روان شناسی دروغگویی – چنان چه صورت ظاهر و باطن اشخاص یکی باشد، شناختنشان مشکلی را برای فرد ایجاد نمی‌کند؛ لیکن واقعیت این است که برخی از مردم دروغ می‌گویند. به‌علاوه، باید توجه داشت که منظور ما، اشخاصی نیستند که ناخواسته دست‌خوش اوهام و اشتباه می‌شوند و نمی‌توانند درستی را از نادرستی تشخیص دهند؛ بلکه منظور اشخاصی است که آگاهانه و عمداً متوسل به دروغگویی و دیگر فریبی می‌شوند. چون انسان‌ها را بر اساس اظهاراتشان مورد قضاوت قرار می‌دهیم، به همین دلیل در صورت مواجه‌شدن با اطلاعات نادرست، بدون تردید قضاوت ما نیز اشتباه خواهد بود. باری، دروغ‌گویان را به انواع متفاوت تقسیم کرده‌ام که در ذیل به آن‌ها می‌پردازم.
-
دروغ‌گویان موردی و اتفاقی
این اشخاص، جسته‌وگریخته به این مسئله متوسل می‌شوند تا بدین واسطه، از موقعیت و رویارویی نامطلوب خلاصی یابند. این اشخاص، ذاتاً میانه‌ای با دروغگویی نداشته و از این‌که از سر اضطرار و فشار، تن به این مسئله داده‌اند ناراحت هستند؛ چون این دروغ‌گویان معذب و ناراحت هستند، به همین دلیل ناخواسته این مسئله را از طریق حرکات بدن، ظاهر و تن صدای خویش آشکار می‌سازند.
دروغ‌گویان موردی و اتفاقی، پیشاپیش در مورد دروغشان اندیشه کرده و حتی‌المقدور سعی می‌کنند که این مسئله را توجیه‌پذیر و پذیرفتنی بنمایانند؛ لذا بدین دلیل است که معمولاً نمی‌توان دروغ این اشخاص را از طریق شخص ثالث و منابع دیگر آشکار کرد. به‌بیان‌دیگر، این دروغ‌گویان بر این باورند که به‌سادگی دروغشان آشکار نمی‌شود؛ چه، اگر غیرازاین فکر می‌کرد، هیچ‌گاه متوسل به دروغگویی نمی‌شد. لذا بدین دلیل است که کار کشف دروغ دشوار می‌شود و باید در این راستا به نشانه‌های تشخیصی کلامی و رفتاری متوسل شود تا به هدفش نائل گردد.
-
دروغ‌گوی باسابقه
این نوع دروغ‌گو، از کارش آگاه بود و مثل حالت پیشین احساس ناراحتی و عذاب نمی‌کند؛ چون کثرت توسل این فرد به این حربه کاملاً محسوس است. معمولاً این اشخاص، در اثر تمرین و مداومت، در کارشان استاد شده‌اند.
به همین دلیل، پی بردن به دروغشان از طریق حرکات بدن و تن صدا ممکن نیست؛ چون این اشخاص برای تأمین منافع شخصی و پیشبرد اهداف خویش به‌کرات به این شیوهٔ نادرست متوسل می‌شوند، به همین دلیل آثار تنش و اضطراب در صورت ظاهرشان نمودار نیست. چون این اشخاص پیشاپیش در این خصوص اندیشه نمی‌کنند، بدین واسطه، برای آشکار کردن دروغشان باید از تناقضات کلامی بهره گرفت.
-
دروغگویی از سر عادت
دروغگویی عادت کرده، در اثر گذشت زمان و کثرت استفاده از این ابزار، در برابرش کرخت شده و اساساً متوجه راست یا دروغ بودن اظهارات خود نمی‌شود. برای تشخیص ماهیت و شخصیت این اشخاص چندان نمی‌توان به حرکات و صورت ظاهرشان تکیه کرد، زیرا این امر برایشان کاملاً عادی شده و شاخصه‌هایی را به دست نمی‌دهند؛ لیکن چون کثرت استفاده از این شیوه سبب گسیختگی کنترل ذهنی‌شان می‌شود، به همین دلیل مطالب متناقض راهگشایی را بر زبان می‌آوردند (مقاله روان شناسی شایعه را مطالعه کنید).
دراین‌ارتباط، کافی است که فرد هوش و حواس خود را متوجه تناقضات کلامی و گفتاری دروغگویی عادت کرده نماید تا به‌سادگی دستشان را رو کند. به‌علاوه، دراین‌ارتباط می‌توان از منابع بیرونی نیز بهره‌مند شد.نکته‌ای که باید آویزهٔ گوشمان باشد این است که این تیپ مردم، بسیار نادرند و به همین دلیل آشکار کردن دروغشان تا حدی دشوار است.
بدین واسطه، شناخت این اشخاص برای مجریان مسائل حقوقی و قضایی نیز بسیار دشوار است، زیرا در زندگی عادی، مردم به‌ندرت متوجه تناقضات و ناهم‌خوانی‌های کلامی می‌شوند؛ اما این اشخاص به‌سادگی در دادگاه‌ها قابل‌تشخیص هستند، چون اظهارات و ادعاهایشان از طریق چندین منبع مورد بررسی قرار گرفته و ارزیابی می‌شود. ما به‌کرات با اشخاصی از این نوع مواجه می‌شویم. به همین دلیل، شناخت این دروغ‌گویان برای ما ساده است.
-
دروغ‌گویان حرفه‌ای
تشخیص دروغ‌گویان حرفه‌ای از هر نوعی دشوارتر است، زیرا این اشخاص برای تحقق هدفی متوسل به این امر می‌شوند. به‌علاوه، پرت‌وپلاگویی دروغ‌گویان عادتی را نیز در شیوهٔ ویژهٔ خود نشان نمی‌دهند. این اشخاص، پیشاپیش برای مقصود خود اندیشه کرده و از هرگونه متناقض گویی خودداری می‌کنند. به‌علاوه، آرامش ظاهری‌شان نیز هیچ‌گونه دستاویز و گزکی را به شنونده و بیننده نمی‌دهد.
برای این‌که دروغ این حرفه‌ای‌ها آشکار شود، چاره‌ای جز این نیست که اظهاراتشان بر اساس نظرگاه‌های منابع بیرونی مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد. به‌علاوه، لازم است که فرد، پیش از هرگونه اقدامی به تصمیم قاطع خود برسد.
