هرویین (Diacetylmorphine) ماده‌ای شدیداً اعتیادآور با خواص مسکن است که از فرآوری مورفین، ماده‌ای که به‌طور طبیعی در گیاه خشخاش یافت می‌شود به دست می‌آید.
هرویین یکی از مواد افیونی است. هرویین خالص؛ گردی سفیدرنگ است. هرویین خیابانی معمولاً سفید متمایل به نخودی/ قهوه‌ای است، زیرا یا با خلوص پایین تهیه شده و یا برای افزایش مقدار، با مواد اضافی مخلوط شده است.
در بازار غیرقانونی در ایران افزودنی‌هایی که به‌طور شایع برای افزایش مقدار پودر هرویین مورد استفاده قرار می‌گیرند قرص‌های خواب‌آور، شیرخشک و گچ هستند.
در بازار غیرقانونی هر از چندی ترکیبات سرب نیز توسط فروشندگان مواد به تریاک افزوده می‌شود و مشخص نیست که تا چه حد ترکیبات سرب به هرویین خیابانی افزوده شده‌اند.
هرویین در ایران غیرقانونی است: تولید، حمل، نگاه‌داری، فروش و مصرف آن (به‌ویژه در ملاءعام) همه جرم است. دادگاه در صورت اثبات جرم حمل بیش از ۳۰ گرم هرویین (اغلب صرف نظر از درجه خلوص) می‌تواند اشد مجازات تعیین کند.
هرویین از دهه ۴۰ شمسی به ایران وارد و مصرف آن رو به گسترش گذاشت. “دوا“، “گرد” و “اشک خدا” از اسامی مشهور خیابانی هرویین در ایران هستند.
مدتی پیش یک محصول با خلوص بالاتر در استان‌های خراسان با نام “سه دودی” یا “سه دوده” وارد بازار غیرقانونی شد. به تازگی یک محصول هرویین با خلوص بالاتر با نام هرویین خیابانی به فروش می‌رسد.
ترکیب هرویین هیدروکلراید در بسیاری از استان‌ها با نام خیابانی “کراک” و در استان‌های مرزی با نام خیابانی “کریستال” شهرت دارد.
تا چند سال پیش یک فرم تزریقی هرویین با افزوده‌ی مشتقات شبه کورتون با نام “تمجیزک” (نورجیزک، بنجیزک) در بازار غیرقانونی عرضه می‌شد که با عوارضی بسیار شدیدتر و بیشتر از سایر محصولات هرویین همراه بود.
هرویین چگونه استعمال می‌شود؟
هرویین می‌تواند به‌صورت انفیه، تدخینی یا استنشاقی مصرف شود. گروهی از معتادان هرویین را به‌صورت تزریقی مصرف می‌کنند.
مصرف‌کنندگان با مصرف هرویین به دنبال چه هستند؟
مصرف‌کنندگان با مصرف هروئین به دنبال فرونشاندن تنش‌های روانی، اضطراب و افسردگی هستند. مصرف‌کنندگان به‌ویژه در زمان آغاز مصرف احساس می‌کنند که از آشفتگی و دردهای احساسی و جسمی جدا می‌شوند.
بسیاری از مصرف‌کنندگان در اوایل مصرف احساس سرخوشی را گزارش می‌کنند. اغلب این اثرات در مصرف مداوم و در مرحله‌ی اعتیاد دیگر حس نمی‌شوند و مصرف عمدتاً برای رفع خماری (بروز علائم ترک) و دستیابی به حالت خواب‌آلودگی و تخدیر و در راستای ارضای اجبار مدار پاداش صورت می‌پذیرد.
گروهی از مصرف‌کنندگان هرویین به‌واقع معتادان تریاک سابق هستند. برای برخی تریاک به‌عنوان ماده دروازه‌ای عمل کرده است یعنی با شروع مصرف تریاک تمایلشان را به مصرف مواد “کشف” کرده و پس از مدتی مصرف تریاک تمایل دارند مواد سنگین‌تر را امتحان و مصرف کنند.
برخی معتادان طولانی‌مدت به تریاک و شیره هستند که به دلیل بالا رفتن تحملشان نسبت به تریاک احساس می‌کنند ناچارند به هرویین روی بیاورند
به دلیل سودآوری بیشتر هرویین به نظر می‌رسد سیستم قاچاق در مقاطعی، مصرف‌کنندگان تریاک را به‌طور نظام‌مند به سمت مصرف مواد سودآورتری نظیر هرویین سوق می‌دهد.
این کار گاهی از طریق تغییر مواد توزیع‌شده در سطح خرده‌فروشی انجام می‌شود به‌طوری که خرده‌فروشان خیابانی، تریاک برای فروش ندارند.
گاهی به ناگهان قیمت تریاک بالا برده شده، به‌طوری که مصرف‌کنندگان بی‌بضاعت مصرف تریاک برایشان دیگر مقرون به‌صرفه نبوده یا اصلاً نمی‌توانسته‌اند به‌راحتی تریاک پیدا کنند.
