اختلال طیف اوتیسم محدودیت شدید و بنیادی در چندین زمینه مهم رشد می‌باشد. تعامل و ارتباط و همچنین رفتار متقابل اجتماعی و توانایی بهره‌گیری از تخیلات. جهت تشخیص اوتیسم لازم است که علائم رفتاری در تمام زمینه‌های ذکرشده فوق قبل از سن 3 سالگی در شخص موجود باشند.
حتی در صورتی که والدین متوجه شوند که در دوران شیرخوارگی مشکلاتی وجود دارد، تشخیص اوتیسم پیش از سن هجده‌ماهگی بسیار دشوار است. دلیل این امر این است که انحرافات رفتاری که برای تأیید تشخیص به کار می‌روند هنوز تا این سن تکامل نیافته‌اند.
اغلب کودکان مبتلا به اوتیسم دارای اختلالات رشد نیز می‌باشند، اگرچه تعداد کمی نیز دارای رشد طبیعی هستند. همچنین بسیاری نیز مبتلابه صرع می‌باشند و معلولیت‌های بینایی و شنوایی در این گروه بسیار شایع است. افراد مبتلابه سندروم آسپرگر که وضعیتی شبیه به اوتیسم است، رشد طبیعی دارند.
مشاوره با متخصصین:
اگر کودک از طرف شما و یا دکتر مخصوص خود مظنون به اختلال طیف اوتیسم باشد به هر حال بایستی توسط شخصی که در زمینه اوتیسم تخصص دارد معاینه دقیق شود. ممکن است این فرد یک روان‌شناس، روان‌پزشک و یا یک متخصص رشد اطفال باشد.
گاهی ممکن است برای یک تشخیص دقیق و درمان به یک تیم متخصص نیاز شود این تیم می‌تواند از افراد زیر تشکیل شود:
- متخصص رشد در اطفال: این فرد می‌تواند مشکلات سلامتی و رشد در کودکان را درمان کند.
- روان‌پزشک کودک: این فرد می‌تواند در تشخیص اولیه کمک کرده و در صورت نیاز داروهایی را برای کمک به کودک تجویز کند.
- روان‌شناس کودک: در شناخت عادات و حالات روانی کودک کمک کرده و ناتوانی‌های کودک در زمینه‌های رشد ذهنی، روانی و اجتماعی را بررسی می‌کند. همچنین یک روان‌شناس می‌تواند در بهبود رفتاری کودک و افزایش مهارت‌های اجتماعی کودک به شما کمک کند.
- رفتاردرمان: این شخص می‌تواند علاوه بر کمک به بهبود توانائی‌های کودک در کارهای روزانه مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و سایر کارهای استقلالی، همچنین در بهبود وضعیت حواس پنج‌گانه، قدرت تشخیص و سایر توانائی‌های کودک او را یاری کند.
- کاردرمان: کاردرمان می‌تواند با بررسی روند رشد جسمانی و روانی و ذهنی یک کودک و مقایسه مهارت‌های وی در دوره‌های رشدی مشخصی که وی در آن قرار دارد، اختلال طیف اوتیسم را تشخیص دهد. همچنین یک کاردرمان کودک را در استفاده درست از عضلات و اندام‌های بدن برای انجام کارهای بزرگ و کوچک بدنی می‌تواند یاری کند.
- گفتاردرمان: در بهبود وضعیت گفتار کودک و افزایش توانائی او در مهارت‌های کلامی بسیار مؤثر است.
- مشاور خانواده: این شخص می‌تواند علاوه بر راهنمایی در امر روابط شما با کودک خود، شما را در بهره‌وری بهتر از منابع و مراکز موجود در جامعه برای کمک به درمان کودک کمک کند.
بسیار مهم است که متخصصین و والدین همکاری بسیار نزدیکی با هم در درمان کودک داشته باشند زیرا به این ترتیب بیشترین بازده را به دست خواهید آورد.
همان‌طور که متخصصین از تخصص و تجربه خود برای درمان کودک شما استفاده می‌کنند، شما نیز به‌عنوان کسانی که توانائی‌ها و خصوصیات کودک را بهتر از هرکس دیگری می‌شناسید، می‌توانید در یاری رساندن به کودک و پیشرفت مراحل درمانی مؤثر باشید.
هنگامی که یک برنامه درمانی برای کودک شروع شود تبادل اطلاعات میان والدین و درمانگران و گفتگوی منظم میان آن‌ها می‌تواند در پیشبرد برنامه درمانی و پیشرفت کودک بسیار مهم باشد.
