اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی

اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی یکی از اختلالات دسته اختلالات مرتبط با مواد و اعتیاد آور است که در این مطلب به آن پرداخته شده است. در حال حاضر مصرف این ماده در جامعه ما در بین افراد کم درآمد دیده می‌شود.

مواد استنشاقی (inhalants) هیدروکربن‌های فراری هستند که استنشاق آنها اثرات روان‌گردان دارد و طبقه‌ای وسیع از مواد شیمیایی را دربر می‌گیرند که در صدها کالا و محصولات مختلف یافت می‌شوند و به‌آسانی در دسترس عموم قرار دارند. بعضی از این مواد شیمیایی عبارت‌اند از حلال‌های فرار (مایعاتی که در دمای اتاق بخار می‌شوند یا به گاز تبدیل می‌شوند) و آیروسول‌ها (اسپری‌های حاوی حلال‌ها و مواد پروپولانت). مواد زیر نمونه‌ای از مواد استنشاقی هستند:

• چسب‌های مایع (حاوی تولوئن یا استات اتیل)
• بنزین (حاوی سرب)
• تینر رنگ (حاوی استات استرزها)
• اسپری مو (حاوی بوتان یا پروپان)
• گاز فندک (حاوی بوتان یا ایزوپروپان)
• اسپری‌های رنگ (حاوی بوتان، سرب یا پروپان)
• پاک‌کننده لاک ناخن (حاوی استون)
• لاک غلط‌گیری مایع (حاوی تولوئن یا استات اتیل)
• سموم دفع آفات نباتی (حاوی سولفور یا مس)
• ماژیک‌های مخصوص نوشتن روی CD (حاوی تولوئن یا استات اتیل)

همه‌ی مواد استنشاقی از طریق تنفس وارد بدن می‌شوند. مواد استنشاقی خیلی زود اثر می‌گذارند زیرا از طریق شش‌ها به‌سرعت وارد جریان خون می‌شوند. نشئگی حاصل از مواد استنشاقی معمولاً بسیار زودگذر است و به همین دلیل مصرف‌کنندگان آنها را به‌طور مکرر و در عرض چند ساعت استفاده می‌کنند. این الگوی مصرف می‌تواند بسیار خطرناک باشد و به بیهوشی و حتی مرگ منجر شود.

اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی (inhalant related disorders) در DSM-5 در گروه اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد قرار می‌گیرد.

•  اختلال مصرف مواد استنشاقی (inhalant use disorder)
• مسمومیت با مواد استنشاقی (inhalant intoxication)
• اختلالات دیگر ناشی از مواد استنشاقی
• اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی نامشخص

در ادامه هر کدام به‌تفصیل شرح داده می‌شود.

افراد مبتلابه این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی، مواد استنشاقی را طوری مصرف می‌کنند که هم مشکل‌زاست و هم ازلحاظ بالینی به نابسامانی و رنج شدید منجر می‌شود و به‌رغم مشکلات اجتماعی یا میان فردی مستمر و مکرر که در اثر مواد استنشاقی به وجود می‌آیند یا به علت مصرف آنها وخیم‌تر می‌شوند، به استعمال مواد استنشاقی ادامه می‌دهند. مصرف مواد استنشاقی، عملکرد عصبی و رفتاری را مختل کرده و انواع مشکلات عصبی، معده‌ای و روده‌ای، قلبی و عروقی و ریوی ایجاد می‌کند.

مواد استنشاقی به‌آسانی قابل‌دسترس، مجاز و ارزان هستند. این سه عامل در مصرف بالای مواد استنشاقی بین مردم فقیر و جوان نقش دارد. به گزارش DSM-5 این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی تقریباً به‌طور کامل فقط در مردان مشاهده می‌شود.

•  مواجهه با مواد استنشاقی غیرعمدی ناشی از سوانح صنعتی یا سوانح دیگر

این عنوان زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که یافته‌ها از مواجهه مکرر یا مداوم با مواد استنشاقی حکایت داشته باشند ولی فرد درگیر و افراد مطلع دیگر، هرگونه سابقه‌ی مصرف هدفمند مواد استنشاقی را انکار کنند.

