استرس کودکان در مورد شیوع کرونا و کمی ترس طبیعی می‌باشد. کودکان در سنین کم قادر به تجزیه‌وتحلیل اخبار نیستند و حتی ممکن است با حجمی از سؤال‌ها از والدین، عملاً والدین آن‌ها را دعوت به سکوت می‌کنند و با گفتن اینکه نگران نباش کودک به حال خود رها می‌شود اما آن استرس مداوم به‌مرور منجر به اضطراب می‌شود و رفتار کودک را متأثر می‌کند.
روانشناسان و متخصصان علوم رفتاری کودکان بر این باورند که قصه‌گویی، نقاشی کشیدن و نشان دادن احساسات خود در مورد عاملی که منجر به استرس و اضطراب در کودکان شده است می‌تواند راهکار مناسبی برای رهایی آن‌ها از این نگرانی‌ها باشد.
در همین خصوص آزاده ترک روانشناس بالینی و درمانگر کودک می‌گوید:
داشتن مقداری ترس طبیعی است اما کودکان دارای روحیه لطیفی هستند و بخصوص در شرایط اکنون و ویروس کرونا، لازم نیست آن‌ها را در جریان تمام اخبار مرتبط با این ویروس قرار داد و با توجه به تعطیلی مدارس و مهدکودک‌ها، برای کودکان متناسب با سن آن‌ها آموزش‌ها، بازی و نقاشی با آن‌ها کار شود.
وی افزود:
بهتر است برای کاهش استرس کودکان در مورد شیوع کرونا والدین زمان بیشتری را با کودکان خود بگذرانند با توجه به سن آن‌ها، در منزل آن‌ها را با بازی‌هایی سرگرم کنند و تمرین‌هایی همچون تنفس عمیق و آرام‌سازی را با آن‌ها داشته باشند. از کودک خود بخواهید نگرانی‌های خود را یا به‌صورت قصه تعریف کند و یا اینکه آن را نقاشی کند، خط‌خطی کند، روی آن آب بپاشد و در نهایت اگر دوست داشت آن نقاشی که با آن در واقع نگرانی خود را ترسیم کرده است، پاره کند.
در چنین شرایطی خواسته یا ناخواسته کودکان همچون عموم جامعه در معرض نگرانی، استرس و اضطراب ناشی از کرونا قرار دارند با این تفاوت که آن‌ها روحیه لطیف‌تری دارند و در تحلیل و درک جامع مشکل ناتوان بنابراین باید از آن‌ها مراقبت بیشتری شود و چنانچه در کودک و نوجوانمان تغییرات رفتاری همچون؛ مثل پرخاشگری و لجبازی، بی‌قراری، مشکلات خواب، کم‌حرفی، کم‌اشتهایی یا پرخوری، دردهای جسمی که علت فیزیکی ندارند، یا حتی وابستگی‌های غیرمعمول مشاهده کردیم؛ بهتر است از متخصص و روانشناس کودک کمک بگیریم.
کاهش استرس کودکان
با توجه به شیوع بیماری کرونا (corona) و وجود فشارهای روانی حاصل از این بیماری در بین خانواده‌ها، شاهد اثرات روان‌شناختی بر سیستم خانواده به‌خصوص کودکان خواهیم بود.
در کودکان مسائل مربوط به خانواده به‌خصوص وجود بیماری، استرس بسیار زیادی ایجاد می‌کند، ولی هر چه قدر که مسئله بیماری بیشتر عنوان شود استرس و اضطراب هم از کنترل آن‌ها خارج شده و باعث خودبیمارانگاری می‌شود بنابراین کودک احساس ناتوانی در برابر این مشکل خواهد کرد و دچار آسیب روانی و احساس حقارت می‌شود.
برای کودکان بیماری کرونا (corona) را فاجعه‌آمیز و غیرقابل‌کنترل عنوان نکنید و به‌صورت غیرمستقیم به کودکان رعایت نکات بهداشتی را آموزش دهید.
والدین در محیط خانوادگی مواظب باشند در مورد کرونا زیاد صحبت نکنند، چون در این حالت به‌صورت ناخواسته در کودک اضطراب ایجاد می‌شود. استرس باعث مختل شدن ترشح هورمون‌های دوپامین و سروتونین می‌شود که ترس محیطی را به دنبال دارد.
در موقع پخش اخبار و برنامه تلویزیونی ویژه کرونا کودکان را از محل دور کنید و یا این‌گونه برنامه‌ها را در پیش کودکان تماشا نکنید.