در اینجا ما به نمونه‌هایی از راهنمایی‌های لازم اشاره می‌کنیم:
اطلاعات خود را افزایش دهید. تا جایی که می‌توانید معلومات خود را درباره توانائی‌های کودکتان افزایش دهید تا به این ترتیب بتوانید فرد مؤثری در برنامه درمانی باشید و بیشتر مراقب رفتار و عملکرد کودک باشید. اگر از اصطلاحات مورد استفاده درمانگران چیزی سر درنمی‌آورید از آن‌ها بخواهید تا برای شما توضیح بدهند.
خود را همیشه آماده نگاه دارید. شما همیشه باید آماده باشید تا در مواقع لزوم با متخصصین، درمانگران و مسئولان مدارس و مراکز درمانی ملاقات کنید. سؤالات خود را از قبل تهیه کرده آن‌ها را بنویسید و جواب‌های آن‌ها را نیز یادداشت کنید.
برای برنامه درمانی بایستی سازمان‌دهی داشته باشید. بسیاری از والدینی که برنامه درمانی موفقی داشته‌اند کسانی بوده‌اند که تمامی مراحل درمان را زیر نظر داشته و از کارهایی که انجام شده و باید انجام شود گزارش تهیه کرده و بررسی می‌کرده‌اند.
برقراری ارتباط بسیار مهم است. شما باید بیاموزید که چه در موارد مثبت و چه در موارد منفی باید با متخصصین و درمانگران صحبت کنید و تمامی موارد لازم را مورد بحث و گفتگو قرار دهید.
شما باید به‌طور واضح دلایل موافقت و یا عدم موافقت خود با مسائل پیش‌آمده را با درمانگران و متخصصین مربوطه در میان بگذارید تا مشکلات موجود با کمک یکدیگر حل شود.
عبور از مرحله تشخیص:
اغلب عبور از این مرحله برای خانواده‌ها بسیار مشکل و دردآور است. این احساس کاملاً عادی و طبیعی می‌باشد ولی فراموش نکنید که بعد از تشخیص اختلال طیف اوتیسم در یک کودک، زندگی همچنان وجود دارد و باید زندگی کرد.
زندگی می‌تواند حتی برای یک کودک اوتیستیک هم لذّت‌بخش و جالب باشد و همین‌طور برای کسانی که با این کودک زندگی کرده و به او عشق می‌ورزند.
اگرچه برای درمان این کودکان راه سخت و طولانی در پیش است ولی فراموش نکنیم که عشقی که خداوند در قلب پدر و مادر قرار داده و تمامی لذّت‌هایی که یک پدر و مادر از شیرین‌زبانی‌ها و بودن با فرزند خود دارند می‌تواند این راه دشوار را قابل‌تحمل کرده و آینده‌ای پر از امید و شادی را رقم بزند.
برای والدین دانستن این مطلب که کودک آن‌ها دارای اختلال طیف اوتیسم می‌باشد تجربه تلخ و دردناکی است. برای بسیاری از خانواده‌ها ممکن است این تشخیص بسیار تکان‌دهنده و غیرمنتظره باشد، بعضی از والدین هم ممکن است ماه‌ها و یا سال‌ها به دنبال این باشند که با انجام آزمایشات دقیق‌تر عدم وجود اوتیسم را در کودک خود ثابت کنند.
به هر حال والدین کودکانی که به تازگی متوجه این حقیقت شده باشند سؤال‌های بدون جواب بسیاری در پیش روی خود می‌بینند. در دهه‌های گذشته معمولاً این کودکان را در مراکز نگهداری کودکان معلول ذهنی قرار می‌دادند.
متخصصین اطلاعات کمی در مورد این بیماری و راه‌های درمان آن داشتند و همچنین خدمات اجتماعی کمی برای این بیماران وجود داشت.
امروزه اگرچه هنوز محققین و متخصصین در حال تحقیق بر روی علل و درمان این بیماری می‌باشند ولی نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت چشمگیری را مشاهده می‌کنیم. به این ترتیب آینده روشن‌تری را می‌توانیم برای این کودکان انتظار داشته باشیم.
هم‌اکنون در بسیاری از کشورها خدمات اجتماعی مناسبی برای این افراد و والدین آن‌ها تدارک دیده شده است و روش‌ها، داروها و مراکز قابل‌توجهی برای کمک به بیماران دارای اختلال طیف اوتیسم فراهم شده است.
در حالی که هنوز درمان مشخصی برای اوتیسم پیدا نشده است ولی روش‌های درمانی مناسبی وجود دارند که با آن‌ها می‌توان به این کودکان کمک کرد تا از توانائی‌های بیشتری بهره‌مند شده و حتی نمونه‌هایی نیز از بهبود کامل دیده شده است.
این روش‌های درمانی علاوه بر اینکه کمک می‌کنند تا رفتارهای اختلالی کودک کم شوند، همچنین کارهای استقلالی را نیز به کودک می‌آموزند تا کودک بتواند به‌طور مستقل نیازهای خود را برآورده و به تدریج به یک زندگی عادی برسد.
