناختی غیرجنسی شدیدی باشد که پرداختن به مشکلات جنسی او فوق‌العاده دشوار باشد.
افسردگی شدید، اختلال فشار روانی پس ضربه‌ای، واکنش‌های سازگاری حاد و حالت‌های روان‌پریشی نمونه‌هایی از مشکلات روان‌شناختی هستند ک مانع درمان مشکلات جنسی می‌شوند.
تشخیص بالینی خوب و داشتن مهارت‌های بالینی در تعیین وجود اختلال هم‌زمان و در تصمیم برای چگونگی شروع درمان از اهمیت به سزایی برخوردار است.
در برخی بیماران مداخله‌ی دارویی فرد را به‌اندازه‌ی کافی به ثابت می‌رساند تا درمان آغاز شود و در بیماران دیگر باید روان‌درمانی به اجرا درآید تا مشکلات روانی کنترل شوند.
چنانچه مراجعی تأثیر مشکلات غیرجنسی را نادیده بگیرد چندان عجیب نیست. این حقیقت که مشکل غیرجنسی بر مشکل جنسی اولویت دارد بدین معنا نیست که در مشکل جنسی تأثیر ندارد.
به عنوان مثال، ممکن است علائم افسردگی تحت‌الشعاع تازگی یک رابطه‌ی جنسی قرار گرفته باشد و تنها وقتی زن و شوهر در طول زمان بیشتر با هم آشنا شوند، افسردگی شروع به ایجاد مانع در رابطه‌ی جنسی کند.
چنانچه این موضوع موجب سردرگمی در مراجعی شد، برای او توضیح دهید که در حال حاضر چگونه افسردگی مانع رابطه‌ی جنسی می‌شود و چرا مستلزم درمان اختصاصی است.
در بیشتر بیماران هنگامی که مشکلات روان‌شناختی هم‌زمان مورد درمان قرار گرفته و پیشرفت حاصل شده باشد، بدون اینکه مانعی ایجاد شود مشکل جنسی می‌تواند مورد درمان قرار گیرد.
مسیر ۴: مشکلات جنسی فردی
در کل بهتر آن است که در درمان مشکلات جنسی آن را به عنوان مشکل «زن و مرد» (اگر همسری وجود داشته باشد) در نظر بگیریم. پس از ارزیابی در بدو ورود، باید معمولاً زن و شوهر را به خاطر کاهش سرزنش‌ها و تسهیل روابط آن‌ها با هم مورد معاینه قرار داد.
با این حال در برخی موارد، ممکن است فردی چنان مسائل جنسی شدید و منحصربه‌فردی وارد روابط کرده باشد که کار با این مراجع بدون حضور همسرش از اهمیت به سزایی برخوردار باشد.
به عنوان مثال ممکن است یک مراجع مرد دارای ناهنجاری‌های جنسی شدیدی باشد که مانع رابطه‌ی جنسی با همسرش شود.
طبق تعریف DSM – IV – TR نابهنجاری جنسی عبارت است از: خیال‌پردازی‌ها، تمایلات یا رفتارهای شدید و عودکننده در برانگیختگی جنسی که معمولاً موارد زیر را دربرمی‌گیرد:
(۱) اشیاء غیرانسانی، (۲) رنج بردن از یا تحقیر کردن کسی یا شریک جنسی، (۳) کودکان یا افرادی که راضی به رابطه‌ی جنسی نیستند.
این حالت باید در فاصله‌ی زمانی حداقل بیش از شش ماه وجود داشته باشد و آشفتگی و اختلال در عملکردهای اجتماعی، شغلی یا دیگر حوزه‌ی مهم زندگی را دربربگیرد.
ممکن است برای درمانگر کار انفرادی با همسر فرد به منظور شناخت شدت و اهمیت رفتار نابهنجار جنسی از اهمیت به سزایی برخوردار باشد.
هرگاه درمانگر به این موضوع پی برد، باید تصمیمی یا برای کنترل رفتار نابهنجار جنسی یا ادغام آن در روشی از رابطه‌ی جنسی قابل قبول برای زن و شوهر گرفته شود.