در مقاطعی هم ناخالصی تریاک بسیار زیاد و مضر بوده است. برای مثال تریاک با ترکیبات سرب مخلوط شده و باعث مسمومیت سرب و در نتیجه تغییر ماده مصرفی در گروهی از معتادان از تریاک به هرویین (که مصرف آن با مشکل کمتر مسمومیت سرب همراه است) شده است.
آمار کشوری هم حاکی از افزایش قابل‌ملاحظه سهم مصرف هرویین در میان مصرف‌کنندگان مواد افیونی از نیمه دوم دهه ۸۰ شمسی به این‌سو در کشور است.
اثر هرویین بر مغز
زمانی که هرویین وارد مغز می‌شود مجدداً به مورفین تبدیل می‌شود و به گیرنده‌های شبه افیونی در مغز متصل می‌شود. این گیرنده‌ها در بسیاری از مناطق مغز (و همچنین بدن) به‌ویژه در بخش‌هایی که با ادراک درد و پاداش سروکار دارند واقع شده‌اند.
گیرنده‌های شبه افیونی همچنین در ساقه مغز که مسئول کنترل فرآیندهای خودکار حیاتی مانند فشارخون، هشیاری و تنفس است نیز یافت می‌شوند.
مسمومیت با هرویین اغلب با اختلال و در موارد شدیدتر با ایست تنفسی بوده است. اختلال تنفسی باعث کاهش میزان اکسیژن در مغز می‌شود که در اصطلاح پزشکی به آن هیپوکسی می‌گویند.
هیپوکسی ممکن است منجر به اثرات روان‌شناختی و نورولوژیک کوتاه و بلندمدت مختلفی از جمله کما و آسیب دائمی مغز شود.
مصرف هرویین به مرور زمان با ایجاد تحمل همراه است و فرد مصرف‌کننده می‌باید برای اجتناب از بروز علائم ترک (“خماری”) میزان هرویین مصرفی خود را افزایش دهد. به‌مرور زمان و تداوم مصرف فرد وارد مرحله اعتیاد می‌شود. (مطالعه‌ی مقاله اثر مصرف مواد بر مغز پیشنهاد می‌شود.)
مصرف تزریقی مواد و ابتلا به ویروس نقص ایمنی (اچ آی وی) و هپاتیت
کسانی که مواد تزریق می‌کنند در خطر بالای ابتلا به ویروس نقص ایمنی انسانی (اچ آی وی) و هپاتیت C هستند؛ زیرا این بیماری‌ها به‌واسطه‌ی تماس با خون یا ترشحات آلوده به ویروس منتقل می‌شوند که با استفاده از سرنگ و سرسوزن یا سایر وسایل تزریق ممکن است رخ دهد.
اچ آی وی (و با درجات کمتر هپاتیت C) از طریق ارتباط جنسی محافظت نشده هم منتقل می‌شود که به دنبال مصرف مواد احتمال وقوع آن بالاتر می‌رود؛ بنابراین کسانی که مصرف مواد دارند و همچنین کسانی که با این افراد ارتباط جنسی برقرار می‌کنند باید برای پیشگیری از ابتلای به این عفونت‌ها که اصولاً برای همه الزامی است؛ هشیارتر باشند.
سایر اثرات هرویین بر سلامتی
مصرف هرویین با شماری از اختلالات سلامت از جمله بیش‌مصرف مهلک، سقط جنین، بیماری‌های تنفسی و تضعیف دستگاه ایمنی بدن (به‌خصوص با مصرف تزریقی) همراه است.
یبوست مزمن و دردهای شکمی از عوارض شایع مصرف هرویین (مشابه سایر ترکیبات شبه افیونی) هستند. این عوارض بعضاً شدید شده و مراجعه به اورژانس پزشکی را طلب می‌کنند:
- احساس تهوع و استفراغ
- خارش شدید
- کاهش یا قطع تنفس
- اختلال سطح هوشیاری
در صورت عدم رسیدگی درمانی اختلال هوشیاری و اختلال تنفسی ناشی از بیش‌مصرف ممکن است مرگبار شود. به دنبال افزایش تحمل یا کاهش خلوص هرویین گروهی از معتادان هرویین به مصرف تزریقی روی می‌آورند.
علاوه بر ابتلای به اچ آی وی و هپاتیت مصرف تزریقی منجر به آبسه (برآمدگی پوستی با تجمع مایع و چرک)، تخریب رگها و در مواردی منجر به عفونت جداره داخلی قلب (آندکاردیت)، مسمومیت خونی یا گندخونی (سپتیسمی)، ایجاد لختگی خون و صدمات کبدی، کلیوی و مغزی می‌شود.
علاوه بر اثرات مضر هرویین، بسیاری از مواد افزودنی همراه آن برای سلامتی ضرر دارند. مصرف مداوم هرویین باعث وابستگی می‌شود. در صورتی که مصرف‌کننده به‌طور ناگهانی مصرفش را قطع یا کم کند علائم ترک حاد بر او حادث می‌شوند.
