منبع ﻛﻨﺘﺮل در سراسر تاریخ بشر به اشکال مختلف عنوان شده است. قبل از شکلگیری علم تجربی مبتنی بر پژوهش، فلاسفه به بحث درباره اختیار و جبرگرایی پرداخته، چنان چه در تراژدیهای یونان باستان عقایدی در مورد درماندگی آموختهشده انسان به وسیله قضا و قدر به چشم میخورد.
امروزه روانشناسان اجتماعی به بررسی تفکر و ادراکاتی که مردم نسبت به خود داشته و به وسیله آنها رفتار خود را هدایت میکنند پرداختهاند.
توانایی ادراک شده فرد در انطباق با موقعیتهای زندگی نحوه قضاوت افراد از تواناییها و نهایتاً احساس کنترل بر عملکرد فرد را به دنبال دارد.
ﻣﻔﻬﻮم منبع ﻛﻨﺘﺮل در ﺑﻄﻦ نظریههای ﻳﺎدﮔﻴﺮی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، این اساس یادگیری در فرد بر پایه تقویتهای گذشته انجام میشود و طی آن افراد انتظارات ویژه و عمومی را در خود شکل میدهند ما عمدتاً از تمایلات لذتجویانه خودمان یعنی گرایش به لذت و اجتناب از درد پیروی میکنیم و رفتارهایی را انجام میدهیم که معتقدیم پاداش به بار خواهند آورد و از تنبیه جلوگیری خواهند کرد.
افراد برای بدست آوردن مشوقهایی که دوست دارند کاری را که لازم باشد انجام میدهند چون مشوقها و پاداشها تأثیر نیرومندی بر اعمال و رفتار و انتظارات ما دارند.
افراد ممکن است به دلیلی که محیط ایجاد کرده به رفتار بپردازند از اینگونه برانگیزانندههای محیطی میتوان از پول، نمرات، تحسین، امتیازات و تائید دیگران نام برد، اما ممکن است انگیزش درونی (گرایش فطری پرداختن به تمایلات و به کار بردن تواناییها و جستجو کردن چالشهای بهینه و تسلط یافتن بر آنها است) رفتار فرد را هدایت کند.
انگیزش درونی از احساس شایسته بودن و خودمختار بودن در حین یک فعالیت حاصل میشود. در واقع در فرایند یادگیری افراد به گسترش این باورها میپردازند که آیا نتایج ایجادشده به واسطه اعمال و رفتارهای آنها است و یا توسط نیروهای بیرون از خودشان تعیین شده است.
جایگاه مهار متغیر مهمی در علوم اجتماعی است و انتظارات عمومی افراد در مورد علل پاداشها و تنبیهها را بیان میکند. منبع مهارگری به ادراک فرد اشاره دارد که خود و یا دیگری و شانس را در رخدادها دخیل میداند که ممکن است این ادراک با واقعیت منطبق نباشد.
مفاهیمی چون منبع ﻛﻨﺘﺮل، درماندگی آموختهشده و خوشبینی در مقابل بدبینی، احساس خود کارآمدی با مفهوم سطح کنترل ارتباط دارند. مفهوم منبع ﻛﻨﺘﺮل با تمام جنبههای زندگی افراد رابطه داشته و به وسیله عوامل اجتماعی و محیطی و درونی تعیین میشود.
پژوهشها و متغیرهای مرتبط با منبع کنترل
طبق نظر راتر افرادی که معتقدند خودشان سرنوشتشان را کنترل میکنند، منبع ﻛﻨﺘﺮل درونی و کسانی که اعتقاد دارند سرنوشتشان به وسیله عوامل بیرونی کنترل میشود، منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی دارند.
بنابر اعتقاد راتر، افراد دارای منابع ﻛﻨﺘﺮل درونی، به طور کلی از افراد دارای منابع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی سازگارترند و افزایش اعتقاد فرد به ﻣﻨﺒﻊ ﻛﻨﺘﺮل بیرونی، عملکرد شخصی نابهنجار او را افزایش میدهد.
پژوهشها در زمینه ویژگیهای افراد با منابع کنترل متفاوت نشان دادهاند که افراد با منبع کنترل درونی مسئولیتپذیری بیشتری دارند و با انگیزه بیشتری برای رسیدن به اهدافشان و بهبود شرایط محیطی خود تلاش میکنند و به یادگیری مهارتها برای رسیدن به موفقیت بها میدهند.
