نظریه فعالیت لئونتیف اندیشههای آ. ان. لئونتیف میباشد که به نظریه فرهنگی تاریخی فعالیت یا بهطور خلاصه به نظریه فعالیت شهرت دارد. در حقیقت، لئونتیف اندیشههای ویگوتسکی را تکمیل کرد و از نظریه او شکل تازهای به نام نظریه فعالیت ارائه داد.
با این حال هر آنچه ویگوتسکی در طول زندگی خود به دست آورده در نظریه لئونتیف حفظ شده است. روت و ک (۲۰۰۷)، در مقایسه نظریههای لئونتیف و ویگوتسکی، گفتهاند دانشمندانی که کارهایشان را بر فلسفه ویگوتسکی بنا میگذارند عموماً رویکرد خود را فرهنگی- اجتماعی مینامند در حالی که پیروان لئونتیف ترجیح میدهند که رویکردشان، فرهنگی- تاریخی، شناخته شود.
تاریخچه مختصری از تئوری فعالیت
نظریه فعالیت لئونتیف ریشه در ماتریالیسم یا روانشناسی مادهگرایی، فلسفه کلاسیک آلمانی و کارهای ویگوتسکی دارد. ویگوتسکی اولین بار، اولین تئوری فعالیت را تدوین کرد. دومیت تئوری فعالیت توسط لوریا و لئونتیف ایجاد شد که کارکردهای ذهن را توضیح میدهد.
ویگوتسکی کنش وری کاربردی کار انسان را بهعنوان یک طبقه تبیینی کلی از روانشناسی فرمولبندی کرد. لئونتیف از نظر تاریخی فعالیت شیئی کاربردی را به عنوان واحد اساسی تجزیهوتحلیل و اصل تبیینی که پدیدآیی، ساختار و محتوای ذهن انسان را معرفی میکرد، بکار برد.
در جهان غرب به دلایل عمدهی زیر پذیرش متفاوتی نسبت به این تئوری وجود داشت:
- در آن زمان تنها 2 فصل از 5 فصل کتاب مارکیسیم به آن اختصاص یافته بود و این دو فصل تنها منابعی بودند که در اختیار ویگوتسکی قرار داشتند و این نشاندهندهی آن است که تأکید کمتری روی این میراث فکری شده بود.
- عقیده فعالیت کار عملی بهعنوان یک اصل تبیینی و عقیدهی تعیینکنندهی ذهن بهواسطه فعالیت، بهعنوان یک ضرورت منطقی ارائه نشده بود.
- جنبههای تاریخی و فرهنگی شناخت بهآسانی میتوانست از هم تفکیک و شرح داده شود و یا تبیین شود. در اتحادیه شوری سابق، نظریه فعالیت لئونتیف بهوسیله عامل زیر گسترش یافت.
- توصیفهایی که روی رشد شخصیت و کاربرد فعالیت بهعنوان یک اصل تبیینی در سطح عمل انسان به کار میرفت.
- در این کشور مرکزی برای پژوهش در خصوص تئوری فعالیت و کاربرد آن وجود داشت.
- از این تئوری بهعنوان یک میانجی استفاده میشد، به این صورت که دانش آموزان را در خارج از بافت مدرسه با فعالیتها و اهدافشان آشنا میکرد.
- طراحی سیستمهای کامپیوتری و نرمافزاری برای همکاری، طراحی سیستمهای اطلاعات و مدیریت و سازماندهی محل کار متخصصان که این تئوری با کارشان دمساز بود.
محققانی که کارهایشان براساس فلسفه ویگوتسکی بود، رویکرد خودشان را اجتماعی فرهنگی نامیدند و محققانی که پیرو فلسفه لئونتیف بودند، رویکردشان را اجتماعی تاریخی نامیدند.
تئوری فعالیت به سبب اینکه مرزهای سختی بین فرد و جمع، ماده و ذهن، زندگینامه و تاریخ، عمل و تئوری قائل است، مستحق گسترش در جوامع آموزشی میباشد.
تحلیل سیستم فعالیت
نظریه فعالیت لئونتیف بهعنوان یک ابزار قدرتمند دیالکتیکی، از یک مثلث سهگوش برای تأکید بر منابع مادی و اجتماعی مورد استفاده در فعالیت استفاده میکند.
ابزارها
ثبت ویدئویی، دوربین، زبان، پوستر دیواری، کامپیوتر
این بازنمایی یک ادراک عینی از یک سیستم فعالیت که شامل آموزشدهیها، اهداف، وسایل تولید، تقسیمکار، جامعه و قوانین و فرآیندهای عالی منظم شامل تولید، توزیع و مصرف را نشان میدهد.
اصطلاح فعالیت مساوی با رویدادهای مختصراً نسبی با آغاز و پایان مشخص (ویژگیهای تکالیف مربوط به مدرسه) فرض نشده، بلکه یک بازگشایی از ساختارهای پیچیده واسطهمند و وساطتهای جمعی انسان است.
