نیکوتین (Nicotine) ماده اعتیادزای برگه‌ای گیاه تنباکو می‌باشد. گیاه تنباکو برای برگ‌هایش کشت می‌شود. این برگ‌ها پیش از مصرف خشک و فرآوری می‌شوند. مصرف دخانیاتی مانند سیگار و قلیان از علل مهم و قابل‌پیشگیری بسیاری از بیماری‌ها، معلولیت‌ها و مرگ در میان مصرف‌کنندگان این فرآورده‌ها هستند.
مواد شیمیایی فراوانی در برگ تنباکو / توتون وجود دارند و از سوختن آن حین تدخین به وجود می‌آیند. بسیاری از آسیب‌های دیگر دخانیات از مواد دیگری مانند قطران مونوکسیدکربن، استالدهید و نیتروزامین‌ها ناشی می‌شوند که از سوختن این برگ پدید می‌آیند.
برای مثال قطران باعث سرطان ریه و سایر بیماری‌های وخیم تنفسی می‌شود. مونوکسیدکربن باعث بیماری‌های قلبی می‌شود و یکی از دلایلی است که افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند در معرض خطر بالای بیمار قلبی قرار دارند.
مشابه هرویین، کوکایین و ماری‌جوانا، نیکوتین باعث آزادسازی فرارسان دوپامین در مغز و در نتیجه احساس لذت می‌شود. تحلیل رفتن سریع این اثر موجب می‌شود فرد مصرف‌کننده برای حس اثر مورد نظر سراغ سیگار بعدی برود امری که باعث اعتیاد می‌شود.
براساس مطالعات انجام‌شده ممکن است سایر مواد شیمیایی در دود دخانیات مانند استالدهید اثر نیکوتین را در مغز تقویت کنند. در صورت استفاده از تنباکوی بدون دود نیکوتین به‌سرعت از بافت‌های دهان جذب شده و از طریق جریان خون به مغز می‌رود.
جذب نیکوتین تا مدتی بعد از خارج کردن تنباکو از دهان ادامه می‌یابد و برای مدت طولانی‌تری در سیستم گردش خون باقی می‌ماند. وقتی نیکوتین وارد بدن می‌شود در ابتدا باعث آزادسازی هورمونی به نام نورآدرنالین (اپی نفرین) در غدد فوق کلیه می‌شود.
نورآدرنالین در بدن باعث افزایش فشارخون، ضربان قلب و تنفس می‌شود. بیشتر زیان‌های ناشی از دخانیات به خاطر مواد شیمیایی هستند که در زمان سوختن دخانیات ازجمله مونوکسیدکربن، قطران، فرمالدهید، سیانید و اوره تولید می‌شوند. مصرف دخانیات به همه اعضای بدن آسیب می‌رساند و مشکلات بسیاری را سبب می‌شود.
براساس آمار سازمان جهانی بهداشت مصرف دخانیات ۷۱ درصد موارد ابتلا به سرطان ریه، ۴۲ درصد موارد ابتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی و نزدیک به ۱۰ درصد بیماری‌های قلبی را در جهان سبب می‌شود. مصرف دخانیات علت مرگ در ۱۲ درصد از مردان و ۶ درصد زنان در جهان است.
مصرف تنباکوی بدون دود هم با آسیب‌هایی ازجمله خطر سرطان ناحیه دهان و مری همراه است اما به‌هیچ‌وجه بی‌ضرر نیست.
زیان‌های مصرف دخانیات در مصرف‌کننده فعال
- سرطان: مصرف دخانیات باعث یک‌سوم تمام مرگ‌های ناشی از سرطان ازجمله ٪۹۰ مرگ‌های ناشی از سرطان ریه است. مصرف دخانیات با سرطان‌های دیگر ازجمله سرطان نواحی دهان، حلق، حنجره، مری، معده، پانکراس، دهانه رحم، کلیه، میزنای، مثانه و خون هم مرتبط است.
