مت‌آمفتامین (Methamphetamine)

مت‌آمفتامین (Methamphetamine) با نام‌های خیابانی «شیشه»، «مت»، «کریستال مت»، «یخ» و «آیس» محرکی بسیار اعتیادآور از خانواده آمفتامین است.

مت‌آمفتامین ترکیبی صناعی است که معمولاً در آزمایشگاه‌های غیرقانونی تولید می‌شود. مت‌آمفتامین به‌صورت پودر، قرص و یا ذرات کریستال که شبیه خرده‌های شیشه هستند دیده می‌شود.

در برخی از کشورها در موارد بسیار نادر ممکن است به‌صورت محدود توسط پزشک تجویز شود که در این حالت هم دوز آن بسیار کمتر از میزان معمول مورد سوءمصرف است.

در ایران مت‌آمفتامین غیرقانونی است و هیچ مصارف پزشکی ندارد. دادگاه در ایران در صورت اثبات جرم حمل بیش از ۳۰ گرم مت‌آمفتامین (اغلب صرف‌نظر از درجه خلوص) می‌تواند اشد مجازات تعیین کند.

تولید مت‌آمفتامین با آسیب‌های زیست‌محیطی از جمله آلودگی آب‌های زیرزمینی همراه است. محل تولید مت‌آمفتامین یا به‌اصطلاح آشپزخانه‌های تولید شیشه در معرض خطر بالاتر آتش‌سوزی قرار دارند و لذا تولیدکنندگان و همین‌طور همسایگان محل را به مخاطره می‌اندازند. مصرف مت‌آمفتامین در ایران قدمت زیادی ندارد و از اواسط دهه ۸۰ شمسی در ایران شدت گرفته است.

می‌تواند به‌صورت خوراکی، به‌صورت استنشاقی، تدخینی یا در موارد نادر مصرف شود. این ماده در ایران در اکثر موارد در وسیله‌ای دست‌ساز با نام خیابانی «پایپ» حرارت داده شده و بخار آن استنشاق می‌شود.

مت‌آمفتامین در اوایل مصرف حس خوشی جسمانی و روانی را به همراه نشاط غیرعادی شدیدی برمی‌انگیزد. مصرف‌کنندگان افزایش موقتی انرژی را تجربه می‌کنند. اغلب حس می‌شود که عملکرد فعالیت‌های ذهنی و عملی بیشتر می‌شوند. مصرف‌کنندگان همچنین تأخیر در گرسنگی و خستگی را تجربه می‌کنند.

گروهی از مصرف‌کنندگان مت‌آمفتامین (شیشه) به دلیل بازاریابی موفقیت‌آمیز سیستم قاچاق به مصرف این ماده روی آورده‌اند. در اوایل معرفی مت‌آمفتامین در بازار غیرقانونی آزمایش این ماده هنوز در آزمایشگاه‌های دولتی مرسوم نبود.

فروشندگان در آن زمان با تبلیغاتی نظیر آنکه مصرف آن بدون بو و در آزمایش‌های دولتی مشخص نمی‌شود (مثبتی ندارد) گروهی از افراد را تشویق به خرید و مصرف این ماده نمودند. البته چند سالی است که آزمایش این ماده به‌طور مرتب و گسترده انجام می‌پذیرد.

زمانی که شخصی مت‌آمفتامین (مت) مصرف می‌کند، این ماده با سرعت وارد مغز می‌شود. در مقادیر کم مت بازگشت فرارسان عصبی دوپامین را به سلول عصبی فرستنده بلوکه می‌کند (شبیه به اثر کوکایین).

با مقادیر بیشتر علاوه بر بلوکه کردن بازگشت دوپامین، مت باعث افزایش آزادسازی دوپامین بسیار بیشتری در فضای سیناپسی (بین سلولی) می‌شود که به دلیل بلوکه شدن بازگشت دوپامین در فضای بین سلولی گیر می‌افتد.

به دلیل این میزان غیرعادی، زیاد دوپامین در فضای بین سلولی سلول گیرنده پیام عصبی به‌شدت تحریک شده و طور غیرعادی فعال می‌شود و فرد مصرف‌کننده شدیداً احساس سرخوشی و انرژی می‌کند.

دوپامین در ساقه مغز بر مراکز تنظیم ضربان قلب و فشارخون هم اثر تحریکی دارد؛ بنابراین مصرف مت و به تبع آن افزایش دوپامین باعث افزایش ضربان قلب و فشارخون هم می‌شود.

