قمار کردن یعنی به خطر انداختن چیزی باارزش به امید به دست آوردن چیزی باارزش‌تر. در بعضی از فرهنگ‌ها و جوامع، افراد سر مسابقات ورزشی، بازی‌های دوستانه و سایر رویدادها شرط‌بندی و قمار می‌کنند و اکثر آنها با هیچ مشکلی مواجه نمی‌شوند.
ویراست‌های پیشین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) اختلال قماربازی مرضی را به دلیل اشتغال ذهنی یا اجبار فرد به قمار در طبقه‌ی اختلال کنترل تکانه قرار داده بود، اما ملاک‌های این اختلال بیشتر شبیه اختلال اعتیادی یا مرتبط با مواد هستند. همچنین مصرف مواد اغلب با قماربازی همراه است؛ بنابراین در ویراست پنجم این راهنما یعنی DSM-5 اختلال قماربازی (gambling disorder) در بخش اختلالات اعتیادی و مصرف مواد قرارگرفته و به‌عنوان یک اختلال غیر مرتبط با مواد تشخیص گذاری می‌شود.
ویژگی اصلی اختلال قماربازی رفتارهای ناسازگارانه، دائمی و مکرر هستند که باعث مختل شدن زندگی شخصی، خانوادگی و شغلی می‌شوند. جنبه‌های مختلف رفتارهای قمار (gambling behaviours) عبارت‌اند از:
- مشغولیت ذهنی با قمار
- نیاز به قمار با روند افزایشی برای دستیابی به هیجان مطلوب
- تلاش‌های ناموفق مکرر برای کنترل، کاهش یا کنار گذاشتن قمار
- قمار به‌عنوان راهی برای فرار از مشکلات
- قمار برای جبران باخت‌ها
- دروغ‌گویی برای مخفی کردن وسعت درگیری فرد با قمار
- انجام اقدامات غیرقانونی برای تهیه پول قمار
- به خطر انداختن روابط شخصی و حرفه‌ای به دلیل قمار
- اتکا به دیگران برای تهیه پول و بازپرداخت بدهی‌ها
شیوع اختلال قماربازی
هنوز آمار جهانی جامعی در مورد اختلال قماربازی تهیه نشده است اما مطالعات حاکی از آن است که این اختلال در مردان و جوانان شایع‌تر از زنان و سالمندان است.
شیوع اختلال قماربازی در افراد دچار اختلال مصرف مواد بالاتر است و پیمایش‌های مختلف نشان داده‌اند ۱۰ تا ۱۸ درصد بیمارانی که سوءمصرف مواد دارند، دچار قماربازی بیمارگون نیز هستند.
در سوابق خانوادگی قماربازان میزان سوءمصرف مواد و اختلالات افسردگی بالاتر از جمعیت عمومی می‌باشد. اغلب یکی از والدین یا بستگان تأثیرگذار بیمار دچار اختلال قماربازی بوده است.
علت اختلال قماربازی
- عوامل روانی و اجتماعی
عواملی مانند مواجهه یا دسترسی به امکانات قمار در سنین نوجوانی یا جو رقابتی، مادی‌گرایانه و مملو از تحسین پول در خانواده می‌تواند در پیدایش اختلال قماربازی نقش داشته باشد.
همچنین نظریه روانکاوی بر تعدادی از مشکلات محوری شخصیت تأکید کرده است. فروید معتقد است که قماربازان میل ناخودآگاه به باختن دارند و برای رفع احساس ناخودآگاه گناه دست به قماربازی می‌زنند.
نظر دیگر در مورد اختلال قماربازی این است که قماربازها افراد خودشیفته‌ای هستند که خیال‌پردازی‌های خودبزرگ‌بینی‌شان باعث می‌شود باور کنند می‌توانند رویدادها را کنترل کنند.
نظریه‌های یادگیری قماربازی کنترل نشده را به‌صورت نتیجه‌ای از ادراک‌های نادرست مربوط به کنترل تکانه‌ها می‌دانند.