- مشکلات تنفسی و ریوی: مصرف دخانیات باعث التهاب و عفونت مزمن راه‌های تنفسی (برونشیت مزمن)، تخریب ریوی (آمفیزم) و ذات‌الریه (پنومونی) می‌شود. همچنین مصرف دخانیات باعث کم شدن ظرفیت ریوی، کوتاهی و تنگی نفس شده و فرد را از نفس می‌اندازد.
- بیماری قلبی: با مصرف دخانیات خطر سکته مغزی، حمله قلبی، بیماری‌های عروقی و آنوریسم (جدا شدن جداره‌های شریان از یکدیگر که پارگی آن باعث مرگ می‌شود) به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.
- آب‌سیاه در چشم (گلوکوم): مصرف دخانیات با افزایش فشار داخل چشم همراه است و خطر ابتلا به آب‌سیاه، آسیب به شبکیه و عروق آن را افزایش داده و باعث تاری دید می‌شود.
- از دست رفتن حس بویایی و چشایی.
- پیر شدن پوست و تخریب دندان‌ها: در کسانی که به‌طور مداوم دخانیات مصرف می‌کنند پیری زودرس پوست، سیاه و قهوه‌ای شدن دندان‌ها و همچنین مشکلات لثه بروز می‌کنند.
- آسیب به جنین در صورت تدخین مادر حین بارداری: زنان بارداری که دخانیات مصرف می‌کنند در خطر بالاتر سقط جنین، زایمان زودرس یا مرگ داخل رحمی جنین و سایر مشکلات زمان بارداری هستند. مصرف دخانیات مادر در زمان بارداری همچنین با افزایش احتمال نوزاد با وزن پایین و مشکلات یادگیری و رفتاری در آینده برای فرزندشان به همراه است.
- بالارفتن خطر آتش‌سوزی در صورت تدخین در فضای سربسته: دخانیات یکی از علل اصلی مرگ ناشی از آتش‌سوزی هستند.
زیان‌های مصرف دخانیات در مصرف‌کننده منفعل
تدخین سیگار و قلیان برای کسانی که خود به مصرفشان مبادرت نکرده اما در معرض دود آن‌ها قرار می‌گیرند هم با عوارض بسیاری از نظر سلامتی همراه است. براساس آمار سازمان جهانی بهداشت یک‌سوم مردم در جهان به‌طور غیرمستقیم در معرض دود دخانیات قرار می‌گیرند و سالیانه حدود 600/000 نفر از مردم جهان به همین دلیل می‌میرند.
برای مثال در ایالات‌متحده ۴۱۰۰۰ نفر در سال در اثر بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات در نزدیکانشان جانشان را از دست می‌دهند.
قرار داشتن در معرض دود دخانیات دلیل ٪۱ بار بیماری‌ها در جهان است. استنشاق “دست‌دوم” دود دخانیات خطر ابتلا به مشکلات سلامتی زیر را افزایش می‌دهد:
- بیماری قلبی: خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در کسانی که در معرض دود مصرف‌کنندگان دخانیات هستند، ۲۵ الی ۳۰ درصد بیش از دیگرانی است که نه دخانیات مصرف می‌کنند و نه در معرض این دود قرار می‌گیرند. در ایالات‌متحده تخمین زده می‌شود که ۳۴۰۰۰ نفر به دلیل بیماری قلبی ناشی از قرار داشتن در معرض دود دخانیات جانشان را از دست می‌دهند.
- سرطان ریه: کسانی که در معرض دود دخانیات قرار می‌گیرند ۲۰ الی ۳۰ درصد بیش از سایرین احتمال دارد که دچار سرطان ریه شوند.
- مشکلات تنفسی و ریوی غیر از سرطان: اختلال کارکرد تنفسی و مشکلاتی از قبیل سرفه مزمن، خلط در کسانی که در معرض دود دخانیات قرار دارند شایع‌تر از دیگران است.
- مشکلات سلامتی برای کودکان: قرار داشتن در معرض دود دخانیات باعث افزایش خطر مرگ داخل رحمی جنین، عفونت ریوی، مشکلات گوش و آسم شدید است.
