سالمندان تنها با داشتن زندگی سالم و مراقبت‌های ویژه می‌توانند این دوران را به دوران مطلوب، لذت‌بخش و توأم با سلامتی تبدیل کنند.
افزایش طول عمر انسان‌ها و اضافه شدن جمعیت سالمندان یکی از دست‌آوردهای قرن جاری بوده و با توجه به سرشماری عمومی نفوس در سال 90 جمعیت بالای 65 سال کشور که جمعیت پیر (مطالعه مقاله چالش پیری پیشنهاد می‌شود) اطلاق می‌شود به بیش از شش درصد رسیده و در افق سال 95 به بالای ده درصد خواهد رسید.
لذا کشور ما براساس استانداردهای جمعیتی دنیا در ترکیب کشورهای پیر قرار می‌گیرد و تا سال 1430 با توجه به افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری از هر چهار نفر در ایران یک نفر سالمند خواهد بود. با توجه به این نرخ بالا، لازم است تدابیری اندیشیده شود تا این خیل عظیم بتوانند زندگی سالم و شادی را در پیش داشته باشند.
تحقیقات متعدد روان‌شناسی نشان داده که سلامت روانی سالمندان ارتباط مستقیمی با حفظ سلامت جسمی آن‌ها دارد؛ بنابراین می‌توان با حفظ سلامت جسمی سالمندان تا حدود زیادی از کناره‌گیری‌شان از زندگی عادی جلوگیری کرد.
از سوی دیگر، افراد در سنین سالمندی معمولاً با یادآوری تلاش‌ها، زحمت‌ها و دستاورد گذشته‌شان، حس مفید بودن می‌کنند. پس می‌توان با بها دادن به این زحمت‌ها برای حفظ توانایی‌های فرد سالمند به سلامت روانی وی کمک کرد.
متأسفانه در حال حاضر گاهی شاهد هستیم که فرزندان فرد سالمند برای احترام یا اظهار توجه به والدین سالخورده خود سعی می‌کنند همه کارها را خودشان انجام دهند تا زحمتی به او ندهند. شاید به جای این کار بهتر باشد که اطرافیان سالمند به او کمک کنند تا او بتواند کارهایش را به‌تنهایی انجام دهد و از خود مراقبت کند.
راه‌های شادی در سالمندی
راهکارهایی وجود دارد که خود سالمندان و اطرافیانشان می‌توانند با به کارگیری این روش‌ها، از انزوا و افسردگی او جلوگیری کنند.
- افزایش فعالیت‌های شناختی، رفتاری و اجتماعی
-
- فعالیت‌های شناختی: این فعالیت‌ها باعث می‌شود ذهن فرد سالمند همواره فعال باشد و دچار افسردگی، مشکلات شناختی و عدم تمرکز نشود. مطالعه، پیگیری برنامه‌های تلویزیونی، حل جدول و انجام بازی‌های فکری از معمول‌ترین فعالیت‌های شناختی هستند که می‌توان برای فرد سالمند در نظر گرفت تا به این وسیله از عوارض سالمندی جلوگیری کرد.
- فعالیت‌های رفتاری: برخی فعالیت‌های رفتاری می‌تواند زندگی سالمندان را پویاتر و شادتر کند:
ورزش: اگرچه این افراد با توجه به موقعیت سنی خود در انجام برخی فعالیت‌ها و ورزش حرفه‌ای دچار محدودیت هستند، ولی انجام ورزش‌های ساده‌ای مثل پیاده‌روی، روحیه آن‌ها را تغییر خواهد داد و باعث شادابی‌شان می‌شود.
مراقبت کردن از کودکان: بیشتر افراد گمان می‌کنند سپردن مسئولیت نگهداری از کودکان (نوه‌ها) به پدر و مادر، آن‌ها را دچار زحمت می‌کند و به همین دلیل از این کار خودداری می‌کنند در صورتی که انجام همین کار در فرد سالمند حس مفید بودن را القا می‌کند.
یادگیری مهارت‌های جدید: بارها شاهد این موضوع بوده‌ایم که بسیاری از والدین سالخورده ما در استفاده از برخی وسایل مانند تلفن همراه یا رایانه دچار مشکل بوده‌اند و ما این کار را برای آن‌ها انجام داده‌ایم؛ اما به‌جای آن می‌توانیم این کار را به‌عنوان یک مهارت جدید به آن‌ها آموزش دهیم. افراد سالمند خود نیز می‌توانند مهارت‌های جدیدی را برای خود بیابند. آموزش یک رژیم جدید غذایی یا شرکت در کلاس‌های مختلف آموزشی، یادگیری رایانه و… هر یک می‌توانند به عنوان یک مهارت جدید فرد سالمند را به صورت فعال در جریان فعال زندگی قرار دهد.