- عوامل زیستی
چندین مطالعه نشان داده‌اند که رفتار خطرپذیر قماربازان ممکن است یک علت زمینه‌ای عصبی و زیستی داشته باشد. این نظریات بر هر دو دستگاه گیرنده‌ای سروتونرژیک و نورآدرنرژیک تأکید کرده‌اند. مردان مبتلابه اختلال قماربازی ناهنجاری‌هایی را در فعالیت مونوآمین اکسیداز نشان داده‌اند. بیماران مبتلابه این اختلال اغلب در آزمون‌های عصبی – روان‌شناختی سطوح بالایی از رفتارهای تکانشی را نشان می‌دهند. البته اثبات این یافته‌ها به مطالعات بیشتری احتیاج دارد.
اختلالات همزمان با اختلال قماربازی
اختلال قماربازی با سلامت عمومی نامناسب ارتباط دارد. برخی از بیماری‌های جسمانی مانند تپش قلب در افراد مبتلابه این اختلال شایع‌تر از کل جمعیت هستند.
افراد مبتلابه اختلال قماربازی میزان بالای همزمانی با اختلالات روانی دیگر مانند اختلالات مصرف مواد، اختلالات افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیت دارند.
تشخیص افتراقی اختلال قماربازی
- قماربازی غیربیمارگون
اختلال قماربازی باید از قماربازی حرفه‌ای و اجتماعی متمایز شود. در قماربازی حرفه‌ای، مخاطرات محدود هستند و انضباط اهمیت زیادی دارد. قماربازی اجتماعی معمولاً با دوستان یا همکاران و برای مدت‌زمان محدود با باخت‌های قابل‌قبول روی می‌دهد.
- دوره مانیک
فقدان قضاوت و قماربازی افراطی ممکن است در طول دوره مانیک روی دهند. تشخیص اضافی اختلال قماربازی فقط در صورتی داده می‌شود که رفتار قماربازی با دوره‌های مانیک بهتر توجیه نشود؛ مانند سابقه رفتار قماربازی ناسازگارانه در زمانی غیر از دوره مانیک.
- اختلالات شخصیت
مشکلات مربوط به قماربازی ممکن است در افراد مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی و اختلالات شخصیت دیگر روی دهند. اگر ملاک‌ها برای هر دو اختلال برآورده شده باشند، هر دو می‌توانند تشخیص داده شوند.
- بیماری‌های جسمانی دیگر
برخی بیماران که داروهای دوپامینرژیک مصرف می‌کنند، برای مثال برای بیماری پارکینسون، ممکن است میل شدید به قماربازی را تجربه کنند. اگر وقتی‌که مقدار مصرف داروهای دوپامینرژیک کاهش‌یافته یا قطع شده باشد، این نشانه‌ها ناپدید شوند، در این صورت تشخیص اختلال قماربازی داده نخواهد شد.
درمان اختلال قماربازی
بیماران مبتلابه اختلال قماربازی به‌ندرت داوطلبانه برای درمان مراجعه می‌کنند. مشکلات قانونی، فشارهای خانواده یا سایر شکایات روان‌پزشکی، این افراد را به سمت درمان سوق می‌دهد. سازمان قماربازان گمنام (GA) در شهرهای بزرگ وجود دارد و در برخی از بیماران درمان مؤثری است. این سازمان درواقع از روش گروه‌درمانی القایی استفاده می‌کند که شامل اعتراف در جمع، فشار افراد هم‌سنخ و حضور قماربازان ترک کرده است. این عوامل به اعضاء کمک می‌کند در برابر تکانه‌ی قمار کردن مقاومت کنند.
در برخی موارد، بستری کردن بیمار، ممکن است مفید باشد زیرا سبب می‌شود بیمار از محیط اطرافش دور شود. تا هنگامی‌که بیمار حداقل ۳ ماه از قمار دوری نکرده است، نباید در جهت ایجاد بینش اقدام کرد. در این مرحله بیماران مبتلابه اختلال قماربازی بهتر است تحت درمان بینش گرا قرار گیرند.
خانواده‌درمانی همراه با درمان فردی شناختی و رفتاری مانند فنون آرام‌سازی همراه با تجسم اجتناب از قماربازی موفقیت‌های زیادی را به همراه داشته است.