از آنجائی که رفتارها و اختلالات در کودکان اوتیستیک بسیار متفاوت و متغیر است تاکنون چندین برنامه درمانی برای آن‌ها مدنظر قرار گرفته است که هرکدام موفقیت‌هایی نیز به دنبال داشته‌اند.
در درمان کودکان اوتیستیک باید حتماً این مورد در نظر گرفته شود که روش درمان برای هر کودک باید متناسب با توانائی‌ها و شدت اختلالات او برنامه‌ریزی شود.
لطفاً به یاد داشته باشید که مطالب ذکرشده در اینجا جهت درمان و تشخیص نمی‌باشد و فقط برای افزایش اطلاعات شماست، برای تشخیص و داشتن یک برنامه درمانی حتماً باید با متخصصین اوتیسم مشورت کنید.
روش‌های درمانی و تربیتی:
هرچند درمان کاملی برای اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، ترکیبی از درمان‌های خانگی و مدرسه‌ای می‌تواند به درمان این بیماری کمک نماید. هدف درمان افزایش عملکرد کودک با کاهش شدت بیماری می‌باشد. پزشک کودکتان بسته به مشکل و شدت آن یکی از درمان‌های زیر و یا ترکیبی از آن‌ها را پیشنهاد می‌کند.
کودکان مبتلابه اوتیسم ممکن است به بیماری‌های دیگر ناشی از اوتیسم همچون بیماری صرع، اختلالات خواب و مشکلات معده باشند و باید در کنار درمان اوتیسم به درمان این بیماری‌ها هم پرداخت.
مطمئناً در مسیر افزایش اطلاعات خود در مورد اوتیسم با روش‌های درمانی زیادی روبرو خواهید شد مانند آموزش از طریق شنوایی، آموزش جزءبه‌جزء، ویتامین درمانی، درمان با رژیم غذائی بدون غلات، برقراری ارتباط آسان، موسیقی‌درمانی، بازی‌درمانی، کاردرمانی و بهبود مجموعه حواس.
به‌طور کلی می‌توان تمامی این روش‌ها را به دو دسته تقسیم کرد:
- درمانی و تربیتی
روش‌های درمانی شامل: تصحیح رفتاری و روش بهبود ارتباط، روش‌های رژیمی و داروئی، و روش‌های ترکیبی می‌باشند. کارایی بعضی از روش‌های درمانی توسط تحقیقات و آمار ثابت شده است و بعضی نیز نتایج چشمگیری نداشته‌اند.
بعضی از والدین مایلند کودک آن‌ها فقط با روش‌های که کارایی آن‌ها ثابت شده است تحت درمان قرار گیرند. ولی به خاطر داشته باشید که همه کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم مانند هم نیستند و ممکن است که روشی که برای یک کودک مؤثر بوده برای کودک دیگر تأثیر چندانی نداشته باشد
دارودرمانی: هرچند هیچ درمان دارویی مؤثری برای بیماران مبتلابه اوتیسم پیدا نشده است از درمان دارویی به‌عنوان درمان کمکی در برنامه‌های معالجه جامع این کودکان به‌منظور تخفیف انواعی از نشانه‌های همراه ازجمله پرخاشگری و قشقرق شدید، رفتارهای جرح خویشتن، بیش‌فعالی، رفتارهای قالبی و نشانه‌های وسواس فکری عملی استفاده می‌شود.
مداخلات کاردرمانی: درمان یکپارچگی حسی: کودکان مبتلابه اختلال طیف اوتیسم ممکن است نسبت به محرک‌های حسی (مانند صدا و درد) واکنش شدیدتر یا خفیف‌تر از حد معمول نشان دهند. این کودکان دارای اختلال یکپارچگی حسی هستند.
برای مثال آن‌ها ممکن است از نور چشمک‌زن یا زنگ مدرسه ناراحت شوند که کار درمانگر با تکنیک‌های خاص درمانی این اختلالات را طی جلسات درمانی مکرر کاهش می‌دهد.
- بازی‌درمانی
کار درمانگر در اتاق بازی‌درمانی با استفاده از بازی‌های خاص در به هیجان درآوردن کودک و تخلیه آن و همچنین تقویت توجه و تمرکز و هماهنگی چشم و دست بسیار مؤثر است.
بازی جزئی مهم در آموزش اطفال است. کودکان با محرومیت از بازی به‌شدت تحت‌تأثیر قرار گرفته و موجب تأخیر در رشد اجتماعی کودکان می‌شود؛ اما به‌نظر می‌رسد که در واقع بازی پایه و اساس نخستین روابط اجتماعی باشد.
