در ابتدا بهتر است تعریفی از پاداش برای رفتار داشته باشیم. پاداش برای رفتارِ مطلوب، یک تقویتکننده محسوب میشود و باعث میشود کودک نسبت به کاری که انجام داده احساس خوبی پیدا کند و میل به تکرار آن کار در او به وجود میآید. در واقع، پاداش یک تحریککننده است؛ اما انتخاب یک پاداش مناسب برای رفتار شایسته کودک همیشه آسان نیست.
برای کمک کردن به تصمیمگیریتان در مورد پاداش، پیشنهاد ما این است که خواستههای کودکتان را بررسی کنید و از آنجاییکه تمایلات کودکان تغییر میکند، این بررسی را هر چند وقت یکبار تکرار کنید؛ از فرزندان خود بپرسید:
- اگر بخواهید سه آرزو کنید، آنها چه هستند؟
۱-
۲-
۳-
- اگر بهاندازه مقادیر زیر پول داشته باشید، با آنها چهکار میکنید؟
|
۵۰۰ تومان |
۱۰۰۰ تومان | ۲۵۰۰ تومان |
| ۵۰۰۰ تومان | ۱۰۰۰۰ تومان |
۲۰۰۰۰ تومان |
یا بیشتر
- اگر قرار باشد فقط یک چیز از بابا بخواهید، آن چیست؟
- اگر قرار باشد چیز خاصی را از مامان بخواهید، آن چیست؟
- چه حق تازهای را میخواهید به دست بیاورید؟ (بیشتر تلویزیون تماشا کردن، دیرتر به خواب رفتن و …)
- چه برنامهای را میخواهید با دوستان خود انجام دهید؟
این بررسی یک فهرست کلی از پاداشهای ممکن را در اختیار شما قرار میدهد. این پاداشها را دستهبندی کنید. در یک دسته پاداشهایی که میتوانید هر روز به فرزندتان بدهید، در دسته دیگر پاداشهایی که هر هفته میتوانید به کودک بدهید و در دیگری پاداشهایی که هر ماه میتوانید به کودک بدهید را یادداشت کنید.
| پاداشهای روزانه | پاداشهای هفتگی | پاداشهای ماهیانه |
| آدامس | کتاب | عروسک |
| بستنی | فیلم سینمایی | اسباببازی |
به پاداشهایتان تنوع ببخشید
یکی از راهها برای مؤثر واقع شدن پاداش به رفتار خوشایند کودک به منظور تقویت آن رفتار، متنوع کردن پاداشها است تا جاذبه خود را از دست ندهند.
در مواقعی که امکانش هست، پاداشها را طوری انتخاب کنید که با رفتارهایی که قصد تقویت آنها را دارید متناسب باشد. مثلاً برای کودکی که صبح برای رفتن به مدرسه سر موقع حاضر میشود، یک پاداش خوب آن است که اجازه دهید شب نیم ساعت دیرتر بخوابد.
همیشه به قولتان عمل کنید
یک کودک، بخصوص اگر خیلی کوچک باشد، به تکمیل نشدن یا به تأخیر افتادن یک پاداش وعده داده شده، بسیار حساس است. کاری را که از عهده انجامش برنمیآیید، قول ندهید و درعینحال چیزی را جایگزین پاداشی که قولش را دادهاید، نکنید و به قول خود پایبند باشید.
به خاطر داشته باشید؛ این کار وقت میگیرد.
تغییر دادن رفتار یک کودک نیازمند به وقت است. در مراحل نخست، برای هر پیشرفتی پاداش بدهید و از پاداش، برای شکل دادن رفتار جدید استفاده کنید؛ اما بهمرورزمان، برای حفظ رفتار جدید به تقویت کمتری احتیاج دارید. پیشرفتهای آغازین را بدون معطلی و هر روز پاداش دهید. در مراحل اول برنامه، کودک باید دو برابر پاداش بگیرد. هر چه کودک بیشتر پیشرفت کرد، شرایط دریافت پاداش را سختتر کنید و زمانی که ملاک دریافت پاداش را سخت کردید، عملکرد ضعیف کودک را نپذیرید. توجه داشته باشید که همهی این کارها متناسب با سن و توانایی کودک باید انجام شود.
پس از آن که رفتار جدید تثبیت شد، به تدریج، دفعات پاداش روزانه را کاهش دهید. این موضوع را با چندین عبارت مثبت توضیح دهید: (رفتار تو خیلی خوبه و تو نیازی به جایزههای کوچک نداری. حالا می تونی یک جایزه بزرگتر در آخر هفته بگیری.) برای کاستن از دفعات، بدین صورت عمل کنید: ابتدا یک روز در میان پاداش دهید، سپس هر سه روز یکبار و رفتهرفته فقط به طور تصادفی و اتفاقی.