از آنجا که مت باعث آزادسازی مقادیر بیش از اندازه دوپامین می‌شود، ذخایر در مغز به دنبال مت‌آمفتامین کاهش یافته و پس از تحلیل اثرات دوپامین رهاشده در مرحله حاد، حالت افسردگی و فقدان انرژی بر فرد مصرف‌کننده غالب می‌شود. در عین حال به دلیل تحریک شدید مدار پاداش اعتیادآوری مت بسیار بالاست.

در بلندمدت فعالیت سیستم دوپامین تحت تأثیر مصرف مت مختل شده و حرکت و تفکر به‌طور منفی متأثر می‌شوند. برخی از این تغییرات تا مدت‌های مدید پس از ترک مصرف مت‌آمفتامین ادامه پیدا می‌کنند و در تصویربرداری‌های خاص در مغز این افراد مشهود هستند.

در کوتاه‌مدت، مصرف‌کنندگان ممکن است اشتهای خود را از دست بدهند و تندتر تنفس کنند. ممکن است سرعت ضربان قلب و فشارخونشان افزایش یابد و دمای بدن آن‌ها بالا رود و موجب تعریق شود.

با مصرف مقادیر زیاد مصرف‌کننده احساس ناآرامی، کج‌خلقی و تحریک‌پذیری می‌کند و ممکن است حملات هول را تجربه کند. در بسیاری مصرف مت باعث گرفتگی عضلانی به‌خصوص در ناحیه فک می‌شود که ممکن است با قفل شدن فک و گاز گرفتن زبان همراه شود.

در مواردی به‌ویژه با مصرف مقادیر بیش از اندازه، مت آمفتامین ممکن است منجر به تشنج، صرع و مرگ ناشی از توقف تنفسی، حمله قلبی-عروقی، حمله مغزی-عروقی و فشارخون بالا یا نارسایی قلبی شود.

مصرف طولانی‌مدت مت‌آمفتامین باعث سوءتغذیه، کاهش وزن می‌شود. علاوه بر این احتمال ابتلای فرد مصرف‌کننده به اختلالات خلقی مانند افسردگی و اختلالات اضطرابی مانند حملات هول افزایش می‌یابد.

زخم‌های پوستی ناشی از خاراندن زیاد و از ریخت افتادن صورت در بسیاری از مصرف‌کنندگان به‌ویژه خانم‌ها شایع است. اصطلاح “دهان مت” برای توصیف نمای دهان به دنبال پوسیدگی و تخریب دندان‌ها در افراد مبتلا به مصرف مت‌آمفتامین به کار می‌رود.

مشکلات تمرکز، حافظه و تفکر در کنار اختلال خواب و نوسان‌های خلقی در مصرف‌کنندگان شایع هستند. وابستگی به مت‌آمفتامین از عوارض بارز مصرف آن است. این وابستگی با ایجاد تحمل و نیاز به افزایش میزان مصرف هم همراه است.

در اکثر موارد به دنبال قطع مصرف؛ خواب طولانی‌مدت و سپس افسردگی نسبتاً شدید بروز می‌کند. افراد وابسته به مت‌آمفتامین در صورتی که سعی به قطع مصرف بگیرند مشکلاتی را تجربه می‌کنند که شامل موارد زیر هستند:

• مشکل به خواب رفتن علیرغم احساس خستگی
• احساس عصبانیت و عصبی بودن
• احساس افسردگی
• ولع شدید برای مصرف مت‌آمفتامین

گاهی‌اوقات مصرف مت‌آمفتامین پرخاشگری، خشونت و رفتارهای غیرعادی را در مصرف‌کنندگان تحریک می‌کند. این عوارض در مواردی با آسیب جدی به دیگران تا حد قتل و یا افکار و اقدام به خودکشی در فرد مصرف‌کننده همراه بوده است.

در شمار قابل‌توجهی از مصرف‌کنندگان مت باعث بروز توهم، هذیان و حتی روان‌پریشی می‌شود. مصرف‌کنندگانی که دچار هذیان و روان‌پریشی شده‌اند در مواردی براساس این اختلالات حوزه تفکر دست به اقدامات خشونت‌بار زده به سوءرفتارهایی از قبیل کودک‌آزاری و قتل دست می‌زنند.

مطالعه‌ی مقالات اثر مصرف مواد بر مغز و نیکوتین و شاهدانه را هم به شما پیشنهاد می‌کنیم.

کتاب گام‌به‌گام تا سلامت روان، نوشته دکتر گلاره مستشاری و همکاران