با توجه به موضوع فعالیت، دو مقوله وجود دارد:
یکی بهعنوان ماهیت مادی بودن فعالیت در جهان هستی و دیگری بهعنوان یک تصویر ذهنی یا پنداره در اوضاع احوال کنونی و دیگر اینکه انسانها در آینده چگونه با آن روبرو خواهند شد.
تعریف یادگیری از نظر تئوری فعالیت
یادگیری مساوی است با تغییر متقابل هدف در فرآیند فعالیت موجود انسان از طریق طراحی مواد جهان و زندگی اجتماعی را تغییر میدهد، درست همانطوری که این زمینهها بهطور متقابل بهعنوان واسطه، ماهیت تعاملات با یکدیگر را تغییر میدهند.
تفاوت عمل و تمرین
عمل عبارت است از لحظههای واقعی فعالیت انسان که منحصراً بهتنهایی و یکبار اتفاق میافتد ولی تمرین عبارت است از الگوهایی از عمل که ماهیتاً تکراری و مبتنی بر دلالت نظری هستند.
شبکههای سیستمهای فعالیت
سومین نسل نظریه فعالیت لئونتیف در این حقیقت صحه گذاشت که همه سیستمهای فعالیت، قسمتی از یک شبکه سیستم فعالیت هستند که بر روی هم جامعه انسانی را تشکیل میدهند.
سیستمهای فعالیت مختلف، نتیجه فرایندهای مستمر تاریخی از پیشرفت مشاغل گوناگون و تقسیم کار جمعی در سطح اجتماع هستند. تعلیم و تربیت یک سیستم است که افرادی را که به نیروی کار میپیوندند را فارغالتحصیل میکند مانند بعضی محیطهای کار.
زمانی که افراد بهعنوان یک فرد در سیستم فعالیت شرکت میکنند، نهتنها نتایجی عاید آنها میشود و خود را مجدداً بازسازی میکنند، بلکه بهوسیله معاوضات مختلف روابط بههمپیوسته سیستمهای فعالیتهای مختلف، جامعه را تشکیل میدهند.
این موقعیت باعث ایجاد شوق متناقض میشود که بهواسطه آن افراد از هم برتری میجویند و رابطهشان را با دیگری عناصر سیستمهای فعالیت گسترش میدهند.
در حقیقت، دانش آموزان بین مدرسه و خانه بهعنوان سیستمهای فعالیت جداگانه که دارای مناقضات درون و بین سیستمی هستند، واسطه میشوند.
فعالیتها، عملها، عملیات
اصطلاح فعالیت با کار، تجارب و حرفه مرتبط است. اصطلاح آلمانی TATIKEIT معادل فعالیت (ACTIVITY) است که مترادف با کار، شغل، عملکرد، تجارت، کسب و کار و انجام دادن است.
کلمه فعالیت از دید پرورشکاران مترادف با کوشش، اشتیاق، تعهد، سعی و کوشش است. معلمان از این کلمات برای وادار کردن و درگیر کردن دانش آموزان بهمنظور بهتر انجام دادن تکالیفشان استفاده میکنند.
بعضی از پژوهشگران این عقیده را که یادگیری را بهعنوان یک سیستم فعالیت تعریف کردهاند را نمیپذیرند ولی بعضی بر آن پافشاری میکنند.
در CHAT، عمل عبارت است از لحظههای واقعی فعالیت انسان که منحصراً اتفاق میافتد. در CHAT، عملها زمانی تحقق پیدا میکنند که فرد بر اثر فعالیت با دنیای پیرامونی درگیر شود و این عمل در سطح هوشیاری ظاهر شوند.
تصویری از فعالیتها که در ادبیات آموزشی CHAT توصیفشده شامل:
- طراحی مجدد ساختارها
- برنامهریزی برای یادگیری معلم
- آماده کردن یادگیرندگان با ناتوانیهای فیزیکی برای یادگیری
- مدیریت یا اداره کلاس درس
یک فعالیت بهواسطهی عملها تحقق مییابد.
رابطه بین عمل (هدف) و فعالیت (انگیزه) یک رابطه دیالکتیکی است. از یک طرف عملها، فعالیتها را تشکیل میدهند و از طرف دیگر فعالیتها محرکهای اختصاصی برای پیامدهای عمل هستند (رابطه دوجانبه).
تناقضات، تغییرات و تاریخ
درمجموع واحدهای دیالکتیکی تناقضات سیستمهای فعالیت را در درون خود مخفی نگه داشته است؛ یعنی عناصری که باهم متناقض هستند، باهم دارای همزیستی میباشند.
برای مثال در گسترش رویکرد ویگوتسکی به ذهن، گفتار و حرکات بیانگر بهطور دمسازی یا همراه هم و در تعامل با هم تولید میشوند که نهتنها عناصری از یک واحد متناقض هستند بلکه بهطور ذاتی از هم متمایز و جدا و غیرقابلتقلیل به یکدیگر هستند.
مطالعه کتاب مقدمهای بر نظریههای یادگیری را هم به شما پیشنهاد میکنیم.
