زبان بدن عبارت است از هر حرکتی که با بدنتان انجام می‌دهید تا پیامتان را انتقال دهید، از قبیل حالت‌های چهره، حالت‌های بدن هنگام نشستن و ایستادن و حرکات دست. در شیوه‌ی صحبت کردن قاطعانه، شما از حالات و اشارات متعدد موجود در پیام بهره می‌برید؛ به عبارت دیگر به حرف زدن خود زندگی می‌بخشید.
استفاده از زبان بدن برای انتقال مؤثر پیام
وقتی حرف می‌زنید باید تصمیم بگیرید با چهره و بدنتان چه‌کار کنید: می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید و یا اینکه آن‌ها را بی‌حرکت بگذارید.
در شیوه‌ی صحبت کردن قاطعانه، می‌توانید چهره و بدنتان را به‌گونه‌ای به کار برید که دیگران را به پیام خود جلب کنید و درنتیجه مطمئن، پویا و آرام جلوه کنید.
مطمئن به این معناست که حسی از قطعیت و اطمینان نسبت به آنچه می‌گویید داشته باشید. پویا به این معنی که موقع بیان پیام سرزنده باشید و آرام یعنی هنگام صحبت، نگرانی نداشته و آسوده باشید.
هیچ‌کس مایل نیست به مدت طولانی به سخنان فردی نامطمئن، بی‌روح، عصبی و نگران گوش دهد. در اینجا چگونگی استفاده از زبان بدن ارائه شده است:
- حالت بدن: حالت بدن عبارت است از اینکه چگونه حرکت کرده و در موقعیت‌های گوناگون قرار می‌گیرید. صاف بنشینید و رودرروی شنونده قرار گیرید. این روش، روش مناسبی برای ارائه‌ی پیام به شیوه‌ی قاطعانه است. همچنین گاهی وقت‌ها کمی خم شدن نیز بد نیست.
مهم‌ترین تعاملات شما اغلب در حالی صورت می‌گیرد که نشسته‌اید یا باید نشسته باشید، اما نیستید. به احتمال زیاد الان که این کتاب را می‌خوانید، نشسته‌اید. لطفاً در صندلی‌تان به‌صورت راست بنشینید. چه تفاوتی احساس می‌کنید؟ در این حالت، هشیارترید. کمی به جلو خم شوید تا ببینید چگونه حالت تحکم‌آمیزی پیدا می‌کنید. صاف نشستن همچنین موجب می‌شود صدایتان محکم‌تر شود. رودررویی مستقیم با شنونده نیز موجب می‌شود توجه او را به خود جلب کنید.
- حالت‌های چهره: طبیعتاً هنگامی که صحبت می‌کنید نمی‌توانید چهره خود را ببینید مگر اینکه آینه‌ای در مقابل خود داشته باشید. با این حال می‌توانید حس کنید در چهره‌تان چه می‌گذرد. احتمالاً می‌دانید چه هنگام در حال لبخند زدن هستید، چه هنگام نگاهی حاکی از نگرانی بر چهره دارید و چه هنگام احساسی جدی در مورد موضوعی دارید. چهره‌ی شما این احساسات را به دیگران منتقل می‌کند. هنگامی که قاطعانه پیام خود را ارائه می‌دهید، از طریق حالت‌های چهره‌تان احساسی مثبت انتقال می‌یابد.
احتمالاً اصطلاح «لبخند در صدا» را شنیده‌اید. به این معنا که آدم وقتی لبخند می‌زند، مثبت‌تر و شاداب‌تر به نظر می‌رسد. هنگامی که لبخند می‌زنید، حالت ماهیچه‌های صورتتان تغییر می‌کند و صدایتان بالا می‌رود. کاری که باید انجام دهید این است که حالات چهره‌تان را متناسب با پیامتان تنظیم کنید. با این کار پیامتان با اعتمادبه‌نفس و صداقت همراه می‌شود و درنتیجه مخاطب به سخنانتان علاقه‌مند می‌شود.
حالات چهره‌ی شما تأثیر مهمی در انتقال پیامتان دارد. این را امتحان کنید. از کسی درخواست کنید به پیامتان گوش بدهد و پیام خود را دو بار به او ارائه دهید. پیام کوتاهی در حدود دو سه جمله انتخاب کرده و با این جمله آغاز کنید: «یک نکته‌ی مهم برای من این است که…» بار اول پیام خود را با چهره‌ای حاکی از علاقه بیان کنید و سپس همان پیام را با نگاهی بی‌احساس بیان کنید.