-
- فعالیت‌های اجتماعی: علاوه بر فعالیت‌های شناختی و رفتاری که بیشتر فعالیت‌های فردی را شامل می‌شود، برنامه زندگی فرد سالمند باید طوری باشد که او همچنان با اجتماع و مردم در ارتباط باشد:
مسافرت‌های دسته‌جمعی: شرکت در مسافرت‌های گروهی (اعم از اینکه با گروه همسالان باشد یا نه) می‌تواند فرد سالمند را همچنان در جمع مردم قرار دهد. فرد در این حالت می‌تواند به قابلیتی که تابه‌حال به دلیل مشغله‌های کاری آن را از دست داده، دست پیدا کند و این موضوع را به عنوان یک قابلیت در سنین سالمندی مورد توجه قرار دهد.
شرکت در فعالیت‌های خیریه: توانایی کمک به دیگران و مفید بودن در این زمینه حسی است که همواره در افراد مختلف جامعه وجود دارد. انجام فعالیت‌های خیریه باعث می‌شود فرد سالمند همچنان خود را در جریان طبیعی جامعه حس کند و احساس فعال بودن داشته باشد.
دیدوبازدید: این دیدوبازدید می‌تواند با گروه دوستان، خانواده و حتی بازدیدهای عمومی باشد مثل بازدید از شیرخوارگاه‌ها، آسایشگاه‌ها.
این‌طور می‌توان گفت که مهم‌ترین نکته برای جلوگیری از افسردگی در سالمندان تأکید و توجه بر قابلیت‌ها و توانایی‌های آن‌هاست تا خود را از محیط پیرامون خود دور نبینند و سالمندی خود را با ازکارافتادگی هم معنا ندانند.
- ارتباط با سالمند
برخورد با سالمندان اولین قدم برای برقراری ارتباط مناسب است. هر فرد ارزش‌ها، باورها و فرهنگ‌های خاص خودش را دارد این نکته‌ای است که در ارتباط با سالمند نباید فراموش کرد. عقاید و ارزش‌های سالمندان امروز، در جامعه‌ای کاملاً متفاوت با جامعه کنونی شکل گرفته است. آن‌ها حوادث تاریخی و شرایط اقتصادی – اجتماعی دشواری را پشت سر گذاشته‌اند.
درک آنچه بر سالمند کنونی گذشته است، ممکن است سخت باشد و تنها یک ارتباط خوب می‌تواند این شکاف نسلی را هموار سازد. می‌توان با رعایت اصول و مهارت‌های ارتباط بین فردی، ارتباط خوبی با سالمند برقرار نمود.
از جمله این ارتباط‌ها می‌توان به نشستن کنار سالمند، صحبت کردن چهره به چهره و اختصاص وقت کافی برای او اشاره کرد که نشان‌دهنده علاقه‌مندی به او و یاری کردن وی می‌باشد.
- ورزش
درست است که بالا رفتن سن، بعضی از توانایی‌های جسمی را کاهش می‌دهد اما به‌طور قطع چیزی از توانمندی‌های روحی زائل نمی‌شود. افزایش سن قسمت‌های مختلف بدن ازجمله قلب، ریه‌ها، سیستم عصبی، عضلات و استخوان‌ها را دچار تغییراتی می‌کند اگر تحرک ورزشی جدی گرفته نشود روح تسلیم این تغییرات خواهد شد و قدرت عضلات قلب و سایر عضلات بدن کاهش خواهد یافت.
مفصل‌ها تنبل و استخوان‌ها پوک می‌شوند و ریه‌ها ظرفیت خود برای جذب اکسیژن را کم‌کم از دست می‌دهند. ورزش کردن اکسیژن مورد نیاز اندام‌ها ازجمله مغز، قلب و سیستم گوارش را تأمین می‌کند؛ بنابراین ورزش یا نرمش در دوران سالمندی مثل یکی از وعده‌های اصلی غذا اهمیت دارد.
همه سالمندان می‌توانند ورزش کنند به شرط اینکه قبل از انجام هر ورزشی اعم از کششی، قدرتی، تعادلی، “انعطاف‌پذیری” با پزشک خود مشورت کنند برای افرادی که به بیماری‌هایی مثل نارسایی قلبی و عروقی، فشارخون بالا، افزایش قند خون، پوکی استخوان، افسردگی و بیماری دستگاه گوارشی مبتلا هستند برنامه‌های ورزشی خاص ارائه می‌شود. پیاده‌روی ساده‌ترین ورزش برای این دوره از زندگی است.
بهتر است قبل از شروع پیاده‌روی با حرکات کششی عضلات خود را گرم کنند. پیاده‌روی را با زمان 10 تا 15 دقیقه شروع کنند و مدت آن را به‌تدریج تا در نهایت به یک ساعت در روز برسد. شایسته است پیاده‌روی در 2 نوبت صبح و عصر انجام شود. با سرعتی کم در مسیری هموار، در هوایی تمیز.
البته بایستی کفش و لباس راحت برای پیاده‌روی انتخاب شود و گام‌های خیلی بلند برداشته نشود. حین راه رفتن نفس‌های عمیق کشیده هوا را از بینی به ریه‌ها وارد و از دهان خارج نمایند. بهتر است هنگام پیاده‌روی خسته یا گرسنه نباشند. همراه داشتن یک بطری آب ضروری است.