نتایج پژوهش فرایندی و همکاران در نیجریه نشان داد در جوامع روستایی کمتر افسردگی شدید در نوجوانان و جوانان وجود دارد. افراد با منابع ﻛﻨﺘﺮل خارجی سطوح بالاتری از افسردگی و اعتمادبهنفس پایین نشان میدهند.
در افراد با منبع ﻛﻨﺘﺮل درونی سطح اعتمادبهنفس بالا و سطح افسردگی پایین میباشد. حدود 1/30 درصد از افراد منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی، حدود 7/28 درصد اعتمادبهنفس پایین و حدود 24 درصد افسردگی خفیف و 2/10 درصد افسردگی متوسط داشتند.
نتایج پژوهش نیکزاد، کشوری و فرحزادگان نشان داد درگیری عاطفی و ابراز هیجانات با منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی رابطه مثبت دارد افراد با منبع ﻛﻨﺘﺮل درونی بر وقایع زندگی خود تسلط داشته و سلامت و سازگاری اجتماعی بیشتری نشان میدهند و افراد با منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی نشانههای اضطراب، افسردگی، درماندگی آموختهشده و استرس و ناسازگارى اجتماعی را نشان میدهند.
نتایج بیانگر رابطه مستقیم و مثبت معنیدار بین منابع ﻛﻨﺘﺮل درونی با مسئولیتپذیری و عزتنفس بالا و موفقیت شغلی و پیشرفت تحصیلی میباشد.
پژوهش برزین منش و احمدی و طهور سلطانی و رضایی نشان داد آموزش مهارتهای اجتماعی که بخشی از مهارتهای زندگی میباشد بر سلامت روان و منبع ﻛﻨﺘﺮل افراد تأثیر مثبت دارد و این آموزش موجب کاهش مشکلات اضطرابی و افسردگی و نشانگان جسمانی شده و موجب افزایش منبع ﻛﻨﺘﺮل درونی میشود.
پژوهش رکنس، وسوکایتی، لایف ووگه، لوواکوو و اینارسن نشان داد افراد دارای مکان کنترل درونی در محل کار در مقابل رفتارهای قلدری همکاران کرنش نکرده و این افراد سلامت روانی و سلامت عمومی بیشتری نشان میدهند.
افراد با منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی استرس بیشتری تجربه، سلامت روانی کمتر و در مقابل شرایط استرسزا از مکانیسم رفتاری قلدری استفاده میکنند.
نتایج پژوهش یوآ، ونگ و بون نشان داد 29 درصد از افراد مالزیایی از پریشانی روانشناختی رنج میبرند منابع ﻛﻨﺘﺮل عامل قدرتمندی در سلامت یا عدم بهزیستی افراد محسوب میشود.
افراد با منبع ﻛﻨﺘﺮل درونی از افسردگی کمتر و بهزیستی بیشتر برخوردارند و خود را عامل سرنوشت و اعمال خود میدانند. افراد با منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی دیگران قدرتمند را مسئول سرنوشتشان دانسته و درماندگی و اضطراب بیشتری نشان میدهند.
افراد دارای منبع ﻛﻨﺘﺮل درونی در مقایسه با افراد دارای منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی محبوبتر هستند، عزتنفس بالاتر و روابط اجتماعی بهتری دارند، با استرس بهتر مقابله میکنند و حتی هنگام مطالعه از راهبردهای یادگیری مناسبتری استفاده میکنند میزان بالای منبع ﻛﻨﺘﺮل درونی موجب کاهش استری، افزایش سلامت ذهنی و افزایش مهارتهای اجتماعی، افزایش محبوبیت اجتماعی و کنترل بر جنبههای مختلف زندگی میشود.
این افراد احساس خوداندیشی و خودکنترلی داشته و احساس گناه کمتری در مورد خطاهای خود. دارند و باور به خودکارآمدی و خوشبینی در آنان موجب جبران اشتباهات و امید به آینده میشود.
سطوح بالای منبع ﻛﻨﺘﺮل بیرونی با رفتارهای بزهکاری و جرم، کینهتوزی و اعتیاد رابطه دارد. افراد با کنترل درونی از نظر بازیافتن سلامتی و بهبودی پیشرفت بالاتری نسبت به افراد با کنترل بیرونی دارند.
