بازی‌درمانی در اوتیسم با هدف حمایت از بیماران اوتیسم مورد استفاده قرار می‌گیرد معرفی بیماری اوتیسم، عوامل ایجاد، علائم ایجادشده و راه‌های درمان و توان‌بخشی. ناتوانی‌های ایجادشده در اثر این اختلال، معرفی یکی از راه‌های تأثیرگذار در بهبود این بیماری تحت عنوان بازی‌درمانی، مواردی است که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد.
یکی از ملاک‌های تشخیص بیماری اختلال اوتیسم آسیب به مهارت‌های ارتباطی فرد است که مشکلاتی را در فراگیری ارتباطات زبانی و ارتباطی فراهم می‌کند.
بازی‌درمانی در اوتیسم رویکردی فعال است که به فرد اجازه می‌دهد احساسات هوشیار و ناهشیار خود را به‌واسطه بازی بروز دهد. روش لوواس یکی از روش‌هایی کار با کودکان است که به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود. در این مقاله چند روش را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بازی‌درمانی در اوتیسم گروهی به‌عنوان فعالیتی با قابلیت انعطاف‌پذیری بالا نوعی وسیله برای درک و ارتباط با کودک فراهم می‌کند؛ و این نتایج را به دنبال دارد:
- ادراکش را گسترش دهد.
- در برقراری ارتباط با دیگران از نمادهای غیرکلامی استفاده کند.
- اضطراب کمتری را تجربه کند.
- با کاوش در زمینه تعارض‌های پیرامون خود، احساساتش را بروز دهد.
- خلأ بزرگ بین تجارب و ادراک خود را برطرف کند و از این طریق بتواند به بینش و حل مسئله دست یابد.
در بازی‌درمانی در اوتیسم گروهی، کودک شیوه تعامل و همکاری با دیگران و رعایت حقوق آن‌ها را می‌آموزد و طبیعی به نظر می‌رسد که کودک در مقابل کمک خواهی دیگران از خود واکنش نشان دهد؛ بنابراین بازی به‌عنوان یک روش آموزشی و درمان مناسب برای ارتقا مهارت‌های ارتباطی کودک به شمار می‌رود.
دَرخودماندِگی یا اوتیسم نوعی اختلال رشدی (از نوع روابط اجتماعی) است که با رفتارهای ارتباطی، کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود.
اوتیسم، یک اختلال رشد است که در سه سال اول زندگی ظاهر می‌گردد. این بیماری با تأثیر بر روی مغز کودک، رفتارهای اجتماعی و مهارت ارتباط برقرار کردن را مختل می‌کند.
کودکان و بزرگ‌سالان مبتلا به اوتیسم، در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های مربوط به بازی، مشکل دارند.
این اختلال، ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای آنان دشوار می‌سازد. در بعضی موارد رفتارهای خودآزارانه و پرخاشگری نیز دیده می‌شود.
در این افراد حرکات تکراری (دست زدن، پریدن) پاسخ‌های غیرمعمول به افراد، دلبستگی به اشیا و یا مقاومت در مقابل تغییر نیز دیده می‌شود و ممکن است در حواس پنجگانه (بینایی، شنوایی، بساوایی، بویایی و چشایی) نیز حساسیت‌های غیرمعمول دیده شود. هسته مرکزی اختلال در درخودماندگی، اختلال در ارتباط است.
کودکان فارغ از هر نوع سیستم رشدی که طی می‌کنند، برای ورود به دنیای بزرگ‌سالان با چالش‌های مختلفی روبرو می‌شوند، چالش‌های آنان اغلب به دلیل ناتوانی بزرگ‌سالان مراقب در نشان دادن واکنش مناسب نسبت به نیازهای آنان، احساسات و برقراری ارتباط با آن‌هاست.
در صورت فراهم آوردن فرصت‌های مناسب کودکان نیز می‌توانند همانند بزرگ‌سالان احساسات خود را بیان کنند، هرچند پویایی بیان و وسیله‌ای که از آن برای این کار استفاده می‌کنند متفاوت است.