• مصرف مواد استنشاقی عمدی بدون برآورده کردن ملاک‌های اختلال مصرف مواد استنشاقی

مصرف مواد استنشاقی در بین نوجوانان رایج است ولی در اغلب این افراد، ملاک‌های تشخیصی این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی به تعداد و کیفیت موردنیاز برآورده نمی‌شود.

• مسمومیت با مواد استنشاقی بدون برآورده کردن ملاک‌های اختلال حاضر

این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی اغلب در مدت اختلال مصرف مواد استنشاقی روی می‌دهد ولی ممکن است در افرادی که ملاک‌های اختلال مصرف مواد استنشاقی را برآورده نمی‌کنند هم روی دهد.

• اختلالات روانی دیگر ناشی از مواد استنشاقی بدون برآورده کردن ملاک‌های اختلال مصرف مواد استنشاقی

ملاک‌ها برای اختلال روان‌پریشی، اختلال افسردگی، اختلال اضطرابی یا عصب‌شناختی عمده برآورده می‌شوند و شواهدی مبنی بر اینکه نارسایی‌ها ازلحاظ سبب‌شناختی با تأثیرات مواد استنشاقی ارتباط دارند، وجود دارد. بااین‌حال، ملاک‌ها برای اختلال مصرف مواد استنشاقی ممکن است برآورده نشده باشند.

• اختلالات مصرف مواد دیگر

برای متمایز کردن نشانه‌های این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی از اختلالات مصرف مواد دیگر، تحقیق درباره اینکه کدام نشانه‌ها در طول دوره‌هایی که برخی از مواد مصرف نشده‌اند ادامه یافته‌اند، مفید واقع می‌شود.

• اختلالات دیگر مسموم‌کننده، سوخت و سازی، آسیب‌زا، مرتبط با تومور یا عفونی که عملکرد دستگاه عصبی مرکزی یا پیرامونی را مختل می‌کنند

افراد مبتلا به این اختلال (استنشاقی) ممکن است نشانه‌های کم‌خونی، تحلیل رفتگی مغز، بیماری ماده سفید مغز و تعداد دیگری از اختلالات دستگاه عصبی را نشان دهند. سابقه‌ی مصرف کم یا هیچ، به منتفی کردن این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی به‌عنوان علت این مشکلات کمک می‌کند.

• اختلالات دستگاه‌های اندام دیگر

افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد استنشاقی ممکن است نشانه‌های آسیب کبد یا کلیه، تجزیه رشته‌های عضلانی مخطط یا نشانه‌های بیماری‌های دیگر معده‌ای و روده‌ای، قلبی و عروقی یا ریوی را آشکار سازند. سابقه‌ی مصرف کم یا هیچ، به منتفی کردن این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی به‌عنوان علت این‌گونه مشکلات جسمی کمک می‌کند.

فرد اخیراً عمدی یا غیرعمدی، در زمانی کوتاه در معرض دوزهای بالای مواد استنشاقی قرار گرفته است و در رفتار و حالت روانی فرد مبتلابه این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی تغییراتی غیرعادی و ناسازگارانه به وجود می‌آید. دو یا چند مورد از علائم زیر، به هنگام قرار گرفتن در معرض مواد استنشاقی یا مصرف آن یا اندکی بعد روی می‌دهند:

• سرگیجه
• ناهماهنگی حرکتی
• گفتار مبهم
• بی‌رمقی
• کند شدن بازتاب‌ها
• لرزش
• بینایی مبهم
• ضعف ماهیچه‌ای عمومی
• کم‌تحرکی روانی و حرکتی

اغلب مصرف‌کنندگان مواد استنشاقی در یک بازه زمانی مصرفی، ملاک‌های مسمومیت با مواد استنشاقی را برآورده می‌کنند؛ بنابراین شیوع مصرف مواد استنشاقی و این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی احتمالاً مشابه هستند.

•  مواجهه با مواد استنشاقی عمدی بدون برآورده کردن ملاک‌های مسمومیت با مواد استنشاقی

فرد به‌صورت عمدی یا غیرعمدی مواد را استنشاق می‌کند، اما مقدار برای برآورده شدن ملاک‌های تشخیصی اختلال مصرف مواد استنشاقی کافی نیست.

• مسمومیت و اختلالات دیگر ناشی از مواد یا دارو در اثر مصرف مواد دیگر

این نوع از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی و اختلالات دیگر ناشی از مواد یا دارو ممکن است علائم و نشانه‌های مشابه داشته باشند، اما مسمومیت ناشی از مواد مسموم‌کننده‌ی دیگر است که امکان دارد از طریق بررسی سم‌شناسی مشخص شود.

