یکی از مشکلات همیشگی بین والدین و کودکان، مسئولیت‌پذیری کودک در خانه است. به این منظور که از نظر والدین، کودک باید خود را موظف کند بعضی کارهای کوچک و هر چند تکراری را در خانه انجام دهد؛ درصورتی‌که از نظر کودکان این کارها بسیار مشکل و یا ناخوشایند هستند؛ زیرا هر وقت دوست دارند کار دیگری انجام دهند به آن‌ها واگذار می‌شود.این تفاوت عقیده بین کودک و والد باعث می‌شود صرف‌نظر از اهمیت موضوع، آرامش منزل بر هم ریزد. بخصوص وقتی که والدین مجبور می‌شوند مدام به کودک خود یادآوری و تأکید کنند که آن کار را انجام دهند.همه ی ما بر این باوریم که هر کس در خانواده برای همیشگی بودن یک زندگی ایدآل و شایسته باید مسئولیت کارهایی را بر عهده بگیرد؛ اما اگر این امور از ابتدا به صورت یک قانون نانوشته ولی لازم‌الاجرا درآید، کودکان نیز می‌آموزند که کمک در خانه جزئی از کارهای روزمره آن‌ها است.
سؤال اکثر والدین این است که چطور می‌توانند احساس مسئولیت را در کودکان خود برانگیزند؟
باید بدانیم مهم‌ترین چیز برای مسئولیت پذیرفتن، توانایی انجام کار است. به این منظور که تنها زمانی عادلانه است کاری را از کودک بخواهیم که او قادر به انجام آن باشد. علاوه بر این، نحوی برخورد با کودک هنگامی که از او انتظار انجام کاری را داریم نیز مهم و مؤثر است.
پیشنهادهای ما برای مسئولیت‌پذیری کودک در این زمینه از این قرارند:
-
زود شروع کنید:
حتی کودکان خردسال نیز می‌توانند مسئولیت‌پذیر باشند؛ اما در مورد اینکه آن‌ها قادر به انجام چه کارهایی هستند باید مرحله ی رشدی آن‌ها در نظر بگیریم. به‌عنوان‌مثال، کودکان نوپا دوست دارند چیزها را از روی زمین بردارند؛ شما می‌توانید از این علاقه کودک خود استفاده کنید و او را تشویق کنید تا لباس‌های کثیف خود را در سبد لباس‌های کثیف بریزد، یا اسباب‌بازی‌های خود را در سبد اسباب‌بازی بریزد یا حتی لباس‌های تمیز را در کشو بریزد.
یا اینکه کودکان خردسال دوست دارند همیشه به والدین خود کمک کنند؛ اگر والدین این علاقه کودک را نادیده نگیرند و به کودک خود فرصت دهند که در انجام کارها کمک کند، در واقع به کودک خود مسئولیت‌پذیری را یاد داده‌اند.
-
با بزرگ‌تر شدن کودک، وظایف او را تغییر دهید
همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردیم، کارها باید متناسب با سن و توانایی کودک باشد؛ پس لازم است همراه با رشد او، وظایف او را نیز تغییر دهید. به طور مثال اگر به‌اندازه ی کافی بزرگ شده است و می‌تواند به تنهایی به کوچه برود و خریدی انجام دهد باید فرصت انجام این کار را به او بدهید یا اگر کلاس آموزشی نزدیک به منزل می‌رود، باید به او این اجازه را داد تا تنهایی به کلاس برود.
نکته: اگر بیشتر از یک کودک در منزل دارید که با هم تفاوت سنی دارند، هنگام واگذار کردن کار به یکی از آن‌ها ممکن است از شما بپرسند چرا برادر یا خواهر بزرگ‌تر/کوچک‌تر من این کار را انجام ندهد؟ در پاسخ باید به آن‌ها توضیح داد که خواهر یا برادر تو یا قبلاً این کارها را انجام داده یا هنوز به اندازه کافی بزرگ نشده و توانایی انجام آن را ندارد.
-
به کودک یاد دهید که چطور کارها را انجام دهد
فرض نکنید که یک کودک، می‌داند که شیوه درست انجام کاری که به او واگذار کردید چیست و همیشه آن چیزی که دقیقاً از او انتظار دارید را برایش توضیح دهید؛ دقیقاً به او بگویید چه زمانی باید یک کار بخصوص آغاز شود و چه زمانی باید به پایان برسد. همچنین پیشرفت او را در انجام کار در نظر بگیرید و او را تشویق کنید.
-
از کودک انتظار بیش‌ازحد نداشته باشید و در حین حال، کار کم را نپذیرید
کودکی را در نظر بگیرید که وظیفه ی چیدن میز را بر عهده دارد؛ ممکن است از ابتدا اشکالاتی در چیدمان او باشد. مثلاً همه ی قاشق‌ها یا همه ی چنگال‌ها را برای یک نفر بگذارد. والدین باید به این کودک یاد بدهند که شیوه ی صحیح چیدن میز چیست و کودک با تقلید از والدین از این پس می‌تواند مسئولیت چیدن میز را برای هر نوبت غذا خوردن بر عهده بگیرد.