از فرد مقابل بپرسید که در کدام حالت او احساس خوشایندتری در دریافت پیام و ارائه‌ی پاسخ داشت؟ فرد مقابل به کدام شیوه پاسخ مثبت‌تری می‌دهد؟ پیامی که با علاقه ارائه می‌شود، موفق است. نگاه بدون حالت، در تضاد با پیام قرار می‌گیرد. همچنین احتمالاً متوجه می‌شوید که هر بار صدایتان فرق می‌کند و ممکن است شاداب و سرزنده و یا یکنواخت و کسالت‌بار به نظر برسد. هنگامی که با اعتمادبه‌نفس پیام خود را ارائه می‌دهید، نیتتان با پیامتان همسو می‌شود. پس صورت خود را بالا بگیرید تا هنگام بیان پیام، چهره‌تان شاداب و سرزنده باشد.
- حرکات دست: این حرکات عبارت‌اند از حرکاتی که با دستانتان هنگام صحبت کردن انجام می‌دهید. کسانی را می‌شناسم که در کودکی به آن‌ها گفته شده بود همراه با حرکات دست صحبت نکنند. خود من هم در زمان کودکی چنین توصیه‌ای را شنیده بودم و از خودم می‌پرسیدم که آیا در این صورت اتفاق خطرناکی می‌افتد؟ چه اشکالی دارد هنگام صحبت کردن از دست‌هایمان استفاده کنیم؟ هیچ اشکالی ندارد. در حقیقت، وقتی هنگام صحبت کردن از حرکات دست استفاده نمی‌کنید اوضاع خطرناک‌تر می‌شود (چون حوصله‌ی دیگران را سر می‌برید).
می‌توانید برای انتقال پیام و ارتباط به شیوه‌ی قاطعانه و برای کمک به روانی انتقال پیام و نیز تأکید بر نکات اصلی در صحبتتان، از حرکات، دست استفاده کنید. اغلب افراد در مکالمات خودمانی و اجتماعی‌شان از این حرکات استفاده می‌کنند. سعی کنید در ارائه‌ی پیام‌های مهم محل کارتان نیز از این حرکات استفاده کنید. احتمالاً متوجه می‌شوید که حرکات دست شما به حالات چهره‌تان مربوط است و این دو در مجموع موجب می‌شوند پیامتان را به شیوه‌ای پویا منتقل کنید (استخوان دست به استخوان صورت وصل است… همه با هم تکرار کنید).
پرهیز از خطرات زبان بدن
باید سعی کنید حالت بدن، حالات چهره و حرکات دستانتان با اعتمادبه‌نفس، پویایی و آرامش همراه باشد؛ اما برخی رفتارها حاکی از عدم قطعیت هستند و احساساتی را از بی‌علاقگی تا نفرت برمی‌انگیزند.
- خمیده نشستن: بعضی صندلی‌ها در اداره‌ها بسیار راحت است، به‌ویژه صندلی‌های نرم بزرگی که گاهی وقت‌ها در اتاق‌های کنفرانس قرار دارند. در این صندلی‌ها به عقب تکیه دادن و راحت نشستن، بسیار آسان است. متأسفانه، هنگامی که به این حالت می‌نشینید، این‌طور به نظر می‌رسد که بیش از حد راحتید.
درنتیجه انرژی کمتری در صدایتان جریان می‌یابد. همان‌طور که در زمان کودکی آموخته بودید که خمیده نشستن بر سر میز شام، کار درستی نیست، اگر می‌خواهید قاطعانه با دیگران ارتباط برقرار کنید و دیگران شما را جدی بگیرند، این نوع نشستن صحیح نیست.
- بی‌اجازه وارد حریم کسی شدن: این خطر زمانی روی می‌دهد که افراد ایستاده‌اند و سعی دارند گفتگوی پویایی داشته باشند. در اینجا ممکن است شما زیادی به فرد مقابل نزدیک شوید. اگر می‌بینید که طرف، خودش کمی عقب می‌کشد، نشانه‌ی این است که بیش از حد به او نزدیک شده‌اید.
نمی‌شود قانون ثابتی برای فاصله‌ی مناسب میان دو نفر به هنگام مکالمه پیدا کرد؛ اما معمولاً هرچه افراد آشنایی بیشتری با یکدیگر داشته باشند و رابطه‌ی دوستانه‌تری میان آن‌ها وجود داشته باشد، فاصله‌ی آن‌ها هنگام صحبت کمتر خواهد بود بدون اینکه احساس ناراحتی کنند؛ اما مطمئناً هیچ‌کس دوست ندارد فردی خیلی نزدیک به او بایستد.
گاهی وقت‌ها که پیامتان بسیار جدی و همراه با خشونت است، این رفتار را از خود نشان می‌دهید که در این حالت به شیوه‌ی صحبت کردن با خشونت گرفتار آمده‌اید. با نزدیک شدن به افراد و بلندتر صحبت کردن، نمی‌توانید آن‌ها را متقاعد کنید که با شما موافقت کنند.