کمکم فاصله بین پاداشهای بزرگ را نیز طولانیتر کنید؛ زیرا یک رفتار تثبیت شده برای برقرار ماندن، به تقویت کمتری احتیاج دارد. وقتی مطمئن شدید که رفتار جدید به صورت یک عادت مثبت درآمده است، پاداشها را قطع کنید و نتیجه آن را که همان رفتار خوشایند است، در نظر بگیرید. مثلاً پاسخ طبیعی اینکه کودکی مؤدبانه پشت میز شام بنشیند، آن است که رستوران موردعلاقهاش را انتخاب کند؛ و به او بگوییم علت این حق انتخاب آن است که رفتارش پشت میز شام خوب بوده است. علاوه بر این، درباره رفتار خوب کودک خود نظر بدهید و دیگران را نیز به انجام این کار تشویق کنید.
استفاده از جدول برنامهریزی برای کودکان
استفاده از جداول راه خوبی است تا رفتارهای جدید کودکتان را به سادگی و وضوح نمایش دهید. جداول برای مؤثر بودن باید بدون پیچیدگی طرح شوند و خواندن آنها آسان باشد. پیشنهاد ما این است که اجازه دهید هر کودک جدول خود را با نقاشیها، برچسبها و طرحها تزیین کند.
هر جدول، باید برنامهای برای به دست آوردن پاداشهای کوتاهمدت و بلندمدت باشد. جداول باید از موارد زیر پیروی کنند:
- در یک زمان، فقط روی یک رفتار متمرکز شوید؛ کودکی را در نظر بگیرید که مشکلات صبحگاهی دارد؛ دیر از خواب بیدار میشود، رخت خوابش را مرتب نمیکند و وقتی برای صبحانه باقی نمیگذارد. در وهلهی اول برای این کودک باید روی بیدار شدنش تمرکز کنیم. وقتی که با آسانی با صدای زنگ ساعت بیدار شد و مشکلش در آن مورد حل شد، مرتب کردن رخت خواب را به جدول اضافه میکنیم. وقتی این دو را تحت کنترل درآوردیم، صبحانه خوردن را به جدول اضافه میکنیم. در نهایت همهی این سه رفتار را تحت عنوان مسئولیتهای صبحگاهی در جدول وارد میکنیم. (جداول زیر، نمونهای از جدولهای طراحی شده برای مثالهای ذکر شده است.)
- جدول را برای استفاده، خواندن و نگهداری، ساده طراحی کنید.
- در حین اجرای این جدولها و این برنامهها برای کودک خود، تا تثبیت رفتار در کودک، کاملاً ثابت قدم و مصمم باشید.
| شنبه | یکشنبه | دوشنبه | سه شنبه | چهارشنبه | پنجشنبه | جمعه | نتایج | |
| ۱ | ||||||||
| ۲ | ||||||||
| ۳ | ||||||||
| ۴ | ||||||||
| توضیح جدول: کودک درصورتیکه خودش ساعت هفت صبح بیدار شود، یک ستاره دریافت میکند. | ||||||||
برخی رفتارها که در طول روز رخ میدهد نیز، احتیاج به جدول روزانه دارند که با فواصل زمانی مناسب طراحی شده باشد. به طور مثال کودکی که مدام جیغ میزند، برای تمرین جیغ نزدن میتوان از جدول زیر کمک گرفت.
| محل چسباندن برچسبهای رنگی | |||||||
| زمان | شنبه | یکشنبه | دوشنبه | سهشنبه | چهارشنبه | پنجشنبه | جمعه |
| ۱۰-۹ | |||||||
| ۱۱-۱۰ | |||||||
| ۱۲-۱۱ | |||||||
| ۱-۱۲ | |||||||
| ۲-۱ | |||||||
| ۳-۲ | |||||||
| ۴-۳ | |||||||
| ۵-۴ | |||||||
| ۶-۵ | |||||||
| جمع کل | |||||||
| توضیح جدول: کودک برای هر ساعتی که جیغ نزند، ستاره میگیرد. | |||||||
گاهی نیز برای برخی کودکان، مخصوصاً کودکان بزرگتر، بازه زمانی، صبح زود، بعد از ظهر و شبها هستند. همانند جدول زیر:
| شنبه | یکشنبه | دوشنبه | سه شنبه | چهارشنبه | پنجشنبه | جمعه | |
| صبح | |||||||
| ظهر | |||||||
| شب | |||||||
| توضیح جدول: کودک با پیروی از هر دستور یک علامت مثبت دریافت میکند. | |||||||
