شاهدانه (Cannabis) حاوی ترکیب روان‌گردان دلتا – ۹- تتراهیدروکانابینول یا به‌طور خلاصه تتراهیدروکانابینول است. عمدتاً سه محصول شاهدانه که هر سه حاوی تتراهیدروکانابینول هستند، مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند:
- حشیش (بنگ) که از صمغ گیاه به دست می‌آید.
- ماری‌جوانا (علف، سیگاری، گراس، پات، علف هرز، وید) که از برگ‌ها و سرشاخ‌های گیاه شاهدانه متشکل است.
- “گل”؛ محصولی است که طی سال‌های اخیر در بازار غیرقانونی عرضه و بازاریابی شده است، از پیوند (هیبرید) دو تیره شاهدانه به دست می‌آید و حاوی مقادیر بالاتری از تتراهیدروکانابینول است. درصد تتراهیدروکانابینول در “گل” مشخص نیست اما درصد این ماده در گیاه مشابه غالباً بالای ۲۰٪ است. عوارض مصرف “گل” به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای شدیدتر از عوارض ماری‌جوانا است. به نظر می‌رسد انتخاب نام فارسی “گل” توسط فروشندگان در بازار غیرقانونی با دلالت ضمنی خوش‌نمای آن برای این ماده، با غلظت بالای تتراهیدروکانابینول در بازاریابی موفق آن اثر کمک‌کننده داشته است.
ترکیبات شاهدانه هم به‌صورت تدخینی و هم خوراکی (اغلب داخل مواد غذایی ریخته می‌شوند) مصرف می‌شوند. در ایران حشیش را با توتون سیگار مخلوط و لای کاغذ می‌پیچند و تدخین می‌کنند. ماری‌جوانا، گل در کاغذهای سیگار که پیشتر خالی می‌شوند ریخته شده و تدخین می‌کنند. نام “سیگاری” هم عمدتاً از همین‌جا ناشی می‌شود.
شمار معتادان به ترکیبات شاهدانه با اختلال شدید کارکرد، به‌خصوص ماری‌جوانای متعارفی و همین‌طور ماری‌جوانای هیبریدی (گل) در بسیاری از کشورها به‌ویژه در ایالات‌متحده سریعاً رو به افزایش است. به نظر می‌رسد که در ایران شمار بیماران وابسته به ماری‌جوانا، «گل» که با اختلال روان‌پریشی برای درمان وابستگی، به بخش‌های روان‌پزشکی مراجعه می‌کنند در حال افزایش باشد.
مصرف‌کنندگان با مصرف ترکیبات شاهدانه به دنبال چه هستند؟
ترکیبات شاهدانه ممکن است حس آرامش لذت‌بخش و گاهی سرخوشی برای مصرف‌کننده ایجاد کند. البته این در همه یکسان نیست و گروهی هم حالات اضطراب را تجربه می‌کنند که برای گروهی از این افراد حس اضطراب تا مدتی ماندگار می‌شود. برخی با مصرف ترکیبات شاهدانه حس ناامنی، خطر و در نتیجه حالت بدبینی و شک را تجربه می‌کنند.
مصرف‌کنندگان ممکن است تجارب حسی بینایی، بویایی، چشایی و شنوایی زنده‌تری را تجربه کنند. حس زمان اغلب اوقات و تخمین فاصله و مسافت در مواردی به دنبال مصرف شاهدانه مختل می‌شوند.
خطرات همراه با مصرف شاهدانه کدام‌ها هستند؟
در کوتاه‌مدت، مصرف‌کنندگان میزان ضربان قلب و اشتهای بیشتری دارند. مصرف‌کنندگان همچنین مشکلاتی در انجام فعالیت‌های ذهنی و فیزیکی همچون رانندگی و تفکر منطقی دارند.
به دنبال مصرف ترکیبات شاهدانه ازجمله “گل” و “ماری‌جوانا” حافظه کوتاه‌مدت مختل می‌شود و توانایی حل مسئله کاهش می‌یابد.
حفظ تعادل و انجام حرکات هماهنگ نیز دشوارتر می‌گردد. خطر تصادف در رانندگی تحت تأثیر شاهدانه‌ها بیشتر است. با مصرف مقادیر زیاد این ماده، در صدا و رنگ توسط مصرف‌کنندگان حساس‌تر و تفکرشان مغشوش و کند می‌شود.
اگر میزان مصرف بسیار بالا باشد، اثرات حشیش مانند مواد توهم‌زا می‌شود و ممکن است باعث اضطراب، ترس و حتى حالت‌های روان‌پریشی شود.
تصور نادرستی وجود دارد؛ شاید ترکیبات شاهدانه اعتیادآور نباشند. در حالی که مصرف‌کنندگان مزمن ترکیبات شاهدانه در خطر پیدایش وابستگی روانی تا جایی هستند که انگیزه خود را برای انجام سایر فعالیت‌ها؛ همانند کار و روابط شخصی را از دست می‌دهند.