• اختلالات دیگر مرتبط با مواد استنشاقی

دوره‌های مسمومیت با مواد استنشاقی در مدت اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی دیگر، اما نه همانند آنها، روی می‌دهند. این اختلالات به‌وسیله‌ی ملاک‌های تشخیصی مربوط مشخص می‌شوند.

این نوع فقط در صورتی به‌جای مسمومیت با مواد استنشاقی تشخیص داده می‌شوند که نشانه‌ها به‌قدر کافی شدید باشند که توجه بالینی مستقل را موجه سازند.

• اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد استنشاقی

حالات پارانوئید احتمالاً شایع‌ترین سندرم روان‌پریشی در جریان مسمومیت با مواد استنشاقی هستند.

• اختلال خلقی ناشی از مواد استنشاقی و اختلال اضطرابی ناشی از مواد استنشاقی

این دو اختلال امکان طبقه‌بندی آن دسته از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی را فراهم می‌کنند که مشخصه‌ی آنها علائم خلقی و اضطرابی بارز است. اختلالات افسردگی شایع‌ترین اختلالات خلقی مربوط به مصرف مواد توهم‌زا، اختلال وحشت‌زدگی و اختلال اضطراب فراگیر شایع‌ترین اختلالات اضطرابی مربوط به آن هستند.

• اختلال عصبی شناختی عمده یا خفیف ناشی از مواد استنشاقی و دلیریوم مسمومیت با مواد استنشاقی

دمانس و دلیریوم ممکن است از تأثیر خود مواد استنشاقی یا تداخل با سایر مواد ناشی شود. اگر دلیریوم به اختلالات رفتاری شدید منجر شود، درمان کوتاه‌مدت با هالوپریدول ممکن است ضرورت یابد. دمانس ناشی از مواد استنشاقی در تمام موارد احتمالاً برگشت‌ناپذیر است.

این طبقه در مورد نشانه‌های بالینی به کار می‌رود که در آنها نشانه‌های مخصوص اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی که موجب ناراحتی یا اختلال قابل‌ملاحظه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا زمینه‌های مهم دیگر می‌شوند، غالب باشند ولی ملاک‌های کامل را برای هیچ‌یک از اختلالات مرتبط با مواد استنشاقی یا هرگونه اختلالات در طبقه‌ی تشخیصی اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد برآورده نکنند.

درمان عمدتاً شامل اطمینان بخشی، حمایت آرام و توجه به علائم حیاتی و سطح هوشیاری است. داروهای رخوت‌زا مانند بنزودیازپین ها ممکن است سبب تشدید مسمومیت شوند و مصرف آنها در این‌گونه موارد ممنوع است. بیماران مبتلا به این اختلال ممکن است نیاز به حمایت گسترده خانواده یا مراقبت در منزل داشته باشند. همچنین در طول درمان به تجربیات فرد از سوء رفتار یا غفلت والدین که در این بیماران بسیار شایع است، پرداخته می‌شود. هم درمان انفرادی و هم گروه‌درمانی با رویکرد رفتاری به کار می‌روند و طی آنها در قبال پیشرفت به سمت اهداف تعیین‌شده، پاداش‌های فوری ارائه می‌شود و در موارد بازگشت به رفتارهای قبلی، تنبیه‌هایی اعمال می‌شود (اگر درمانگر هستید پیشنهاد می‌کنیم نگاهی به این کتاب بی‌اندازید).

• 5-DSM مخفف Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder: نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشر شده است. درواقع مرجعی معتبر برای تشخیص درمانگران در سراسر دنیا می‌باشد و شامل توصیف علائم و نشانه‌های تشخیصی اختلالات روانی است.
• اختلالات اعتیادی و مصرف مواد (substance-related and addictive disorder) عبارت است از مجموعه‌ای از نشانه‌های شناختی، رفتاری و فیزیولوژیک که نشان می‌دهند فرد به‌رغم مشکلات مهمی که برایش به وجود می‌آید، به مصرف ماده ادامه می‌دهد.
• دمانس یا زوال عقل (dementia): تخریب پیش‌رونده‌ی کارکردهای شناختی

[kkstarratings]