مثال دیگری از مشکل جنسی به ویژه مشکل فردی ممکن است زنی باشد که دارای سابقه‌ی آزاردیدگی جنسی در کودکی است.
باید به طور فردی نسبت به ترس یا بی‌زاری او از رابطه‌ی جنسی اقدام کرد تا به مسائل خشم، شرم یا احساس گناه که غالباً در این افراد دیده می‌شود پرداخته شود.
هنگامی که این مسائل به طور رضایت‌بخشی در جای خود قرار گرفت، باید همسرش وارد عمل شده و به او در درک تأثیری که آزاردیدگی جنسی داشته کمک کند.
مسیر ۵: مشکلات زناشویی شدید
غالباً زن و شوهرها با مشکلات ارتباطی شدیدی وارد درمان مشکلات جنسی می‌شوند که قبل از مشکلات جنسی آن‌ها وجود داشته.
در بین زن و شوهرها تمرکز بر روی مشکلات جنسی‌شان شایع است. در حالی که مشکلات ارتباطی در مشکلات جنسی دخیل هستند.
گاهی برای زن و شوهرها آسان‌تر آن است که اختلال جنسی را یک «عیب» یا منشأ «سرزنش» قلمداد کنند، به جای اینکه آن را به عنوان کاستی‌هایی در مسائل پیچیده‌ی ارتباطی با حل مسئله در نظر بگیرند.
هنگامی که خشم حل‌نشده یا دیگر احساس‌های نامطلوب به مدت شش ماه یا بیشتر حضور داشته باشند، باید به این عوامل تأثیرگذار پیش از مسائل جنسی پرداخته شوند.
بیشتر زن و شوهرها به آسانی با راهبرد به تأخیر انداختن رسیدی به مشکلات جنسی و پرداختن به مسائل زناشویی پیش از آن، موافقت می‌کنند حتی هنگامی که زن و شوهرها دلایل این کار را می‌فهمند، هرازگاهی مرور دلایل منطقی و پیشرفت و اهداف به دست آمده از این راهبرد از اهمیت به سزایی برخوردار است.
در آن هنگام که مشکلات ارتباطی زن و شوهرها حل شده‌اند و احساس‌های مطلوب خود را نشان می‌دهند، بلافاصله می‌توان به درمان مشکلات جنسی پرداخت.
از آنجا که بیشتر راهبردهایی که در غلبه بر مشکلات ارتباطی کارگر هستند، در درمان مشکلات جنسی نیز متداول می‌باشند، زن و شوهرها می‌توانند از کتاب راهنما در طی این مرحله از درمان استفاده نمایند.
زن و شوهرها به ویژه باید بخش‌هایی از کتاب راهنما را بخوانند و زمان درخوری را اختصاص داده و به تمرین مهارت‌های ارتباطی بپردازند.
مسیر ۶: سوءمصرف یا وابستگی به مواد
وقتی گمان می‌رود فردی و یا یکی از زن و شوهرها که به دنبال درمان مشکلات جنسی هستند، مبتلا به سوءمصرف یا وابستگی به مواد می‌باشند مشکل مواد باید به دقت مورد ارزیابی قرار گرفته و ابتدا آن درمان شود.
نگارنده هرگز به تعویق انداختن درمان مشکلات مواد یا اقدام در جهت درمان این مشکلات هم‌زمان با درمان مشکلات جنسی را سازنده نیافته است.
به عنوان یک قاعده‌ی کلی این برنامه فرد را ملزم می‌کند حداقل سه ماه قبل از پرداختن به مشکلات جنسی «پاک» باشد. این دوره‌ی سه‌ماهه این امکان را برای فرد فراهم می‌کند که با عدم سوءمصرف مواد انطباق یابد و وقت خود را با فعالیت‌های بسیار سازنده پر کند.
همچنین این دوره، زمانی است که افراد با ایجاد ارتباط و حل مسائل بدون مواد یا الکل، انطباق می‌یابند. این دوره غالباً زمان پراسترسی است و همچنین زمانی است که باید انرژی زیادی صرف پاک ماندن کرد.