همچنین این افراد احتمال بیشتری دارد که دچار برونشیت مزمن باشند. پژوهش‌ها موارد قابل‌ملاحظه‌ای از رابطه مصرف حشیش با بروز روان گسیختگی (جنون جوانی، اسکیزوفرنی) در افراد مستعد را ثبت کرده‌اند.
در بلندمدت اشتها و اغلب وزن مصرف‌کنندگان مزمن ترکیبات شاهدانه بالا می‌رود. مصرف شاهدانه‌ها در دوران نوجوانی و پیش از ورود به بزرگ‌سالی بر رشد مغزی تأثیر منفی داشته و باعث کاهش بارز بازده تحصیلی، نارضایتی از زندگی و حتی افت بهره هوشی (IQ) می‌شود.
ترک وابستگی به شاهدانه‌ها آسان نیست و نیازمند مداخله درمانی توس دل پرسنل تعلیم دیده است. علائم ترک وابستگی به ترکیبات شاهدانه عبارت‌اند از:
- بی‌خوابی
- بداخلاقی
- کاهش اشتها
- اضطراب
- ولع
درمان اغلب شامل مداخلات شناختی- رفتاری هستند.
سایر خطرات
دود شاهدانه ۵۰ درصد قطران بیشتری نسبت به سیگارهایی با قطران بالا دارد که باعث افزایش خطر سرطان ریه و سایر بیماری‌های دستگاه تنفسی در مصرف‌کنندگان این ماده می‌شود.
مصرف ترکیبات شاهدانه باروری را به‌ویژه در مردان کاهش می‌دهد اما احتمالاً مصرف‌کنندگان را کاملاً عقیم نمی‌کند. مطالعات نشان می‌دهند که این مشکل برگشت‌پذیر و مدتی پس از قطع مصرف ترکیب شاهدانه باروری به حالت عادی برمی‌گردد.
اثر ترکیبات شاهدانه بر مغز
جذب شاهدانه به دنبال تدخین بسیار سریع و تتراهیدروکانابینول به‌سرعت وارد مغز می‌شود. در صورت مصرف خوراکی آغاز اثر حدود ۳۰ دقیقه پس از مصرف و طول مدت اثر شاهدانه در مغز طولانی‌تر – است.
به نظر می‌رسد تتراهیدروکانابینول در مغز به گیرنده‌های کانابینوئید متصل می‌شود که در حالت عادی به کانابینوئیدهای درونی مغز گیرایی دارند.
به نظر می‌رسد نشئگی ناشی از مصرف شاهدانه به دلیل تحریک بیش از اندازه گیرنده‌های کانابینوئید در بخش‌هایی از مغز حادث شود که این گیرنده‌ها در آن‌ها وجود دارند.
کانابینوئیدهای داخلی مغز در رشد و کارکرد مغز ازجمله شکل گرفتن حافظه نقش دارند. با وارد کردن شاهدانه (کانابیس) از خارج از سیستم مغز، می‌رسد که محرک خارج از اندازه (برای مثال جزئیات زیادی) در کار ذخیره حافظه تداخل کرده و آن را مختل می‌سازد.
ترکیبات شاهدانه بر بخش‌های مختلف مغز ازجمله بخش‌های حسی، حرکتی، قضاوت، پاداش، حافظه و تعادل و هماهنگی حرکتی یافته‌اند. بسیاری از مصرف‌کنندگان ترکیبات شاهدانه تغییراتی در ادراک بینایی و شنوایی گزارش می‌کنند. مطالعات هنوز سازوکار این تغییر ادراکی را به‌طور قانع‌کننده‌ای نیافته‌اند.
|
اثرات احتمالی مصرف ترکیبات شاهدانه (حشیش، ماری‌جوانا و گل) بر سلامتی |
|
|
کوتاه‌مدت |
به دنبال ادراک حسی قوی‌تر و احساس سرخوشی که با حس تخدیر و آرامش دنبال می‌شود. کاهش زمان واکنش، اختلال در تعادل و انجام حرکات هماهنگ، افزایش ضربان قلب و اشتها، اختلال در حافظه و یادگیری، توهم، اضطراب، حملات هراس، روان‌پریشی |
|
بلندمدت |
اعتیاد، اختلال در سلامت روان، سرفه مزمن، عفونت‌های تنفسی |
|
سایر عوارض بر سلامت در صورت آغاز در نوجوانی |
کاهش بهره هوشی (IQ)، عدم موفقیت تحصیلی، عدم رضایت کلی از زندگی |
|
عوارض بر سلامتی جنین در صورت بارداری |
اختلال توجه، حافظه و حل مسئله در نوزادان متولدشده از مادرانی که حین بارداری ترکیبات شاهدانه استفاده کرده‌اند. |
|
عوارض در صورت مصرف الکل |
افزایش ضربان قلب و فشارخون، کاهش بیشتر فرآیندهای ذهنی و افزایش زمان واکنش |
|
علائم ترک |
تحریک‌پذیری، مشکلات خواب، کاهش اشتها، اضطراب |
مطالعه‌ی مقاله نیکوتین را هم به شما معرفی می‌کنیم.
منبع
کتاب گام‌به‌گام تا سلامت روان؛ نوشته دکتر گلاره مستشاری و همکاران
