اختلالات مرتبط با کافئین

کافئین (caffeine) رایج‌ترین ماده روان‌گردان مصرفی در سراسر جهان است. کافئین در بیش از ۶۰ گونه‌ی گیاهی یافت می‌شود و متعلق به خانواده‌ی متیل گزانتین آلکالوئیدهاست. حدود ۸۵ درصد مردم جهان، به‌نوعی، کافئین مصرف می‌کنند. کافئین در تعدادی از محصولات متفاوت دیده می‌شود ازجمله قهوه، چای، شکلات، داروهای لاغری، نوشابه و برخی داروهای سرماخوردگی و ضد درد.

کافئین ماده‌ی محرک دستگاه عصبی مرکزی است که هوشیاری و فعالیت حرکتی را افزایش می‌دهد. همچنین از دقت حرکات ظریف می‌کاهد و باعث بی‌خوابی، سردرد، اضطراب و سرگیجه می‌شود. کافئین از راه معده وارد خون می‌شود و سطح دوپامین را دست‌کاری می‌کند و باعث افزایش فعالیت دوپامین می‌شود.

اختلالات مرتبط با کافئین در DSM-5 در گروه اختلالات اعتیادی و مصرف مواد قرار می‌گیرد.

• مسمومیت با کافئین (caffeine intoxication)
• اختلال مصرف کافئین (caffeine use disorder)
• ترک مصرف کافئین (caffeine withdrawal)
• اختلالات دیگر ناشی از کافئین
• اختلال مرتبط با کافئین نامشخص

در بخش بعدی هرکدام از انواع اختلالات مرتبط با کافئین به‌تفصیل شرح داده می‌شود.

با اینکه اکثر مردم هر روز کافئین مصرف می‌کنند، مقادیر بالای آن‌که معمولاً بیش از ۲۵۰ یا ۳۰۰ میلی‌گرم است، می‌تواند باعث برانگیختگی بیش‌ازحد دستگاه عصبی مرکزی شود و مسمومیت ایجاد کند.

ویژگی اصلی این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین، مصرف اخیر کافئین و پنج یا تعداد بیشتری علائم یا نشانه‌هاست که در مدت مصرف کافئین یا مدت کوتاهی بعدازآن ایجاد می‌شوند. نشانه‌ها عبارت‌اند از:

• بی‌قراری
• برانگیختگی
• بی‌خوابی
• چهره‌ی برافروخته
• پر ادراری
• بی‌نظمی افکار و گفتار
• بی‌نظمی در ضربان قلب
• دوره‌های خستگی‌ناپذیری
• پرتحرکی روانی-حرکتی

نشانه‌ها باید موجب ناراحتی یا اختلال قابل‌ملاحظه‌ی بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی یا زمینه‌های مهم دیگر شوند. همچنین نباید ناشی از بیماری جسمانی دیگر باشند و نباید با اختلال روانی دیگر یا مسمومیت با مواد دیگر بهتر توجیه شوند.

به گزارش DSM-5، نرخ شیوع مسمومیت با کافئین در جمعیت عادی مشخص نیست. در آمریکا، حدود ۷ درصد افراد جامعه ممکن است نشانه‌هایی را به همراه نقص عملکرد در وظایف عادی زندگی تجربه کنند که این موضوع می‌تواند باعث شود آنها مبتلابه این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین اعلام شوند.

مردان بیشتر از زنان از کافئین استفاده می‌کنند و مصرف آن معمولاً با بالا رفتن سن پایین می‌آید. در سالمندان، واکنش به کافئین شدیدتر است و در خواب آنها بیشتر اختلال ایجاد می‌کند.

• اختلالات روانی دیگر

دوره‌های مانیک، اختلال وحشت‌زدگی، اختلال اضطراب فراگیر، مسمومیت با آمفتامین، ترک داروی آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضد اضطراب، اختلالات خواب و عوارض جانبی ناشی از دارو می‌توانند تصویر بالینی ایجاد کنند که به تصویر بالینی مسمومیت با کافئین شباهت داشته باشند. برای اینکه نشانه‌ها ملاک‌های این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین را برآورده کنند، باید با بیماری جسمانی دیگر یا اختلال روانی دیگر که می‌تواند آنها را بهتر توجیه کند، ارتباط نداشته باشند.

• اختلالات دیگر ناشی از کافئین

رابطه‌ی زمانی نشانه‌ها با افزایش مصرف کافئین به تعیین کردن تشخیص کمک می‌کند.