یا اگر کودک سه‌ساله شما توانایی جمع کردن زباله‌های اتاق خویش را دارد نباید از او انتظار داشت این زباله‌ها را جمع کند و از پله‌ها پایین ببرد یا به سطل زباله بیرون از خانه منتقل کند. این شما هستید که توانایی کودک خود را بهتر از هر کس می‌دانید؛ اگر متناسب با سنشان، از آن‌هاکمک نخواهید، توانایی آن‌ها را نادیده گرفتید
-
کارها را زیر نظر بگیرید
هنگامی که کودک در حال یادگیری کار جدید است، وظیفه والدین تنها این نیست که به او یاد بدهند چطور آن را انجام دهد، بلکه باید تا هنگامی که کار را تمام نکرده است او را زیر نظر بگیرند. این اشتباه است که والدین از همان ابتدا انتظار دارند کودک بدون نظارت یا کمک، کار را به درستی انجام دهد. این نظارت تا زمانی که یک کار برای کودک به عادت تبدیل شود باید وجود داشته باشد.
هنگامی که کودکان در حال انجام کاری هستند، حضور داشته باشید. آن‌ها نیاز به کمک، تحسین و یادآوری دارند. چه هنگامی که اسباب‌بازی‌ها را جمع می‌کنند، چه هنگامی که لباس‌ها را جمع می‌کنند و چه هنگامی که میز را برای صرف غذا می‌چینند. حتی یک کودک دوازده‌ساله هم هرازگاهی نیاز به یادآوری دارد.
-
با بزرگ‌تر شدن کودک، شیوهی واگذاری کارها را برای او تغییر دهید
هر چه کودک شما بزرگ‌تر و تواناتر شد، به تدریج مسئولیت انجام کارها را فقط بر عهده خودش بگذارید. برای این کار می‌توانید از جدول وظایف کمک بگیرید. جدولی درست کنید که به کودک بگوید کدام وظایف را باید انجام دهد و چه زمانی باید انجام دهد و دیگر به او یادآوری نکنید. زمانی را برای بازرسی کاری که بر عهده‌اش گذاشتید تعیین کنید و به او بگویید تا پایان آن زمان در مورد آن چیزی نخواهید گفت.
بعضی از کودکان ترجیح می‌دهند در مورد انجام کارها به آن‌ها یادآوری شود نه اینکه وظایفشان بازرسی شود؛ توصیه ی ما به والدین چنین کودکانی این است که با یادآوری در زمان‌های مشخص و محدود با کودک خود توافق کنند و راه‌حل بهتر این است که از کودک سؤال کنند چه طرز یادآوری بیشتر به او کمک می‌کند. در واقع با این کار نیز نوعی مشارکت و همکاری در کودک به وجود می‌آید.
-
کار کودک را به کمک واکنشی، پیگیری کنید
هر بار که کودک توانست به خوبی کاری که به او واگذار شده بود را انجام دهد و به پایان برساند، می‌توانید با رفتاری مثبت او را تقویت کنید. کاری را که خوب انجام داده است تحسین کنید. به یاد داشته باشید اگر نتیجه کار از دید والدین طبیعی باشد، اما نشان‌دهنده تلاش و پیشرفت کودک است. بگذارید کودک بداند شما از نتیجه کار خوشحال و راضی هستید.
کمی تفریح و سرگرمی یا در نظر گرفتن جایزه، می‌تواند واکنش مثبتی باشد در مقابل کاری که به درستی انجام شده. پیشنهاد بهتر این است که از جدول جوایز کمک بگیرید. می‌توانید جدولی درست کنید و به ازای هر مسئولیت انجام شده یک امتیاز به کودک خود بدهید؛ و به او اعلام کنید اگر امتیازهای او (به طور مثال) به عدد بیست برسد، برای او وسیله ی موردعلاقه‌اش را می‌خرید.
-
چنانچه کودک در انجام وظایفش کوتاهی می‌کند، تدابیر منفی اتخاذ کنید
در این‌جور مواقع معمولاً والدین کودک خود را با محروم کردن از موقعیت یا وسیله‌ای تنبیه می‌کنند؛ اما راهکارهای بهتری را پیشنهاد می‌کنیم؛
- از روش تصحیح استفاده کنید. این روش بخصوص زمانی مفید است که کودک در به یادآوردن وظایف مشکل دارد. مثلاً کودکی معمولاً فراموش می‌کند رختخواب خود را جمع کند. به او بگویید اگر دوباره فراموش کند، باید در آخر هفته تمام رختخواب‌های خانه را مرتب کند و سپس مطمئن شوید این کار را انجام می‌دهد، حتی اگر در ابتدا شروع به بداخلاقی کرد.
- از پول‌توجیبی کودک کم کنید؛ ما معتقدیم کودکان در سنین مدرسه باید پول‌توجیبی داشته باشند که یا آن را پس‌انداز کنند یا در مواقعی مثل خرید هدیه یا خوراکی از آن استفاده کنند. این کار باعث می‌شود تا کودک احترام و درک سالمی نسبت به پول پیدا کند. با این حساب به ازای هر روزی که کودک وظایف را به درستی انجام نداد، میزان مشخصی از پول‌توجیبی او کم کنید.
- پای‌بند باشید؛ هنگامی که کودک وظایفش را فراموش می‌کند، آن را به جای او انجام ندهید. در عوض با رفتاری به او بگویید که خودش مسئول وظایف است. به طور مثال اگر کودک لباس‌های کثیفش را در سبد لباس‌ها جمع نکند، خودش باید لباس‌هایش را بشوید چون مادر فقط لباس‌های داخل سبد را می‌شوید.