اما احساسات کودکان (ترس، استرس، عصبانیت و..) در هردو یکسان است. کودکان ممکن است در توصیف احساسات و اثر آن بر عملکردشان دچار مشکل شوند، اما اگر به آنان فرصت داده شود در حضور بزرگ‌سالی مراقب، همدل و دلسوز با استفاده از اسباب‌بازی‌هایی که خودشان انتخاب می‌کنند، فعالیت‌هایی که خودشان انتخاب می‌کنند، قصه‌هایی که خودشان بازگو می‌کنند، احساسات درونی‌شان را آشکار می‌کنند.
بازی‌درمانی در اوتیسم را می‌توان به‌عنوان وسیله ارتباطی بین کودک و درمانگر دانست، به نحوی که کودک، بازی را به‌عنوان وسیله‌ای برای کشف دنیای شخصی خود و برقراری ارتباط با درمانگر به کار می‌گیرد.
در بازی‌درمانی در اوتیسم بازی‌هایی که ادراک را تشدید می‌کنند، اغلب اوقات با یکی از حواس پنجگانه پیوند دارند: بوییدن، شنیدن، چشیدن، لمس کردن و دیدن از آن جمله‌اند؛ حواسی که در طول این بازی‌ها اغلب زیاد به کار برده می‌شوند.
بچه‌ها حساسیت و دقت بیشتری نسبت به بدن خود پیدا می‌کنند و بدین ترتیب حسی روشن نسبت به آنچه می‌خواهند و یا نمی‌خواهند، به دست می‌آورند.
آن‌ها با تمام وجود، خود را تجربه می‌کنند، بدین معنا که حواس چندگانه در سطوح و به روش‌های مختلف تحریک و در اکثر مواقع حواس با یکدیگر پیوند داده می‌شوند؛ مثلاً بچه‌ای که باید چیزی را بو کند، در ابتدا آن را می‌بیند یا لمس می‌کند و سپس به جلوی بینی خود می‌برد.
چون در بازی‌درمانی در اوتیسم ، حس کردن نقشی بسیار مهم بازی می‌کند، مربی باید به دفعات برای بچه‌ها موقعیت‌هایی فراهم کند که حواس آنان را تحریک نماید.
در گروه‌های سنی مختلط، با وجود سطوح تکاملی مختلف، کنجکاوی نفرات امکان مناسبی را فراهم می‌آورد تا آن‌ها با بازی‌های ادراکی، علاقه به تجربه و کشف‌های مشترک را تقویت کنند.
بازی‌های فکری، بازی‌های زبانی، بازی‌های واکنشی
در بازی‌درمانی در اوتیسم بازی‌هایی که توانایی‌های شناختی بچه‌ها را مخاطب قرار می‌دهد، نه تنها باعث ایجاد شور و شادی می‌شود بلکه به‌دفعات مجراهای عصبی را فعال می‌سازد تا به‌سرعت واکنش نشان دهند. این مجراهای عصبی یا تحریک‌های مختلف تقویت می‌شوند.
بدین ترتیب بچه‌ها یاد می‌گیرند که تکان‌های مختلفی نظیر دیدن، شنیدن و احساس کردن را در عمل واقعیت بخشند. دراین‌باره، حس کردن یا لمس کردن، احساسی است که در سریع‌ترین زمان می‌توانیم به آن واکنش نشان دهیم، چون واکنش‌های برانگیخته‌شده بدن را از خطرها حفظ می‌کنند. همه ما زمانی که به یک اجاق داغ دست می‌زنیم، به این احساس پی می‌بریم.
بچه‌ها در بروز واکنش‌های خود سرعت‌های گوناگونی دارند و در اکثر زمان‌ها این اختلاف در نبود تمرین نمی‌باشد، بلکه بیشتر به زمینه‌های شخصیتی گوناگون مربوط است.
زمان کسب توانایی‌های مختلف زبانی، به یک اندازه با زمان شناخت روابط علی متفاوت است؛ بنابراین، در بازی‌ها نیز مهم این است که بچه‌ها را تنها و هر بچه را با شادی مخصوص خود در بازی ببینیم که این شادی همیشه با شادی ما بزرگ‌ترها قابل‌مقایسه نیست.
ممکن است بچه‌های کوچک قدرت تکلم خود را در بازی امتحان کنند، به‌گونه‌ای که آن‌ها اولین نمونه بازی را نشان می‌دهند، درحالی‌که بزرگ‌ترها داستان واقعی را تعریف می‌کنند.