- بالای سر شنونده ایستادن: در این حالت یا فردی که با او صحبت می‌کنید بسیار از شما کوتاه قدتر است و یا اینکه او نشسته است و شما ایستاده در حال صحبت هستید. همچنین اغلب ممکن است در فاصله‌ی بسیار نزدیکی از یکدیگر قرار داشته باشید.
در صورتی که به مدت طولانی بالای سر شنونده بایستید، احساس ناراحتی می‌کند و اگر در این حالت صدای خود را بالا ببرید، حالتی ترسناک به خود می‌گیرید. هنگامی که با افراد صحبت می‌کنید، سعی کنید در سطحی همسان با آن‌ها قرار بگیرید.
این معمولاً زمانی امکان‌پذیر است که نشسته باشید. البته گاهی وقت‌ها در حالت ایستاده گفتگویی یک یا دودقیقه‌ای با کسی دارید که بحث جداگانه‌ای است؛ اما زمانی که باید در مورد مسائل مهمی بحث کنید، بنشینید و صحبت کنید.
در این حالت، دیگر اهمیتی ندارد که قد هریک از شما چه اندازه است. هنگامی که روی صندلی نشسته‌اید، از نظر جسمی برابرید و می‌توانید با آرامش گفتگو کنید.
- نگاه بی‌حالت: در این حالت هیچ احساسی در چهره وجود ندارد. ممکن است این حالت هنگام بازی پوکر مفید باشد، اما اگر قصد دارید پیامی را به فردی انتقال دهید، حالت مؤثری نیست. این حالت، فقدان احساس را منتقل می‌کند. اگر خود شما به پیامتان علاقه‌ای نداشته باشید، دیگران به‌سرعت به این قضیه پی می‌برند.
- چهره‌ی عبوس: ابروهای درهم‌رفته، اخم و ترشرویی. این حالت، حسی غیردوستانه القا می‌کند و موجب بی‌علاقگی شنونده به پیام می‌شود. همچنین در این حالت معمولاً لحن صدایتان تیزتر می‌شود – این رفتار به شیوه‌ی صحبت کردن خشونت‌آمیز شبیه است.
- حرکات تهدیدآمیز دست: رایج‌ترین مثال‌های این حالت عبارت‌اند از با انگشت به مخاطب اشاره کردن و با مشت روی میز کوبیدن. این حرکات معمولاً بخشی از پیام‌های جدی و مهم هستند و موجب می‌شوند شما بیشتر از آنکه قاطع جلوه کنید، خشن به نظر برسید. این حرکات موجب ارعاب و حتی ایجاد نفرت در شنونده می‌شوند که قطعاً انگیزه‌های مثبتی برای شنیدن پیام نیستند.
- صحبت کردن بدون حرکات دست: گاهی وقت‌ها افراد به هنگام سخن گفتن دستانشان را در جیب‌ها فرومی‌برند. برخی دست‌ها را زیر میز قرار می‌دهند. بعضی افراد نیز دست‌به‌سینه نشسته و یا دستانشان را محکم روی پاهایشان می‌فشارند.
اگر هنگام انتقال پیام، دست‌هایتان دیده نشوند، انگار که قطع شده باشند، شما یکی از مؤثرترین ابزارهای کمک به انتقال پیام و جلب‌توجه افراد را کنار گذاشته‌اید. بدون استفاده از حرکات دست، شما آدمی خشک و یا بزدل به نظر می‌رسید که در این صورت به شیوه‌ی صحبت کردن غیرقاطعانه نزدیک می‌شوید.
- حالت دست‌به‌سینه: دست‌به‌سینه صحبت کردن با دست‌به‌سینه گوش دادن فرق می‌کند. به هنگام گوش دادن، اگر دست‌به‌سینه باشید، پذیرا و آرام به نظر می‌رسید؛ اما اگر دست‌به‌سینه صحبت کنید، سرد و بی‌علاقه به پیام خود جلوه می‌کنید – نشانه‌هایی که عکس جهت مطلوب شما عمل می‌کنند.
- عادت‌هایی که موجب انحراف توجه می‌شوند: خاراندن خود، حلقه کردن مو و بازی با انگشتر از رفتارهایی است که افراد هنگام گفتگو انجام می‌دهند. این عادات موجب می‌شوند فرد شنونده به جای توجه به پیام شما، به خود شما توجه کند. نتیجه: یا دلسرد می‌شود یا خنده‌اش می‌گیرد؟
منبع
کتاب ارتباط موثر به زبان آدمیزاد؛ نوشته مارتی برونستاین؛ ترجمه نرگس یزدی