این علائم که ممکن است طی چند ساعت پس از آخرین مصرف بروز کنند شامل بی‌قراری، درد عضلانی و استخوانی، بی‌خوابی، اسهال و استفراغ، لرز و حس سرمای شدید (به همراه ایجاد حالت پوست مرغی) و تنش در اندام‌ها (به‌اصطلاح معتادان حالت «سیم‌کشی») می‌شود. مصرف‌کنندگان همچنین در صورت قطع یا کاهش ناگهانی مصرف دچار ولع شدید برای مصرف مجدد می‌شوند و تداوم مصرف و یا عود را به دنبال دارد.
همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد به دلیل درگیری مغزی، تمام هم‌وغم فرد وابسته به مواد حول مصرف متمرکز شده و اختلال کارکرد در عرصه‌های مختلف زندگی وی بروز می‌کند.
رفتارهای غیراجتماعی و ضداجتماعی در فرد مصرف‌کننده به دلیل درگیری قشر پیشانی مغز شایع است. علاوه بر احتمال سقط جنین و عوارض ناشی از سوءتغذیه و مراقبت ناکافی مادر از جنین، مصرف هرویین (سایر مواد افیونی) در زن باردار با عوارض متعددی بر جنین همراه است:
- وابستگی جنین به مواد افیونی و بروز سندرم ترک نوزاد که در اغلب موارد نیازمند بستری نوزاد تازه متولدشده است.
- کم‌وزنی
- اختلال در رشد روانی- حرکتی
مراکز درمان و کاهش آسیب در کشور را برای مصرف‌کنندگان و به‌ویژه برای مراقبت از مادر مصرف‌کننده باردار خدمات لازم ازجمله درمان جایگزین ارائه می‌کنند.
مسمومیت هرویین
مسمومیت (بیش‌مصرف) هرویین (سایر مواد افیونی و شبه افیونی) یک اورژانس پزشکی است و در صورت عدم مداخله درمانی ممکن است به مرگ بیانجامد. علائم سه‌گانه مسمومیت مواد افیونی نظیر هرویین عبارت‌اند از:
- تنگی شدید مردمک‌ها (مردمک ته سنجاقی)
- کاهش سطحی شدن یا دشواری تنفسی
- کاهش سطح هوشیاری
مؤثرترین و اساسی‌ترین درمان مسمومیت با هرویین یا سایر مواد شبه افیونی استفاده از پادزهر آن یعنی نالوکسان است. نالوکسان در ایران تنها در فرم تزریقی موجود است. در بعضی از کشورها اسپری استنشاقی آن را از راه بینی استفاده می‌کنند.
در صورتی که شک دارید کسی دچار مسمومیت هرویین (دیگر مواد شبه افیونی) شده بلافاصله با شماره ۱۱۵ مرکز فوریت‌های پزشکی (اورژانس) تماس بگیرید. هیچ‌کدام از اقداماتی از قبیل دوش آب سرد، وادار کردن به استفراغ، یا خوراندن آب‌لیمو و غیره علائم مسمومیت هرویین یا مواد مشابه آن را برطرف نمی‌کنند. رساندن اکسیژن تا رسیدن تیم امداد و ماساژ قلبی در صورت ایست قلبی می‌توانند کمک‌کننده باشند.
|
اثرات احتمالی مصرف هرویین بر سلامتی |
|
|
کوتاه‌مدت |
نشئگی، برافروختگی پوستی، احساس سنگینی در اندام‌ها، تیرگی شعور، تناوب هوشیاری و خواب‌آلودگی، خارش، تهوع، استفراغ، کاهش تنفس و ضربان قلب |
|
بلندمدت |
مشکلات عروقی، دردهای شکمی و یبوست، بیماری کلیوی و کبدی، عفونت‌های تنفسی ازجمله ذات‌الریه، سوءتغذیه و کاهش وزن، وابستگی |
|
عوارض بر سلامتی جنین در صورت بارداری |
سقط جنین، وزن پایین در زمان تولد، سندرم ترک نوزادان |
|
عوارض در صورت مصرف تزریقی |
آبسه، آسیب به رگها، عفونت جدار قلب، عفونت رگها، ابتلا به اچ آی وی و هپاتیت |
|
عوارض در صورت مصرف الکل |
کاهش خطرناک تنفس و ضربان قلب، کما، مرگ |
|
علائم ترک |
بی‌قراری، درد عضلانی و استخوانی، بی‌خوابی، اسهال، آبریزش و اشک ریزش، حالت پوست مرغی، حرکت اندام تحتانی |
مطالعه‌ی مقالات نیکوتین، مت‌آمفتامین، ریتالین، ترامادول و الکل را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
منبع
کتاب گام‌به‌گام تا سلامت روان؛ نوشته دکتر گلاره مستشاری و همکاران