در بازی‌درمانی در اوتیسم، مستقیماً مسئله صحبت کردن در میان نیست، بلکه موضوع این است که این بازی‌ها عضلات زبانی را فعال و تقویت می‌نمایند.
بازی‌های مراقبه‌ای (فکری)، بازی‌های آرامش‌بخش
بازی‌های مراقبه‌ای در بازی‌درمانی در اوتیسم نه‌تنها به بچه‌ها در دستیابی به آرامش روحی کمک می‌کند بلکه فشارهای عضلانی را نیز تسکین می‌دهد. هم‌چنین تنش‌های عصبی در سیستم عضلات بچه‌ها فروکش می‌کند.
چنانچه عضله‌ای کشیده شده باشد، در حرکت کردن دچار مشکل و محدودیت است و از این طریق بهبود می‌یابد که این نوع صدمات ممکن است در طولانی‌مدت صدمات رفتاری را به همراه داشته باشند.
بازی‌های مراقبه‌ای و بازی‌های آرامش‌بخش برای بچه‌ها این امکان را فراهم می‌سازد که آگاهانه حرکاتی را انجام دهند و بدین منظور عضلات مربوط را به حرکت وا دارند. هم‌چنین این بازی‌ها حساسیت بدن را افزایش می‌دهند. بدین ترتیب، ممکن است زمانی که عضله‌ای در بدن کشیده شده یا می‌گیرد، خیلی زود آن را حس کنند.
نکاتی در مورد نحوه بازی با کودکان
در انتخاب بازی‌درمانی در اوتیسم باید به سن و سطح بلوغ فکری و جسمی و توانایی‌های کودک توجه شود. از آنجایی که ما سعی می‌کنیم با انجام بازی اعتمادبه‌نفس کودک را نیز بالا ببریم، باید کارهایی در حد توان به او بدهیم و تا جایی که امکان دارد از تشویق به‌جای تنبیه و سرزنش استفاده کنیم.
- ممکن است درک قوانین بعضی از بازی‌ها برای کودکان سخت باشد و نتوانند به آن‌ها پایبند باشند پس از قوانین انعطاف‌پذیر استفاده کنید و قوانین دست‌وپاگیر را حذف کنید.
- در بعضی موارد بگذارید کودک از قوانین بازی تخطی کند و با کنجکاوی خود تجارب جدید را به دست آورد و خلاقیت خود را تقویت کند.
- محلی امن و بدون خطر را برای بازی با کودکان انتخاب کنید. نه خانه‌هایی پر از وسایل که هم برای کودک خطرناک است و هم باعث خسارت می‌شود.
- وقتی با کودکان بازی می‌کنید مانند آن‌ها فکر کنید و مانند آن‌ها ضعیف رفتار کنید حتی بعضی مواقع از آن‌ها شکست بخورید.
- سعی کنید بازی‌ها را هدف‌دار و پایان‌دار طراحی کنید نه به‌طوری که فعالیت بی‌نتیجه رها شود.
- سعی کنید جلسات بازی را با فعالیتی راحت (برای کودک) و مسرور بخش به پایان برسانید تا کودک برای شرکت مجدد در جلسات بازی انگیزه‌ی کافی را داشته باشند.
نتیجه‌گیری
بازی‌درمانی در اوتیسم فعالیتی نیست که بر پایه حدس و گمان، آزمون وخطا یا هوی و هوس بازی درمانگر در لحظه انجام شود، بلکه فرآیندی است که به‌درستی مورد تفکر قرارگرفته، ازنظر فلسفی تأییدشده و بر مبنای فرایندهای رشد و مسیرهای مختلف و متفاوت رشدی تنظیم شده است.
این فرایند به کودکان کمک می‌کند تا با مشکلاتشان روبرو شوند و در مسائلی که در زندگی برایشان پیش می‌آید فائق شوند. بازی‌درمانی نشان داده است که می‌تواند راه مناسبی برای درمان طیف وسیعی از مشکلات دوره‌ی کودکی باشد.
بازی‌درمانی در اوتیسم براساس اصول رشد پایه‌گذاری شده است و استفاده از آن ابزار مناسبی را برای بیان و رشد مهارت‌های ارتباطی آن‌ها فراهم می‌کند.
مطالعه‌ی این کتاب را هم به شما پیشنهاد می‌کنیم.