کودک طی بازی می‌آموزد که با دیگران به نحو مطلوب ارتباط برقرار کند، تجارب مختلف کسب می‌کند و در افکار و تمایلات خود منعطف می‌شود.
باید توجه داشت که کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم در مقایسه با دیگران از رشد اجتماعی کمتری نیز بهره می‌برند. محور این نگرش بر این موضوع استوار است که رشد اجتماعی کودکان ناشی از اثر متقابل سطح شناختی و طرح‌های ذهنی آنان با تجربه‌های محیطی است لذا در این قبیل کودکان مشکلات رشد اجتماعی همواره وجود خواهد داشت.
یکی از مهم‌ترین اهداف در آموزش و پرورش کودکان اوتیسم، سازگاری اجتماعی، برقراری روابط مفید و مؤثر با دیگران و پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی در مهارت‌هایی که بیشتر در زمینه خودیاری است، است.
بازی می‌تواند موجب تقویت فرایند سازگاری با اجتماع و جامعه در کودکان اوتیسم شود. این بازی‌‌ها باید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم روی مسائل عاطفی یا جسمی و براساس نوع اختلال موجود، برنامه‌ریزی و اجرا شود.
انواع بازی‌های مفید برای کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم
- پرتاب توپ به هوا و گرفتن آن توسط یکی از بچه‌ها که درمانگر صدا می‌کند.
- قایم‌باشک بازی که همان قایم شدن یک نفر و پیدا شدن توسط دیگری است.
- گذاشتن توپ بین 2 پا و پریدن و به جلو رفتن هم‌زمان با توپ.
- پریدن از روی کمر دیگران که یک نفر از کمر خم شده و دیگری از روی آن می‌پرد.
- به‌صورت دایره بایستند و توپ را برای هم شوت کنند.
- چرخیدن دور صندلی همراه با موسیقی و نشستن به‌محض قطع صدا.
- عمو زنجیرباف و آسیاب بچرخ.
- جمع کردن توپ‌های روی زمین به داخل سبد با آهنگ و متوقف کردن هنگام قطع صدا.
- تقلید ساخت با قطعات بریکس به‌صورت همرنگ وهم شکل جهت هماهنگی چشم و دست و تقویت توجه و تمرکز.
- بولینگ جهت هماهنگی چشم و دست، تقویت توجه و تمرکز.
- دکمه بستن جهت تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف، آموزش مهارت خودیاری.
- از جهت تقویت هماهنگی چشم و دست، تقویت عضلات دست.
- اعصاب سنج هدف جهت تقویت هماهنگی چشم و دست و تقویت توجه و تمرکز
- حرفه‌آموزی که عبارت است از مجموعه اقدامات در جهت آموزش، اشتغال و به‌کارگماری فرد به‌گونه‌ای که بتواند از طریق آن ضمن کسب درآمد و تأمین معاش به منزلت شخصی و اجتماعی مناسب دست یابد.
- کار با کامپیوتر (تحت نظارت) که مشاهدات نشان داده که دانش‌آموزان دارای اختلال طیف اوتیسم واقعاً از کار با کامپیوتر لذت می‌برند و اغلب می‌توانند توانایی بالقوه خود را حین انجام کار با کامپیوتر نشان دهند.
- تئاتر که هنر نمایشی و عبارت است از فن درمانگری براساس بدیهه‌سازی صحنه‌های نمایشی در یک موضوع معین توسط گروهی از افراد (کودک یا بزرگ‌سال) که اختلالات مشابه دارند.
نتیجه‌گیری
تحقیقات نشان داده است که تشخیص زودهنگام اختلال طیف اوتیسم در درمان و بهبود وضعیت کودکان مبتلا بسیار مؤثر است. هرچقدر زودتر بتوان اوتیسم را در یک کودک تشخیص داد، زودتر هم می‌شود از برنامه‌های درمانی برای کمک به این کودکان بهره برد.
به‌طور کلی تشخیص اوتیسم با بررسی روند رشد جسمانی و رفتاری کودکان و تطبیق ویژگی‌ها و مهارت‌های وی با مهارت‌ها و ویژگی‌هایی است که فرد در دوره‌ی رشدی که در آن قرار دارد باید داشته باشد.
یک کاردرمانگر می‌تواند با ساخت اعتمادبه‌نفس، اصلاح خود پنداره و کمک به خودشناسی و درک مفهوم هویت نقش _هویت جنسی_هویت فردی و هویت جمعی به کودک کمک کند و با برنامه‌ریزی و اجرای یک طرح درمانی روند درمان نسبی فرد (توانایی نسبی به انجام مستقل کارهای روزمره‌ی خود) را تسهیل کند.
مطالعه‌ی مقاله‌های اختلال اوتیسم و تاثیر روان‌شناسی در کاردرمانی آن (1) و (2) و همچنین این کتاب را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