کودکان ممکن است به روش‌های مختلفی نسبت به استرس واکنش نشان بدهند، مثلاً بیشتر به والدین بچسبند، مضطرب و گوشه‌گیر و یا عصبانی و آشفته شوند و حتی دچار شب‌ادراری شوند. به واکنش‌های کودکتان به‌گونه‌ای حامیانه پاسخ دهید، به نگرانی‌هایشان گوش دهید و تا می‌توانید عشق و توجه بیشتری نثارشان کنید. کودکان در شرایط سخت به عشق و توجه بزرگ‌ترها نیاز دارند؛ بنابراین تا می‌توانید به آن‌ها توجه کنید و برایشان وقت بگذارید.
به خاطر بسپارید که به حرف‌های کودکتان گوش کنید، با مهربانی با آن‌ها صحبت کنید و به آن‌ها اطمینان خاطر دهید. حتی‌المقدور فرصت بازی کردن با کودکان و آرامش آن‌ها را فراهم کنید تا سبب کاهش استرس کودکان در مورد شیوع کرونا شود.
سعی کنید که کودکان به والدین و خانواده خود نزدیک باشند و تا حد امکان از جدا کردن آن‌ها از سرپرستانشان خودداری کنید. چنانچه به دلایل مختلف (به‌عنوان مثال بستری شدن در بیمارستان) مجبور به جدایی شدید، مرتب با کودکتان تماس داشته باشید (مثلاً از طریق تلفن) و همچنان به آن‌ها اطمینان دهید که همه‌چیز مرتب است.
تا حد ممکن برنامه‌های روزمره و منظم کودکتان را ادامه دهید و یا برنامه‌های جدید در محیط‌های جدید برایش بریزید، مثلاً در مدرسه/یک فعالیت آموزشی جدید و زمانی برای بازی کردن و آرامش.
واقعیت‌ها را در مورد اتفاقات اخیر بگویید و با کلماتی که برای سن کودکتان قابل‌درک باشد برایش توضیح بدهید که چه اتفاقی افتاده و اطلاعات واضحی درباره راه‌های کاهش خطر ابتلا به بیماری به او بدهید.
همچنین می‌توانید با روشی اطمینان‌بخش اطلاعاتی راجع به آنچه می‌تواند اتفاق بیفتد به کودکتان بدهید (مثلاً اگر یکی از اعضای خانواده یا خود کودک احساس کنند که حالشان خوب نیست و مجبور شوند برای مدتی به بیمارستان بروند تا دکترها کمک کنند که حالشان بهتر شود).
درمان استرس کودکان ناشی از شیوع بیماری کرونا
- والدین باید با کسب آگاهی بیشتر در مورد این نوع ویروس و روش‌های مراقبتی که هرروز به دنبال بررسی‌های بیشتر محققان به‌روزرسانی می‌شوند، خود را آرام کنند و سپس با آرامش و صادقانه با کودکان خود صحبت کنند.
- به کودکان خود بیاموزند که چگونه باید از خودشان مراقبت کنند و سپس از آن‌ها بخواهید تا از افکار و ترس‌های احتمالی‌شان بگویند. با این کار سبب کاهش استرس کودکان در مورد شیوع کرونا خواهید شد.
- والدین می‌توانند از طریق بازی با کودکان از بروز افکار مزاحم در کودکان جلوگیری کنند. (مثلاً بازی غول کش و بازی ترکاندن بادکنک ویروس کرونا)
اقدامات پیشگیرانه در مورد ویروس کرونا برای کودکان
باید کودکان از رفتن به جاهای شلوغ خودداری کنند و دست‌های خود را به‌صورت مرتب بشویند؛ با توجه به اینکه پیشگیری بهترین راه درمان است.
کودکان باید مایعات زیادی مصرف کنند و اگر کودکی دچار علائم تنفسی شد، سریعاً به پزشک مراجعه کنند و در مدارس نیز کودکان باید دست‌های خود را مرتب شسته و از ضدعفونی‌کننده‌ها استفاده کنند.
کودکان باید از حضور در مکان‌های شلوغ تا حد امکان خودداری کنند. باید سیستم ایمنی بدن کودکان تقویت شود، با کسانی که حتی علائم سرماخوردگی را نیز دارند ارتباطی برقرار نکنند.
برای مقابله با استرس کودکان در طول شیوع ویروس کرونا چه کنیم؟
بچه‌ها به شیوه‌های کاملاً متفاوتی به چنین موقعیت‌های استرس‌زایی واکنش نشان می‌دهند؛ مانند وابستگی بیشتر، گوشه‌نشینی و انزوا، عصبانیت، اضطراب یا حتی شب‌ادراری. در مقابل واکنش‌های متفاوت فرزند خود یک شیوه حمایتی در پیش بگیرید.
به نگرانی‌های او گوش کنید و بیش از هر زمان دیگری او را از عشق و توجه خود برخوردار کنید، وقت بیشتری را به آن‌ها اختصاص دهید. با مهربانی با آن‌ها صحبت کنید و به آن‌ها اطمینان خاطر دهید.