عوارض مصرف تنباکوی بدون دود
میزان جذب نیکوتین در مصرف غیرتدخینی تنباکو بسیار بیش از جذب آن از طریق تدخین است. کسانی که تنباکو را به‌صورت غیرتدخینی مانند جای دادن کنار لثه، جویدن یا انفیه مصرف می‌کنند در معرض شماری از مشکلات سلامت قرار می‌گیرند ازجمله:
- پوسیدگی دندان‌ها، مشکلات لثه و زخم‌های دهانی
- سرطان: حدود ۳۰ ماده شیمیایی سرطان‌زا در تنباکو شناسایی شده‌اند. مصرف غیرتدخینی تنباکو احتمال سرطان‌های لوزالمعده، مری و دهان ازجمله سرطان در لب، لثه و حلق را افزایش می‌دهد.
سایر مشکلات سلامت: مصرف غیرتدخینی تنباکو خطر بیماری‌های قلبی و سکته مغزی را هم افزایش می‌دهد.
اعتیاد به نیکوتین در تنباکو
نیکوتین چه از طریق تدخین و چه غیرتدخینی مصرف شود، به دنبال تداوم مصرف باعث اعتیاد می‌شود؛ یعنی فرد وابسته به نیکوتین به حالت اجبار در پی مصرف تنباکو برمی‌آید حتی اگر بداند که این مصرف چه آسیب‌هایی برای سلامتی‌اش به همراه دارد.
نیکوتین باعث ایجاد تحمل یعنی نیاز به مصرف بیشتر برای حصول همان سطح اثر و بروز علائم ترک می‌شود.
علائم ترک نیکوتین
- تحریک‌پذیری
- مشکل در فکر کردن و تمرکز
- مشکلات خواب
- پراشتهایی
- ولع که تا ۶ ماه ادامه پیدا می‌کند و مانع بزرگی بر سر راه ترک موفق است.
درمان وابستگی به نیکوتین بسیار در بهبود احتمال موفقیت ترک مؤثر است. می‌توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مراکز درمانی و ترک وابستگی به دخانیات به مرکز مشاوره مراجعه نمایید.
مرگ ناشی از مصرف تنباکو
دخانیات علت اصلی قابل‌پیشگیری از مرگ در جهان هستند. مصرف دخانیات ممکن است منجر به مرگ زودرس به دلیل بیماری قلبی، سرطان، سکته مغزی و همچنین آتش‌سوزی ناشی از انداختن تنباکوی خاموش نشده باشد.
براساس مرکز کنترل بیماری‌های ایالات‌متحده به‌طور سالانه 480/000 مرگ زودرس به دلیل مصرف دخانیات یعنی ۱ از ۵ مرگ در این کشور یا معادل ۱۳۰۰ مرگ در روز به وقوع می‌پیوندد.
به‌طور متوسط افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند ۱۰ سال زودتر از کسانی که مصرف دخانیات ندارند می‌میرند. این افراد در خطر بالاتر مرگ ناشی از سرطان به‌خصوص سرطان ریه، بیماری‌های ریوی و بیماری قلبی قرار دارند.
|
اثرات احتمالی مصرف دخانیات (سیگار و قلیان) بر سلامتی |
|
|
کوتاه‌مدت |
افزایش فشارخون، ضربان قلب و تنفس |
|
بلندمدت |
افزایش بسیار زیاد خطر سرطان به‌ویژه سرطان ریه؛ در صورت تدخین و سرطان‌های دهان و حلق در صورت مصرف غیرتدخینی، برونشیت مزمن آمیزم، بیماری‌های قلبی، سرطان خون، آب‌سیاه چشم و ذات‌الریه |
|
عوارض به سلامتی جنین در صورت بارداری |
سقط جنین، وزن کم زمان تولد، زایمان زودرس، مرگ جنین داخل رحم، مشکلات رفتاری و یادگیری |
|
علائم ترک |
تحریک‌پذیری، اختلال تمرکز و خواب، افزایش اشتها |
منبع
کتاب گام‌به‌گام تا سلامت روان، نوشته دکتر گلاره مستشاری و همکاران