به نظر نگارنده دوره سه ماه‌ی پاک ماندن نشان‌دهنده‌ی جدیت و پایداری در تلاش‌های فرد است و فرصتی را به دست می‌دهد تا محیطی ایجاد شود که کار بر روی مشکلات جنسی مناسب باشد.
به هر حال وقتی این امکان وجود نداشت، این برنامه به افراد توصیه می‌کند فعالیت جنسی را در ابتدای دوران سه ماهه پاک بودن به تعویق بیاندازند. در بیشتر مواقع، وقتی فردی مصرف مواد را قطع می‌کند مشکلات جنسی رو به وخامت می‌گذارند.
معمولاً این موضوع به خاطر آگاهی و خودآگاهی درباره‌ی مسائل جنسی است. همچنین ممکن است مسائل خشم هم وجود داشته باشد که باید بدون وقفه روی آن کار شود و ممکن است این خشم اجازه ندهد فرد مقابل احساس صمیمت کند و روابط سردی داشته باشند.
مشکلات حل‌نشده، خشم، افکار رقابت‌جویانه و مسائل ارتباطی برای اولین بار روی می‌نمایانند و رو در روی او می‌ایستند. در این مرحله برخی از درمانگران درخواهند یافت که مشکلات ارتباطی حل‌نشده یا مشکلات روان‌شناختی فردی که خود را در دوره‌ی پرهیز از رابطه‌ی جنسی نشان داده است چنان شدید هستند که تا رسیدگی به این مسائل درمان مشکلات جنسی را به تعویق اندازد.
افراد و زن و شوهرها را باید از احتمال افزایش مشکلات جنسی آگاه نمود و به آن‌ها توصیه کرد در برخورد با روابط جنسی ابتدا توجه خود را به برقراری شرایط سالم برای «صمیمیت» معطوف نمایند.
در ابتدای دوره‌ی پرهیز از رابطه‌ی جنسی تأکید بر کارآمدی را کاهش دهید؛ بنابراین، وقتی مراجعی مبتلا به مشکلات مواد است و طبق توصیه شما به دنبال کمک می‌باشد، او را از مشکلات احتمالی که در دوره‌ی پرهیز از رابطه‌ی جنسی بروز می‌کنند آگاه کنید و او را با راهبردهایی برای پیشگیری از بدتر شدن مشکلات جنسی آماده نمایید.
امکان افزایش مشکلات جنسی در ابتدای دوره‌ی پرهیز جنسی به احتمال زیاد به خاطر افزایش آگاهی و هشیاری زیاد است.
هنگامی که پرهیز از رابطه‌ی جنسی حداقل به مدت سه ماه جا افتاد، آنگاه می‌توان دقیق‌تر به آن پرداخت. هنگامی که درمان مشکلات جنسی در جریان است، باید خاطرنشان نمود که در ابتدای دوره‌ی پرهیز جنسی درگیر کردن ذهن خود با این مشکلات می‌تواند مستقیماً در عملکرد جنسی مانع ایجاد کند.
مسیر ۷: فقدان مشکلات مسئله آفرین – شروع درمان اختلالات جنسی
هنگامی که ارزیابی نشان می‌دهد هیچ مشکل پیچیده‌ی پزشکی، میان‌فردی روان‌شناختی یا مشکلات سوءمصرف مواد وجود ندارد، درمان مشکلات جنسی می‌تواند شروع شود. چنین بیمارانی معمولاً به طور رضایت‌مندی بهبود می‌یابند.
کتاب راهنما رهنمودهای ساختاری را در طی جلسات به مراجع ارائه می‌دهد که می‌توان از آن‌ها برای تسهیل فرآیند درمان استفاده برد.
مراجع می‌تواند به کتاب راهنما مراجعه کرده و فاصله بین جلسات را کاهش دهد به ویژه وقتی بین زمان‌بندی منظم جلسات، تأخیر غیرمنتظره‌ای نباشد و بدین نحو مسیر درمان را ادامه دهد.
منبع
کتاب رویکرد حل مسئله در درمان مشکلات جنسی (Enhancing sexuality a problem-solving approach to treating dysfunction)، نوشته جان وینکس، ترجمه عطااله محمدی، انتشارات ارجمند