در مقادیر بسیار بالای کافئین، حملات تشنجی صرع بزرگ و نارسایی تنفسی ممکن است به مرگ بینجامد. مصرف بیش‌ازاندازه‌ی کافئین در این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین با اختلالات افسردگی، اختلالات دوقطبی، اختلالات خوردن، اختلالات روان‌پریشی، اختلالات خواب و اختلالات مرتبط با مواد ارتباط دارد درحالی‌که افراد مبتلابه اختلالات اضطرابی به‌احتمال بیشتری از کافئین اجتناب می‌کنند.

در برخی افراد دچار مصرف مشکل‌ساز کافئین می‌توان تشخیص اختلال مصرف کافئین را گذاشت. این اختلال در DSM-5 در مبحث اختلالاتی برای پژوهش‌های بیشتر ذکر شده است. در مورد سیر و پیش‌آگهی وابستگی به کافئین مطالعه‌ای انجام نشده است. افراد دچار این این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین گزارش می‌کنند علی‌رغم تلاش برای قطع مصرف کافئین به مصرف آن ادامه می‌دهند.

چون کافئین به‌صورت قهوه و چای در آداب‌ورسوم اجتماعی و عادات روزمره زیاد مصرف می‌شوند، مصرف‌کنندگان ممکن است از وابستگی فیزیکی خود به آن بی‌خبر باشند؛ بنابراین نشانه‌های ترک مصرف ممکن است غیرمنتظره باشند و به‌اشتباه به سایر علل ربط داده شوند.

ویژگی اصلی این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین ، وجود سه یا بیشتر از نشانه‌هایی است که بعد از توقف ناگهانی یا کاهش قابل‌ملاحظه‌ی مصرف روزانه‌ی کافئین به مدت طولانی ایجاد می‌شود. نشانه‌های ترک کافئین عبارت‌اند از:

• سردرد
• احساس خستگی شدید یا خواب‌آلودگی
• ملال، غم یا تحریک‌پذیری
• مشکل در تمرکز حواس
• نشانه‌های آنفولانزا

سردرد ویژگی شاخص ترک کافئین است. امکان دارد پخش‌شده باشد، به‌تدریج ایجاد شود، ضربان دار، شدید و حساس نسبت به حرکت باشد.

تحقیقات نشان داده است که این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین با عملکرد شناختی و رفتاری معیوب مانند حفظ کردن توجه ارتباط دارد. همچنین مصرف بیشتر داروهای آرام‌بخش، انگیزش کم برای کار کردن و کاهش معاشرت با مردم در مدت ترک کافئین گزارش شده‌اند.

به گزارش DSM-5، نرخ شیوع و میزان بروز ترک مصرف کافئین در کل جمعیت مشخص نیست. در ایالات‌متحده، سردرد در تقریباً ۵۰ درصد موارد این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین روی می‌دهد.

•  اختلالات جسمانی دیگر و عوارض جانبی دارو

این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین ممکن است از میگرن و اختلالات سردرد دیگر، بیماری‌های ویروسی، بیماری‌های سینوس، تنش، حالت‌های ترک داروی دیگر مانند آمفتامین و عوارض جانبی دارو تقلید کند. تعیین نهایی باید بر مبنای الگو و مقداری که کافئین مصرف‌شده، فاصله زمانی بین ترک کافئین و شروع نشانه‌ها استوار باشد.

نشانه‌های این نوع از اختلالات مرتبط با کافئین ممکن است با اختلال افسردگی اساسی، اختلال اضطراب فراگیر، اختلال وحشت‌زدگی، اختلال شخصیت ضداجتماعی در بزرگسالان، اختلال مصرف الکل و مصرف حشیش و کوکائین ارتباط داشته باشد.

نشانه‌های اختلالات دیگر مانند اختلال اضطرابی ناشی از کافئین یا اختلال خواب ناشی از کافئین باید به‌قدر کافی شدید باشند که توجه بالینی مستقل را موجه سازند.

این طبقه در مورد جلوه‌های بالینی به کار می‌رود که در آنها نشانه‌های مخصوص اختلال مرتبط با کافئین که موجب ناراحتی یا اختلال قابل‌ملاحظه‌ی بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی یا زمینه‌های مهم دیگر می‌شوند، غالب باشند ولی ملاک‌های کامل را برای هیچ یک از اختلالات مرتبط با کافئین یا هیچ‌یک از اختلالات در طبقه‌ی تشخیصی اختلالات مرتبط با مواد و اعتیادآور برآورده نکنند.