در صورت امکان فرصت‌های بازی و آرامش برای آن‌ها خلق کنید، باید تلاش شود تا حد امکان بچه‌ها کنار والدین و خانواده خود باشند.
از جدا کردن بچه‌ها از والدینشان به شدت پرهیز کنید. در صورتی که این جدایی اجتناب‌ناپذیر باشد، تماس خود را با آن‌ها از طریق تلفن یا حضور فیزیکی قطع نکنید، سعی کنید تا حد امکان یک برنامه روزانه برای آن‌ها تنظیم کنید.
اگر بچه‌ها نمی‌توانند به مدرسه بروند، تکالیف مدرسه را در خانه انجام دهند و زمانی هم به بازی آن‌ها اختصاص دهید، به آن‌ها بگویید که چه اتفاقی در حال رخ دادن است.
اطلاعاتی در مورد نحوه محافظت از خود در مقابل ویروس در اختیار آن‌ها بگذارید. حتماً از کلماتی استفاده کنید که درک آن‌ها برای بچه‌ها با توجه به گروه سنی‌شان ممکن و آسان است. این اطلاعات می‌تواند شامل این باشد که در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده چه اتفاقی قرار است، بیفتد (به آن‌ها بگویید که پدر یا مادرشان برای مدتی در بیمارستان خواهند بود و با کمک پزشک بهبود خواهند یافت).
در چین حتی پس از جشن بهار، بسیاری از گردهمایی‌های خانوادگی و دوستانه، سفرها و فعالیت‌های خارج از منزل لغو شده و بسیاری از مردم برای اجتناب از ابتلا به عفونت ویروسی کرونا، با خانواده‌هایشان در منزل مانده‌اند.
زندگی در فضایی محدود با اعضای خانواده به مدت طولانی و به‌صورت مداوم در معرض اخبار مربوط به همهگیری بیماری قرار داشتن، ممکن است منجر به کسالت، اضطراب، نگرانی و وحشت شود. همچنین می‌تواند احساساتی همچون افسردگی و ترس در ما ایجاد کند و باعث تغییرات جسمانی چون گرفتگی قفسه سینه و بی‌خوابی شود. تمامی این حالات، واکنش‌های نرمال به شرایط استرس‌زا هستند.
برای خانواده‌های دارای فرزند، گذراندن زمان بیشتر با هم فرصت خوبی برای ارتباط بیشتر والدین و فرزندان خواهد بود. برای سالم ماندن در هنگام شیوع ویروس کرونا، اعضای خانواده باید با کمک به یکدیگر و ایجاد احساس امنیت، مثبت‌اندیشی و حفظ ذهنیت سالم، منبع اصلی حمایت برای هم باشند.
همان‌طور که در فارسی می‌گوییم «عدو شود سبب خیر»، با ۵ راهکار زیر خانواده‌ها می‌توانند همهگیری ویروس کرونا را تبدیل به فرصتی برای نزدیک‌تر شدن به هم و ایجاد رابطه عاطفی عمیق‌تر کنند:
- برای نزدیک‌تر کردن اعضای خانواده به هم فعالیت‌های روزانه‌ای برنامه‌ریزی کنید که همه با هم مشارکت داشته باشند.
هرروز یک یا چند فعالیت خانوادگی برنامه‌ریزی کنید که همه افراد خانواده مجبور به شرکت در آن باشند. (البته فرصت کافی برای فعالیت‌های فردی هم در نظر بگیرید.) حفظ یک فضای خانوادگی آرام و دل‌نشین برای ایجاد احساس امنیت در اعضای خانواده از اهمیت اساسی برخوردار است.
استرس طولانی‌مدت ناخودآگاه باعث می‌شود افراد احساس ناراحتی و اضطراب کرده و حتی ممکن است مشکلات عاطفی جدی‌تری را به وجود آورد. این نکته خیلی مهم است که اعضای خانواده یکدیگر را حمایت کنند و ارتباط مستمر بین افراد یکی از راه‌های کاهش استرس در هنگام شیوع بیماری است.
- در ارتباط با کودکان، نظرات خود را به زبان ساده برایشان توضیح دهید.
روش‌های مختلفی برای کمک به کودکان در سنین مختلف برای درک همهگیری وجود دارد. بیشتر کودکان در مورد شیوع بیماری کرونا شنیده‌اند و برای درک بهتر موقعیت به سخنان والدینشان متکی هستند.
از آنجایی که زندگی عادی‌شان به دلیل بیماری همه‌گیر مختل شده یا دچار تغییر شده، به کمک خانواده نیاز دارند تا بتوانند واکنش صحیح به موضوع داشته باشند.