سالمند بایستی به جزئیات یک برنامه ورزشی توجه کند به چه شدت باید ورزش کند، به چه مدت؟ چند بار در هفته؟
هدف از تهیه‌ی برنامه‌ی ورزشی چیست؟ کاهش فشارخون، کاهش وزن یا پیشگیری و درمان؟ اگر فعالیت ورزشی کم‌تحرک و کوتاه باشد نیز فایده‌ی زیادی در بر نخواهد داشت.
فعالیت ورزشی باید مستمر و تداوم داشته باشد و در برنامه ورزشی وقفه‌ای ایجاد نشود. ضرر قطع و وصل برنامه‌های ورزشی بیش از ورزش نکردن است.
هر چه بیشتر ورزش کنند اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کنند در نتیجه نه تنها بر ورزش که بر خودشان هم مسلط می‌شوند.
پیشنهاد‌های کلی
مسلماً پیری فرایندی است که متوقف نمی‌شود و تنها با داشتن زندگی سالم و مراقبت‌های ویژه می‌توان این دوران را به دوران مطلوب، لذت‌بخش و توأم با سلامتی تبدیل کرد.
برای داشتن زندگی شاداب توأم با سلامتی رعایت نکات ذیل می‌تواند مفید باشد:
- از هر فرصتی برای یادگیری مطلب تازه‌ای تلاش شود.
- برقراری ارتباط در تمام عمر باعث امنیت می‌شود.
- به خودتان تکیه کنید تا به دیگران وابستگی پیدا نکنید.
- سعی کنید انتظارات شما از دیگران منطقی و معقول باشد.
- زندگی را به خود و دیگران سخت نگیرید و از نق زدن و زیاد ایراد گرفتن پرهیز کنید.
- پرتلاش و با انگیزه باشید و با امید زندگی کنید این جمله که از ما گذشته و برای سن ما دیر است را از ذهن بیرون کنید.
- چهره‌ای خندان داشته باشید، خنده سلامتی را به شما هدیه می‌دهد.
- ورزش کنید. ورزش استرس را کاهش می‌دهد، اعتمادبه‌نفس را بالا می‌برد، نشاط و سرزندگی را به دنبال دارد و ورزش راه پیشگیری از بیماری‌هاست.
- از نشستن و یکجا ماندن خودداری کنید. حرکت کنید، حرکت شادی‌آور است و افسردگی را از ما دور می‌کند.
- ابراز محبت کنید. اقوام، دوستان، فرزندان و نوه‌ها را در آغوش بگیرید یا نوازش کنید، عزیز بدارید و محبت کنید. هم از نظر جسمی و هم از نظر عاطفی تماس خود را با دیگران حفظ کنید.
- آرام باشید و با آرامش مشکلات و مسائل خود را حل کنید. جرأت داشته باشید و با کوچک‌ترین آسیب و ناکامی در زندگی خود را نبازید.
- به خود اهمیت دهید و سلامتی خود را حفظ نمایید.
- از جسم و روح خود به‌خوبی استفاده کنید. اگر از آن‌ها استفاده نکنید خطر از دست دادن آن‌ها وجود دارد.
- خوش‌بین باشید و مثبت فکر کنید و بی‌حوصلگی و ناامیدی را در خود از بین ببرید.
- سعی کنید تغییرات دوران سالمندی را بپذیرید.
- در هر کاری به خدا توکل کنید، زیرا بزرگ‌ترین حامی خداوند است.
- بسیار دعا کنید، زیرا دعا و نیایش در تعالی و آرامش روح بسیار مؤثر است.
انجام همین راه‌کارهای به‌ظاهر ساده، موجب قوت قلب و آرامش شده و شادی را به زندگی بازمی‌گرداند.
نتیجه‌گیری
مثبت اندیشی و نگاه به زندگی با عینک خوش‌بینی به‌واسطه کاهش تنش‌های روحی و ارتقای سلامت جسمانی عامل تأثیرگذاری در افزایش امید به زندگی است و به همین دلیل یکی از مهم‌ترین توصیه‌های روان‌شناسان برای سالمندان است.
چنانچه سالمندان حتی باوجود تنهایی، دوری از فرزندان، احساس ناخوشایند جسمانی، درد یا ابتلا به اضطراب و افسردگی، تفکر خوش‌بینانه را الگوی رفتاری خود قرار دهند و اتفاقات روزمره زندگی را به فال نیک بگیرند گام مؤثری در تقویت اعتمادبه‌نفس خود برداشته و به افزایش طول عمر خود کمک زیادی کرده‌اند.
علاوه بر این‌ها، ورزش، انجام انواع فعالیت‌های شناختی، رفتاری و اجتماعی و از همه مهم‌تر، حفظ ارتباطات با اطرافیان و دوستان و همکاران سابق، از مهم‌ترین راه‌های حفظ شادی در زندگی در ایام کهن‌سالی و سالمندی می‌باشد.
مطالعه کتاب ارزیابی و درمان سالمندان: راهنمایی برای متخصصان سلامت روان را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