پس از مواجهه با کافئین، چند عامل مختلف بر مصرف مداوم آن تأثیر می‌گذارند ازجمله:

• مصرف دوز کم تا متوسط کافئین سبب بروز اثرات ذهنی در انسان می‌شود که عموماً لذت‌بخش تلقی می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که چنین مقادیری از کافئین سبب افزایش احساس رفاه، انرژی و تمرکز و انگیزه‌ی کار کردن و کاهش احساس خستگی و خواب‌آلودگی می‌شود. مصرف دوز بالای کافئین اما اثراتی ایجاد می‌کند که اغلب ناخوشایند تلقی می‌شوند مانند اضطراب و حالت عصبی بودن. هرچند مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که اثبات تقویت‌کننده بودن کافئین دشوار است اما مطالعات کنترل‌شده در انسان‌ها نشان داده‌اند افراد کافئین را به دارونما ترجیح می‌دهند.
• مطالعاتی که به مقایسه‌ی مصرف کافئین در دوقلوهای یک‌تخمکی و دو تخمکی پرداخته‌اند، نشان داده‌اند در زمینه‌ی مصرف کلی کافئین و اختلالات مرتبط با کافئین میزان همگامی در دوقلوهای یک‌تخمکی بیشتر است.
• ارتباط بین مصرف طولانی‌مدت کافئین و خصوصیات مردم شناختی مانند سن، جنس و نژاد به‌صورت گسترده بررسی نشده است. شواهدی مبنی بر تفاوت مصرف کافئین در زنان و مردان نیز وجود ندارد.
• سیگاری‌ها بیش از غیر سیگاری‌ها کافئین مصرف می‌کنند. این یافته نشان‌دهنده استعداد ژنتیکی مشترک برای مصرف سیگار و کافئین است. مطالعات نشان می‌دهد مصرف مرتب کافئین می‌تواند اثرات تقویت‌کننده نیکوتین را تشدید کند.
• مصرف سنگین الکل و وابستگی بالینی به آن نیز با مصرف سنگین و وابستگی به کافئین (اختلالات مرتبط با کافئین) ارتباط دارد.
• هرچند اقداماتی برای ارتباط دادن مصرف ترجیحی کافئین با برخی الگوهای شخصیتی انجام شده است اما نتایج نشان داده‌اند مصرف کافئین با هیچ الگوی شخصیت خاصی ارتباط ندارد.

داروهای ضد درد نظیر آسپیرین همواره برای کنترل سردرد و دردهای عضلانی همراه با ترک کافئین کفایت می‌کنند. اگر بنزودیازپین ها برای درمان اختلالات مرتبط با کافئین به کار می‌رود، باید در دوزهای پایین و برای مدت کوتاهی تجویز شوند.

نخستین مرحله‌ی کاهش یا حذف کافئین این است که بیمار مبتلابه اختلالات مرتبط با کافئین میزان مصرف روزانه‌ی کافئین را مشخص کند. بهترین روش انجام کار این است که از بیمار بخواهیم دفترچه‌ای برای ثبت دقیق میزان مواد غذایی مصرفی کافئین دار خود تهیه کند. پس از چند روز ثبت میزان مصرف، بالینگر با بیمار ملاقات می‌کند و با مرور دفترچه، میانگین مصرف روزانه‌ی کافئین را برحسب میلی‌گرم مشخص می‌کند. بیمار و بالینگر باید در مورد برنامه‌ای برای کاهش مصرف کافئین تصمیم بگیرند. در این برنامه هرچند روز یک‌بار میزان مصرف ۱۰ درصد کاهش می‌یابد. در طول این دوره، ثبت میزان مصرف باید ادامه داشته باشد و پیشرفت بیمار کنترل شود. نحوه‌ی کاهش مصرف بایستی متناسب با وضعیت هر بیمار مبتلابه اختلالات مرتبط با کافئین تنظیم شود تا علائم ترک کاهش یابد. همچنین بیمار باید از قطع ناگهانی مصرف کافئین خودداری کند.

• 5DSM- مخفف Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder: نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشرشده است. درواقع مرجعی معتبر برای تشخیص درمانگران در سراسر دنیا می‌باشد و شامل توصیف علائم و نشانه‌های تشخیصی اختلالات روانی است.
• اختلالات اعتیادی و مصرف مواد (substance-related and addictive disorder) عبارت است از مجموعه‌ای از نشانه‌های شناختی، رفتاری و فیزیولوژیک که نشان می‌دهند فرد به‌رغم مشکلات مهمی که برایش به وجود می‌آید، به مصرف ماده ادامه می‌دهد.
• وابستگی یعنی مصرف مکرر دارو یا یک ماده شیمیایی، با یا بدون وابستگی جسمی.

[kkstarratings]