والدین می‌توانند با بازی کردن یا داستان خواندن، نقش بازی کردن (مثلاً معلم‌بازی، …) یا روش‌های خلاقانه دیگر برای بچه‌های کوچک‌تر به آن‌ها کمک کنند تا معنای همهگیری را متوجه شوند.
به‌عنوان مثال می‌توانند همراه کودکشان یک ویروس را نقاشی کنند، یا برایشان یک داستان مصور در مورد کسی که با ویروس می‌جنگد بخوانند. والدین می‌توانند در حین بازی به کودکان کمک کنند که بفهمند چطور ماندن در منزل می‌تواند راهی قدرتمند برای شکست ویروس باشد، البته والدین می‌توانند تصمیم بگیرند که با اطلاعات صریح‌تری راجع به بیماری با فرزندان بزرگ‌تر خود صحبت کنند.
از گفتن جملاتی مثل «این موضوع مربوط به بزرگ‌ترها است و تو نمی‌فهمی» خودداری کنید. سعی کنید که به سؤالات فرزند خود درست پاسخ دهید و در مورد وضعیت واقعی و راهکارهای احتمالی صریح و صادق باشید.
- با فرزندتان بازی کنید.
این نکته مهم است که والدین به کودکان کمک کنند تا نگرشی خوش‌بینانه همراه با اعتمادبه‌نفس در خود ایجاد کنند تا بتوانند بر چالش‌های فعلی و مشکلاتی که در آینده با آن‌ها روبرو خواهند شد غلبه کنند و این امر مهم را می‌توان از طریق بازی کردن به‌دقت آورد.
بازی‌های کودکان و والدین می‌تواند روشی مؤثر برای تقویت پیوند عاطفی بین آن‌ها، تسکین استرس و ایجاد مقاومت و انعطاف‌پذیری در کودکان باشد.
والدین نباید بگذارند کودکان به‌تنهایی بازی کنند، بلکه باید در فعالیت‌های آن‌ها شرکت کنند. به‌عنوان مثال، والدین می‌توانند در فعالیت‌های ورزشی، قصه‌سرائی و طرح سوال-جواب به کودکان خود بپیوندند تا استرس و اضطراب آن‌ها را کاهش دهند.
بازی کردن همچنین می‌تواند به توانایی‌های کودک در تنظیم احساساتش کمک کند. والدین می‌توانند به کودکان خود کمک کنند تا با کشیدن نقاشی، تئاتر/پانتومیم بازی کردن، هنر و کاردستی احساس خود را بشناسند.
- پدران محترم، بیشتر با فرزند خود وقت بگذرانید.
پدرها نقش اساسی در تربیت فرزندان دارند و بایستی در هنگام شیوع بیماری همه‌گیر نیز بیشتر نقش‌آفرینی کنند. مطالعات نشان می‌دهد کودکانی که پدرانشان بیشتر در تربیت و پرورش آن‌ها درگیر بوده‌اند، سازگاری اجتماعی و سلامت روانی بهتری در زندگی نشان می‌دهند.
طی این دوران، وظایف روزمره از قبیل آماده کردن غذا، شستشو و استریلیزه کردن بیشتر و خسته‌کننده‌تر از روزهای کاری عادی باشد. پدرها باید برای انجام برخی کارهای روزمره خانه پیش‌قدم شوند و یادشان باشد که با فرزندان خود بازی کنند.
کودکان از فضای خانوادگی شاد لذت خواهند برد و با مشاهده ارتباط خوب بین افراد خانواده خود و اینکه همه به یکدیگر کمک می‌کنند احساس قدرت خواهند کرد.
- به مشارکت فرزند خود بها دهید.
در این زمان سخت، والدین باید بهای بیشتری به فرزندان خود بدهند. فرزند خود را تشویق کنید تا جایی که می‌تواند در کارهای منزل مشارکت کند و آن‌ها را در بحث‌ها و تصمیمات خانوادگی درگیر کنید.
کودکان می‌توانند در مورد کارهای روزمره و قوانین منزل با سایر اعضای خانواده صحبت کنند، فعالیت‌های مربوط به خودشان را برنامه‌ریزی کنند و زمانی که در منزل هستند را مدیریت کنند.
به این ترتیب، فرزندان شما احساس کنترل خواهند داشت که به آن‌ها کمک خواهد کرد تا به احساس عدم اطمینان غلبه کنند. همچنین فرصتی برای آن‌ها خواهد بود تا مدیریت زمان را یاد گرفته و مهارت‌های برنامه‌ریزی‌شان را بهتر کنند.
با رعایت این موارد استرس کودکان در مورد شیوع کرونا قابل‌کنترل خواهد بود.