درمان دارویی که زمانی موفقیت‌آمیز نبود، امروز نقش مهمی در درمان اختلال قماربازی ایفا می‌کند. داروهای مؤثر عبارت‌اند از:
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای تثبیت‌کننده‌های خلق
- داروهای ضد صرع
در بسیاری از بیماران تعیین این نکته دشوار است که آیا داروهای ضدافسردگی یا تثبیت‌کننده‌های خلق مستقیماً میل به قماربازی را کاهش می‌دهند یا توسط درمان بیماری همراه به‌خصوص اختلالات افسردگی یا دوقطبی این اثر را اعمال می‌کنند.
نمونه‌ای از فرد دارای اختلال قماربازی
گری مردی ۳۵ ساله و فروشنده اتومبیل است. دو تا از عموهایش اختلال قماربازی وسواسی داشتند و پدربزرگش به دلیل بیماری افسردگی اساسی در بیمارستان بستری شده بود. گری پوکر بازی می‌کرد و از سن ۱۵ سالگی مرتب به دیدن مسابقات اسب‌دوانی می‌رفت. بعد از اخراج از کالج به فروشندگی اتومبیل پرداخت. کمی بعد به یک مدیر نمایشگاه تبدیل شد و مستقل شد. تا سن ۳۲ سالگی او به یک مولتی میلیونر صاحب زنجیره‌ی فروش تبدیل شد و ازدواج موفقی با دو فرزند داشت.
گری همچنان به‌طور مکرر قمار می‌کرد. زمانی رسید که همسرش فرزند مرده‌ای به دنیا آورد و در این شرایط گری بیشتر به کازینو می‌رفت. کم‌کم به یک قمارخانه غیرقانونی رفت‌وآمد می‌کرد که در آن مبالغ بالایی قمار انجام می‌شد. در طول چندین سال گری به یک قمارباز حرفه‌ای تبدیل شد. گری به اختلال قماربازی مبتلا شده بود. چندین میلیون دلار بدهی بالا آورد و در مورد این ماجرا به همکاران و خانواده‌اش دروغ می‌گفت. او به میزان شدیدی افسرده شد. به‌صورت جدی به فکر خودکشی از طریق تصادف رانندگی بود تا بیمه از خانواده‌اش حمایت کند. موقعیت بسیار بد گری زمانی برملا شد که ماشین پورشه‌ی او بابت بدهی‌ها از او گرفته شد. همسرش تهدید به طلاق کرد و گری قسم خورد که دیگر مجدداً قمار نمی‌کند. گری در طول یک دهه‌ی بعد ۴ دوره‌ی بهبود و عود را تجربه کرد، مجبور شد اعلام ورشکستگی کند و سرانجام با ثبت‌نام در یک برنامه آزمایشی بهبود، تشخیص اختلال دوقطبی را علاوه بر اختلال قماربازی دریافت کرد. درمان او شامل حضور در جلسات قماربازان گمنام، مشاوره‌ی خانوادگی و فردی و دارودرمانی بود.
واژه‌نامه
- 5DSM- مخفف Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder: نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشرشده است. درواقع مرجعی معتبر برای تشخیص درمانگران در سراسر دنیا می‌باشد و شامل توصیف علائم و نشانه‌های تشخیصی اختلالات روانی است.
- اختلالات اعتیادی و مصرف مواد (substance-related and addictive disorder) عبارت است از مجموعه‌ای از نشانه‌های شناختی، رفتاری و فیزیولوژیک که نشان می‌دهند فرد به‌رغم مشکلات مهمی که برایش به وجود می‌آید، به مصرف ماده ادامه می‌دهد.
- نورون‌های سروتونرژیک و نورآدرنرژیک: هر نورون می‌تواند فقط یک ناقل عصبی را تولید و آزاد کند. این امر سبب اختصاصی شدن نورون‌های می‌شود و نام نورون‌ها بر اساس ناقل عصبی آن‌هاست. ناقل عصبی نورون‌های نورآدرنرژیک، نوراپی نفرین و ناقل عصبی نورون‌های سروتونرژیک، سروتونین می‌باشد.
- رفتارهای تکانشگری دربرگیرنده طیف گسترده‌ای از رفتارهای رشدنیافته، لذت‌جویانه و عموماً همراه با درجات خطر بالا هستند.
[kkstarratings]